NəSĠman yaqublu

Mussolininin  keçdiyi  yolu  yavaş-yavaş  o  da  gedir.  O  da  Mussolini  kimi 
sənayeçilərdən  çoxlu pul alır”. (317, s.56) 
Hitlerin  nüfuzu getdikcə  artırdı.  (128) O, Almaniyanın ağır vəziyyətindən, 
problemlərindən  danışaraq  mübarizəsini  gücləndirir,  lideri  olduğu  nasist 
partiyasının  təşkilat  strukturlarını  genişləndirirdi.  Artıq  1929-cu  ilin  seçkilərində 
nasistlər  ilk  uğurlar  əldə  etdilər  və  partiyanı  çox  zaman  “Hitler  hərəkatı”  da 
adlandırırdılar.  1932-ci  ilin  seçkilərində  isə  13  milyon  seçici  məhz  Hitleri 
dəstəkləmişdi.  1932-ci  ilin  iyulundakı  iki  seçkidə  -  yerlərə  və  Rexstaqa  seçkidə 
Hitler  seçicilərin  37,3  faizinin  səsini  qazandı.  Rexstaqda  230  yer  alan  ən  böyük 
partiyanın  lideri  kimi  o,  kansler  vəzifəsini  tələb  etdi.  Lakin,  1932-ci  ilin  13 
avqustunda Gindenburq onun təyinatına razı olmadı. 
Lakin  sonrakı  proseslər,  baş  verən  ağır  böhran  Gindenburqu  Veymar 
Konstitusuyasının  48-ci  bəndinin  əksinə  olaraq  (həmin  bənd  demokratiyanın 
antidemokratik qüvvələrdən, sağ və sollardan qorunmasına  əsas verirdi)  höküməti 
Hitlerə verməsini məcbur etdi. 1932-ci il dekabrın 2-də ölkədəki inqilabi hərəkatla 
bacarmayan  Papen  istefa  verdi.  Onun  yerinə  kansler  olan  general  Şleyxer  əslində 
Hitlerin  hakimiyyətə  gətirilməsi  rolunu  oynadı.  1933-cü  il  yanvarın  30-da  Hitler 
reyxkansler oldu. (317, s.69) 
Hitler  ilk  gündən  fəal  xarici  siyasətlə  məşğul  oldu,  güclü  hərbi  potensiala 
malik  olmayan  Almaniyanı  sülh  tərəfdarı  kimi  tanıtmağa  başladı.  Hitler  ABŞ 
prezidenti  Ruzveltin  sülhün  qorunması  haqqında  Avropa  xalqlarına  müraciətinə 
belə  cavab  vermişdi:  “Almaniya  böyük  səylə  belə  sülhün  təminatçısı  olmaq 
istəyir”.  (317,  s.76)  Əslində,  Hitler  Sovet  İttifaqını  zəbt  etmək  planından  əl 
çəkməmişdi.  O,  kommunizmə  qarşı  mübarizədə  İngiltərəni  müttəfiq  görmək 
istəyirdi. Təxmini plan belə idi: Almaniya Avropa qitəsində Urala qədər, İngiltərə 
isə dənizdə  və dənizətrafı  müstəmləkələrdə ağalıq edir. Bundan  əlavə, o, İtaliyanı 
da özünə müttəfiq etmək istəyirdi. Rəsmi müraciətində yeni hökümət Sovet İttifaqı 
ilə  dostluq  münasibətini  müdafiə  etdiyini  bildirir,  göstərirdi  ki,  kommunistlərə 
qarşı aparılan tədbirlərin SSRİ-yə aidiyyatı yoxdur. 
Lakin,  1933-cü  ilin  payızında  nasistlər  Almaniyanın  Millətlər  Liqasından 
çıxdığını  bildirdilər.  Oktyabrın  14-də  radio  ilə  oxunan  müraciətdə  bildirilirdi: 
“Üçüncü  reyx”  iki  ildir  ki,  tərksilah  olunmaqla  bağlı  davam  edən  Cenevrə 
Konfransını və Millətlər Liqasını tərk edir. (317, s.77) 
Cenevrədəki  konfransda  alman  nümayəndəsi,  səfir  Nadolnı  bildirirdi: 
“Almaniya  artıq  tərksilah  olub.  Onun  ordusu  cəmi  100  min,  donanması  isə  15 
mindir.  Almaniyanın  nə  tankı  var,  nə  də  ağır  silahı.  Onun  aviasiyası  da  yoxdur. 
Bəs,  buyurun,  deyin  görək,  başqa  dövlətlər  necə  tərksilah  olurlar?  Almaniyanın 
bərabər hüquqluğu hardadır? Almaniya istənilərn təcavüz qarşısında müdafiəsizdir. 
Millətlər  Liqası  lazımi  təcavüzkarın  qarşısını  almağa  qadir  deyildir.  Baxın, 
Yaponiyanın  1932-ci  ildəki  Mancuriyaya  qarşı  təcavüzünə!  Almaniya  tamamilə 

