Наиля сямядова
Yüklə 4,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
dövl ə» əsəri vasitəsilə özünə coxlu dostlar və həmfikirlər tap- mışam. Onlardan biri Mirzə Yusif xandır ki, o vaxt İran döv- l əti tərəfindən Tiflisdə konsul idi. Sonra Parisdə İran dövləti- nin s əlahiyyətli naziri vəzifəsinə təyin olundu. Biri də Fətəli şah Qacarın oğlu, cavan ölmüş şahzadə Cəlaləddin Mirzə idi. O, m ənimlə dost olmuşdu, məktublaşardı və məni sonsuz də- r əcədə əziz tutardı… Dostlarımdan biri də təbrizli Ağa Ələk- b ərdir ki, Babayev famili ilə şöhrət qazanmışdır. Oğlum Bel- çika Universitetin ə getdikdən sonra daima mənimlə həmsöhbət olub, oğlumdan ayrılıq günlərində mənə təsəlli olmuşdur» [12, s.271]. Axundov dost v ə həmfikirlərinin şəxsi keyfiyyətlərini, gö- z əl xüsusiyyətlərini sadalayır və bu cəhətlərə malik bir çox ya- xınlarının olduğunu vurğulayır. Bütün bunlar Axundovun tər- cümeyi- halının xatirə örnəkləri ilə zəngin olduğunu təsdiq et- m əklə ədibin çevrəsində olan insanları daha yaxından və ətraf- lı tanımağa imkan yaradır. M.F.Axundov məqalə və məktubla- rının əksəriyyətində həyat və yaradıcılığının ayrı-ayrı mərhə- l ələrinə toxunur və ictimai-fəlsəfi fikirlərini yaşadığı ömür yo- lu il ə əsaslandırır. «Ərəbcə, farsca və türkcədən ibarət olan is- lam dill ərinin yazısı üçün yeni əlifba» məqaləsində, Zaqafqa- ziya baş komandanlığı diplomatik dəftərxanasının müdiri Xvos tova, Qafqaz canişini dəftərxanasının direktoru M.P.Şer- bin ə, Əsgərxan bəyə, Hüseyn Nizamüddövləyə və bir cox baş- qa şəxslərə yazdığı məktublarında bu xüsusiyyətlər açıq-aşkar görünür. Qafqaz canişini baş idarəsi rəisi A.F.Kruzen-Şternə yazdığı məlumat vərəqəsində isə Axundov maddi vəziyyətinin ç ətinliyini, ona çatacaq təminatın təxminən üçdə birindən m əhrum olduğunu bildirərək yazır: «… Tiflisin bu bahalığında m ənim boynumda 16 başdan ibarət bir ailənin yükü vardır. X əzinədən verilən maaşdan başqa mənim heç bir gəlir mənbə- yim yoxdur. H ərçənd mənim bir evim var, lakin o da şəhərin əlverişli olmayan hissəsində yerləşdiyi üçün gəliri güc-bəla ilə ancaq onun t əmir xərcini, bir də tikinti komissiyasından aldı- 52 ğım borcun illik qismini ödəməyə çatır. Halbuki bütün Zaqaf- qaziya müs əlmanları arasında yaxşı keyfiyyətlərlə tanınıb on- la rın hörmətini qazandığım üçün mən ölkənin adəti üzrə onla- rın möhtərəm adamlarını Tiflisə gələrkən duz-çörəyə qonaq et- m əkdən boyun qaçıra bilmərəm» [12, s.85]. Mirz ə Fətəli Axundovun Azərbaycan MEA M.Füzuli adına Əlyazmalar İnstitutunda fars [291] və rus [278] dillərində qə- l əmə alınmış tərcümeyi-halı saxlanılır. Axundov «İstanbul xa- tir ələri»ndə [14] İstanbula yeni əlifba məsələsi üçün gedərkən orada dövl ət adamları ilə apardığı müsahibədən bəhs edərək «T əmsilat»dan və yeni əlifbaya aid kitabçalarından kimlərə h ədiyyə etdiyini göstərir. Müəllif xatirələrində İstanbula səfəri zamanı orada bir sıra dövlət adamları ilə görüşdüyünü və on- larla yeni əlifba haqqında danışarkən iştirak edənlərdən yunan- lı Aleksandr adlı bir şəxslə apardığı müsahibəni təsvir etmişdi. Axundov h əmin məclisdə Aleksandrdan narazı qaldığı üçün sabahı günü bu barədə orada olan ən