30
hesablaşmalarını və müvafiq hallarda, günlük və ya bir neçə günlük hesablaşmalarını yüksək
əminlik dərəcəsi ilə həyata keçirmək üçün bütün müvafiq valyutalarda yetərli likvid resurslara
malik olmalıdır, bu ssenarilərə bununla məhdudlaşmamaq şərtilə fövqəladə və ya mümkün bazar
şəraitində ən iri ümumi ödəniş öhdəliyi yarada bilən iştirakçı və onun törəmə təşkilatlarının defoltu
daxildir.
7.3.1: MBİ və ya QKHS geniş çeşidli potensial stress test ssenariləri əsasında ödəniş öhdəliklərinin eyni
gündəki hesablaşmalarını və müvafiq hallarda, günlük və ya bir neçə günlük hesablaşmalarını yerinə
yetirmək üçün bütün valyutalarda olan likvid resursların məbləğini necə müəyyən edir? Bunu müəyyən
etmək üçün ödəniş sistemləri və ya QKHS hansı potensial stress test ssenarilərindən istifadə edir (bu
ssenarilərə bununla məhdudlaşmamaq şərtilə ekstremal, yaxud mümkün bazar şəraitində ən iri ümumi
ödəniş öhdəliyi yarada bilən iştirakçı və onun törəmə təşkilatlarının defoltu daxildir)?
7.3.2: MBİ və ya QKHS-nin hər valyutada qarşılamalı olduğu likvidlik çatışmazlığının hesablanmış
ölçüsü nə qədərdir?
Əsas mülahizə 4: MBİ öz minimum likvid resurs tələbini qarşılamaq məqsədilə istənilən valyutada
onun mühüm likvid resurslara emitent mərkəzi bankda və kredit qabiliyyətli kommersiya
banklarındakı nağd pul, ayrılmış kredit xətləri, xarici valyutada svop müqavilələri, repo üzrə
sövdələşmələr, həmçinin saxlancda saxlanılan bazarda tez realizə edilə bilən girov və hətta
fövqəladə, lakin mümkün bazar şəraitində tez istifadə olunmaq imkanına malik olan əvvəlcədən
müəyyən edilmiş və yüksək dərəcədə etibarlı maliyyələşmə mexanizmləri olan tez nağd pula çevrilə
bilən investisiyalar daxildir. MBİ-ninemitent mərkəzi bankın kreditinə müntəzəm çıxışı olduqda o,
bu çıxışı müvafiq mərkəzi banka təminat kimi qoyula bilən girovun olması şərtilə minimum
tələbinin bir hissəsi kimi hesab edə bilər. Ehtiyac olduğu halda bütün bu tip resurslar mümkün
olmalıdır.
7.4.1: MBİ-ninhər valyutada saxladığı mühüm likvid resursların ölçüsü və tərkibi nədən ibarətdir? Bu
resurslar hansı tərzdə və hansı zaman kəsiyində onun üçün mümkün ola bilər?
7.4.2: Asanlıqla mümkün olan girov və investisiyaları nağdlaşdırmaq üçün MBİ əvvəldən hansı
maliyyələşdirmə qaydalarını müəyyən etmişdir? Bu qaydaların fövqəladə, lakin mümkün bazar şəraitində
yüksək dərəcədə etibarlılığını MBİ necə müəyyən edib? MBİ öz likvid resurslarını qiymətləndirdikdə hər
hansı potensial maneələr müəyyən edibmi?
7.4.3: Əgər MBİ-ninemitent mərkəzi bankda eyni tipli kreditə çıxışı vardırsa, MBİ-ninhəmin valyutada
minimum likvid resurs tələbini qarşılamaq üçün müvafiq borclanma tutumu nə qədərdir?
7.4.4: Ödəniş öhdəliklərini vaxtında yerinə yetirmək üçün MBİ-ninhər valyutada mühüm likvid resursları
onun müəyyən edilmiş minimum likvidlik resursları tələbini hansı ölçü və mümkünlük dərəcəsində əhatə
edir?
Əsas mülahizə 5: MBİ öz mühüm likvid resurslarına likvid resursların digər formalarını əlavə edə
bilər. Bunu etdiyi təqdirdə, hətta əgər fövqəladə bazar şəraitində etibarlı şəkildə əvvəldən müəyyən
etmək və ya zəmanət vermək mümkün olmasa belə, bu likvid resurslar kredit xətləri, svoplar və ya
repolar üçün defoltdan sonra xüsusi əsasda satıla və ya qəbul edilə bilən aktivlər formasında
olmalıdır. Hətta MBİ eyni tipli mərkəzi bank kreditinə çıxışı olmazsa, o, yenə də bir qayda olaraq
müvafiq mərkəzi bank tərəfindən girov kimi nəyin qəbul edildiyini nəzərə almalıdır, çünki belə
aktivlərin gərgin şəraitdə likvid olma ehtimalı vardır. MBİ likvidlik planının bir hissəsi kimi
31
mərkəzi bankın fövqəladə kreditinin mövcudluğunu nəzərə almamalıdır.