---

silahlanmaq istəmir. Lakin, Almaniya tələb edir ki, başqaları da tərksilah olsunlar!” 
(317, s.77) 
1933-cü  ilin  dekabrında  Almaniya  ordusunun  sayının  və  hərbi  xərclərinin 
isə  90  fazi  artırdığını  bildirdi.  Beləliklə,  Versal  müqaviləsinin  şərtləri  Hitler 
tərəfindən  pozulmağa  başladı.  1934-cü  il  avqustun  1-də  prezident,  feldmarşal 
Gindenburq  vəfat  etdi.  Təntənəli  dəfn  mərasimindən  sonra  avqustun  15-də 
Gindenburqun vəsiyyətləri çap edildi. O, vəsiyyətlərində bildirirdi ki, ordu dövlətin 
başlıca rəmzi və əsas sütunu olmalıdır. Bundan əlavə o, Hitıerin siyasətini bəyənir 
və göstərirdi ki, prezidentin davamçısı məhz Hitler özü olmalıdır. (317, s.83) 
Doğrudur, bu vəsiyyətlərin saxta olması haqqında fikirlər səslənsə də, artıq 
Hitler öz əlinə kifayət qədər güc toplamışdı. Onun tələbi ilə “Alman imperiyasında 
dövlətin ali başçısı haqqında   qanun”  qəbul edilir. Hər iki  –  prezident və  kansler 
və\ifəsinə uyğun olaraq Hitlerə ömürlük rəsmi “fürer və rexskansler” titulu verilir. 
(317,  s.83)  1939-cu  ildən  isə  Hitlerin  arzusuna  görə  onu  sadəcə  “Fürer”  deyə 
çağırdılar. 
1934-cü  ildə  nasistlərin  Avstriya  kansleri  Dolfusu  öldürməsi  Hitler 
hökümətini  pis  vəziyyətə  salsa  da,  o,  bu  vəziyyətdən  məharətlə  çıxmağı  bacardı. 
Belə  ki,  Versal  müqaviləsinə  görə,  Saar  ərazisi  1920-ci  ildə  Almaniyadan 
alınmışdı. Məhz nasistlərin ciddi səyi ilə əhali arasında sorğu keçirildi: yerli əhali 
Almaniyanın  tərkibinə  qatılmaq  istəyir,  yoxsa  Fransanın  ərazisi  olmağı  üstün 
sayıq?  1935-ci  il  yanvarın  13-də  əhali  arasında  keçirilən  sorğuda  sakinlərin  90,9 
faizi Almaniya ilə birləşməyə üstünlük verdilər. Daxili siyasət və beynəlxalq nüfuz 
baxımından bu, Hitler üçün olduqca böyük qələbə idi. 
1936-cı  ildə  Hitler  daha  bir  cəsarətli  addım  atdı:  alman  qoşunları  onun 
göstərişi ilə  Reyn  vilayətinə  daxil oldu. Bununla  Versal  müqaviləsinin  şərtləri və 
1925-ci il Lokarn razılaşması pozuldu. 
Bu  addımın  atılması  çox  həyəcan  və  narahatlıqlar  yaratdı.  Xarici  İşlər 
Nazirliyi  Hitlerə  ehtiyatlı  olmağı  məsləhət  gördü.  Hərbçilər  isə  sonrakı 
hadisələrdən  ehtiyatlanırdılar.  Baxmayaraq  ki,  Hitler  istənilən  anda  qoşunu  geri 
çağırmağa hazır idi, lakin, o, cəsarətli riskə üstünlük verdi. Hitlerin bu cəsarəti xalq 
arasında onu daha da məşhurlaşdırdı. Hitler ordunun bərpasına ciddi diqqət yetirdi. 
1934-cü  ildən  başlanan  iqtisadi  çətinliklər  Yalmar  Şaxtanın  iqtisadiyyat  naziri 
təyin  edilməsindən  sonra  bir  qədər  dayandırıldı.  Hitler  yeni  nazirə  iqtisadi 
problemlərin həllində “diktator” səlahiyyəti vermişdi. 
1935-cı  ildə  Almaniya  Yaponiya  ilə  ilk  əlaqələrini  qurdu.  Həmin  ilin 
mayında  Ribbentropun  nümayəndəsi  Xak  Yaponiyanın  hərbi  attaşesi  polkovnik-
leytenant  Osima  ilə  görüşdü.  Həmin  görüşdə  Almaniya  ilə  Yaponiyanın  Sovet 
İttifaqına qarşı hansı hərbi paktın bağlanması imkanları müzakirə edildi. Almaniya 
tərəfindən  imzalanmış  Yaponiya  ilə  “Antikomintern”  paktı  Hitler  tərəfindən 
bəyənildi.  İyunun  9-da  Hitlerin  Yaponiyanın  səfiri  Mutakoi  ilə  söhbətində 
“bolşevizmə  və  kommunist  ideyalarına  qarşı  birgə  mübarizə”  aparmaq 

---