yaxın adamı və dostu Münif əfəndiyə yazdığı məktubunda bildirmişdi. H.H əsənov yazır ki, görkəmli Azərbaycan maarifpərvəri Firidun b əy Köçərli M.F.Axundovun tərcümeyi-halını tərtib ed ərkən Rəşid bəylə sıx əlaqə saxlamış və onun verdiyi məlu- mat ların dəyərini və əhəmiyyətini qeyd etmişdi. By barədə o özünün «Az ərbaycan tatarlarının ədəbiyyatı» kitabında və M.F.Axundovun 100 illik yubileyi münasib ətilə 1911-ci ildə Tiflisd ə Azərbaycan dilində nəşr olunan xüsusi broşurada yaz- mışdı [286, s.152]. Memuar janrına tərcümeyi-hal, gündəlik, səyahətnamələrlə yanaşı məktubları da daxil etmək olar. Belə ki, gündəlik kimi şəxsi məktublar da asanlıqla memuar hekayəsi şəklini ala bilər. Şəxsi yazışmalarda ikitərəfli əlaqələr dairəsi bu günlə əlaqə- l əndirilir. Bu, külli miqdarda maraqlarla və gündəlik həyatda ç ətin anlaşılan mübahisələrin reallaşması ilə zəngindir. Çünki m əktub müəllifi ünvan sahibini, mövzusu hər iki yazışan üçün ak tual olan çağdaş varlığın olayları ilə xəbərdar edir. 53 M.F.Axundovun dövl ət xadimlərinə, İranın maarifpərvər yazı- çılarına, din xadimlərinə yazdığı məktubları yaradıcılığının öy- r ənilməsi ilə yanaşı dövrün kaloritini, ümumi mənzərəsini can- landırmaq baxımından əhəmiyyətlidir. Məktubların əsas hissə- si yeni əlifba haqqındadır. Məktublarda bəhs olunan ikinci mövzu «K əmalüddövlə məktubları»nın nəşri və təbliği işləri- dir. Bel ə ki, ədib bu əsərini nəşr etdirmək üçün dünyanın müx- t əlif şəhərlərində yaşayan dostlarına və tanışlarına müraciət ed ərək onlarla məktublaşmışdır. Məktubların bəzisi «ünvanın- dan başqa əsla məktuba oxşamır. Bu haqda müəyyən təsəvvür əldə etmək üçün yalnız bu faktı qeyd etmək kifayət edər ki, M.F.Axundovun C əlaləddin Ruminin «Məsnəvi»si haqqında yaz dığı məşhur əsəri həqiqətdə dostu Şeyxülislam Axund Mol- la Əhməd Hüseynzadəyə göndərdiyi məktubdur... Mirzə Yusif xanın «Yek kəlmə» əsəri, Mirzə Ağanın pyesləri, «Risaleyi- irad» v ə «Kritika» da ədibin öz qələm yoldaşlarına və müasir- l ərinə yazdığı məktublardan ibarətdir» [13, s.5]. Bu məktublar M.F.Axundovun müasirl ərinin tanınmasında, qələm yoldaşla- rının əsərləri haqqında məlumatın əldə edilməsində mühüm rol oynayır. Məktubların üzünü səliqə ilə köçürüb saxlayan ədib dostlarına da bu məktubları xüsusi bir dəftərə yazıb saxlamağı m əsləhət görürdü. Ədəbiyyatşünas İslam Ağayev qeyd edir ki, M.F.Axundov publisis tikasının əsas qismi məktub formasın- dadır. Onun «məktubları rəngarəng publisist ifadə vasitələri ilə z əngindir. Bu məktublarda yazıçı əsasən təşviqedici müraciət üsulundan istifad ə edir. Öz ideyalarını müasirlərinə elmi və m əntiqi mühakimələrlə çatdırır» [9, s.155]. M.F.Axundovun Brüsseld ə təhsil alan oğlu Rəşidlə olan ya zışmaları şəxsi həyatındakı bir çox məqamlara aydınlıq gəti- rir. Yazıçının Əlyazmalar İnstitutunda saxlanılan şəxsi arxivin- d ə Rəşid bəyin atasına ünvanladığı 53 məktubu və ədibin oğ- luna 2 m əktubu vardır. F.e.d. Məmməd Adilov haqlı olaraq ya- zır ki, «Rəşid bəyin epistolyar irsinin tədqiqi, bir tərəfdən, onun atası Mirzə Fətəli ilə şəxsi münasibətlərinin, ikinci tərəf- 54 Yüklə 4,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|