7.5.1: MBİ üçün mövcud istənilən əlavə likvid resursların ölçü və tərkibi necədir?
7.5.2: Hətta bunu fövqəladə bazar şəraitində əvvəldən etibarlı şəkildə müəyyən etmək və ya zəmanət
vermək mümkün olmasa belə, bu aktivlərin müvafiq valyuta əldə etmək üçün girov kimi satılmaq və ya
qəbul edilmək ehtimalını MBİ necə və hansı əsasda müəyyən edib?
7.5.3: Bu əlavə aktivlərin hansı hissəsi müvafiq mərkəzi bankda potensial girov kimi müəyyən edilir?
7.5.4: MBİ hansı şəraitdə əlavə likvid resurslardan mühüm likvid resurslarına avans şəkilində və ya ona
əlavə olaraq istifadə edə bilər?
7.5.5: MBİ-nin mühüm likvid resursları və onun əlavə likvidlik resurslarının ölçü və mümkünlüyü
likvidlik resurslarının adekvatlığının müəyyən edilməsi üçün MBİ-ninstress test proqramı vasitəsilə
müəyyən etdiyi müvafiq likvidlik ehtiyaclarını hansı dərəcədə ödəyir (bax. əsas mülahizə 8)?
Əsas mülahizə 6: MBİ ciddi ehtiyat tədbirləri vasitəsilə istər MBİ-nin iştirakçısı olsun, istərsə də
kənar tərəf olsun, minimum tələb olunan mühüm likvid resurslarının hər provayderinin onunla
əlaqəli likvidlik risklərini başa düşməsi və idarə etməsi üçün mümkün məlumata malik olduğuna,
həmçinin öhdəliyi əsasında fəaliyyət göstərmək imkanına malik olduğuna yüksək dərəcədə əmin
olmalıdır. Likvidlik provayderinin xüsusi valyutada fəaliyyətinin qiymətləndirilməsi zamanı
müvafiq hallarda likvidlik provayderinin emitent mərkəzi bankın kreditinə potensial çıxışı nəzərə
alına bilər. MBİ likvidlik provayderində öz likvidlik resurslarının qiymətləndirilmə prosedurlarını
müntəzəm əsasda testləşdirməlidir.
7.6.1: MBİ minimum tələb olunan mühüm likvidlik resurslarına cavab vermək üçün likvidlik
provayderindən istifadə edirmi? MBİ-ninlikvidlik provayderləri kimlərdir? MBİ bu likvidlik
provayderindən hər birinin hər valyutada stressli şərait daxil olmaqla davamlı əsasda əlaqəli likvidlik
risklərini başa düşməsi və idarə etməsi üçün mümkün məlumata malik olduğunu necə və hansı əsasda
müəyyən edib?
7.6.2: MBİ likvidlik provayderindən hər birinin davamlı əsasda hər müvafiq valyutada öhdəliyini yerinə
yetirmək imkanının olduğunu necə müəyyən edir?
7.6.3: MBİ likvidlik provayderinin aidiyyatı mərkəzi bankdakı kreditə potensial çıxışını necə nəzərə alır?
7.6.4: MBİ likvidlik provayderində likvid resursların qiymətləndirilməsi prosedurlarının etibarlı və
zamanında olmasını müntəzəm olaraq necə testləşdirir?
Əsas mülahizə 7: Mərkəzi bank hesablarına, ödəniş və ya qiymətli kağızlar xidmətlərinə çıxışı olan
MBİ praktiki əhəmiyyət daşıdığı halda likvidlik riskinin idarə olunmasını gücləndirmək üçün bu
xidmətlərdən istifadə etməlidir.
7.7.1: MBİ-nin ödənişlər və hesablaşmaları həyata keçirmək və müvafiq valyutada likvidlik risklərini
idarə etmək üçün müvafiq mərkəzi bankda istifadə oluna bilən hesablara, ödəniş xidmətlərinə və qiymətli
kağızlar xidmətlərinə hansı dərəcədə çıxışı vardır və ya çıxış əldə etmək hüququnun səviyyəsi nədən
ibarətdir?
7.7.2: MBİ ödəniş və hesablaşmalarını həyata keçirmək və hər müvafiq valyutada likvidlik risklərini
idarə etmək üçün hər müvafiq mərkəzi bankda bu xidmətlərin hər birindən hansı dərəcədə istifadə edir?
7.7.3: Əgər MBİ müvafiq mərkəzi banklar tərəfindən təmin edilən xidmətlərdən başqa digər xidmətlərdən