Oğuzlar (TÜrkməNLƏR) faruq süMƏR
Yüklə 5,56 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Boyun adı XVI əsr Bu gün
- 1. ƏN ƏSKİ SİYAHI (XIV əsr)
FARUQ SÜMƏR
398
YER ADLARI SIRASINA GÖRƏ OĞUZ BOYLARI
XVI əsr Bu gün Kayı
94 25
Avşar (Əfşar) 86
53 Kınık
81 46 * Eymür
71 28
Karkın 62
34 Bayındır 52 28
Salur
51 22
Yürəgir 44
9 Çəpni
43 36
İğdir 43
14 Bayat
42 32
Ala-Yundlu 29
1 Kızık
28 21
Yazır 24
19 Dodurğa 24 12
Bəydili 23
9 Büğdüz 22 6
21 17
Yıva 19 (?)
- Döyər
19 6 Qara-Evli 8 6 Peçeneq 4 10 *** Alka-Bölük (Alkaravlı) - -
- -
* Bu adda İzmirə aid bir qəsəbə var. ** Yenə bu adda İzmirə aid bir qəsəbə var. *** Şərəfli Qoç-Hisar yaxınlığında Peçeneq-Özü adlı bir yörə də vardır. OĞUZLAR (TÜRKMƏNLƏR)
399 ANADOLU və SURİYADAKI TÜRKMƏN OYMAQLARI İLƏ İLGİLİ SİYAHILAR
Anadolu və Suriyada yaşayan türkmən oymaqları haqqında bəzi siyahı- lar vardır. Bu siyahılardan ən əskisi XIV əsrdə tərtib edilmişdir. Digərləri isə XV, XVII və XVIII əsrlərdə meydana gətirilmişdir Bunlardan başqa, XIX əsrdə Çuxurovada və Qərbi Anadoluda yaşayan oymaqlarla əlaqədar siyahılar da vardır. Kitabda yeri gəldikcə bu siyahılardan istifadə edilmişdir. türkmən oymaqlarının tarixini tədqiq etmək istəyənlərə kömək üçün Katib Çələbinin siyahısı orijinalda, digər müəlliflərin siyahılarının türkcə tərcümə- si aşağıda verilmişdir. Ən əski siyahı XIV əsrdə yazılmış “Kitabü icabət is-sail ila mərifət ir-rə- sail” adlı əsərdədir. Bu siyahı XV əsrın ilk rübündə ölən (1418) Kalkaşəndi adlı misirli müəllifin “Sübh ül-aşa”adlı kitabında da var. O, türkmənlərə dair başqa bilgilər də verir. Bundan dolayı həmin müəllifdəki siyahı əsas kimi qəbul olunmuş və “Kitabü icabət is-sail”dəki siyahıya istinadən lazımi dü- zəlişlər edilmişdir.
"Ət-Təskif”də 1 deyildiyinə görə, türkmən oymaqlarının çox azına Şərq ölkələrinin böyüklərinə göndərilən məktublar kimi məktub yazılırdı. Geri
1 Bu, itmiş bir əsərdir. Onun məmlük dövləti təşkilatından məmlük əmirlərinə, qazılara və digər dövlət məmurlarına, hökmdarlara, türkmən və ərəb əmirlərinə yazılacaq yazılarda hansı ünvanlardan istifadə ediləcəyi haqqında bürokratlara bilgi vermək üçün yazılmış bir kitab olduğu anlaşılır.
FARUQ SÜMƏR
400 qalanlarına “taətiş-şərifə” sözü yazılır. Bununla bərabər, onlara göndərilən mühüm yazılarda yalnız “şərifə” kəlməsi olur. 1. Türkmənlərdən Murad xoca 1 . Buna əs-sami yazılmır, yalnız adı yazı- lır. 2. Bozdoğan oğlunun qardaşı oğlu Böyük Bakiş (Bəgiş?). Buna əs-sami yazılmır, yalnız adı yazılır 2 . 3. Zeyn ül-mülk Bozdoğan. Buna da əs-sami yazılmır, yalnız adı yazılır. Ancaq onun üçün “Şərq ölkələrindəki türkmən böyüyü” sifəti adından öncə yazılır 3
4. Boz-oxlular. Türkmən İnal oğlu Əli bu icmadandır, əs-sami yazılmır, bilinən adı yazılır. 5. Əlişar oğlu Yaqub. Buna adı və əs-sami yazılır. “Ət-Təskif”də deyil- diyinə görə, 741-ci ildə (1340/1341) qazı Nəsrəddin bin ən-Nəsai ona (yəni Əlişar oğlu Yaquba) belə yazmışdı 4 . 6. Döğər Salim 5 . Adı və əs-sami 6 yazılır. Bilinməlidir ki, yenə “ət-Təskif”dən nəql edilərək Suriya (Şam) yörələ- rindəki türkmənlər haqqında bilgi verilmişdir. Həmin kitabda türkmən bəy- lərindən heç birinə taət 7 kəlməsi yazılmamışdır. Əgər onlara yazılması lazım gələn bir şey olsa, bütün oymaqlarına göndərilən yazılarda mütləq şərif 8 kəl- məsi işlənirdi. Aşağıdaki oymaqlar türkmənlərdən sayılır: Birincisi: boz-oxlar. Dulqədir oğlunun oymağı və daha öncə adı çəkilən İnal oğulları bunlardandır. İkincisi: üç-oxlar. Ramazan oğulları və özərlilər 9 . Üçüncüsü: avşarlar. Bunlar Hələb türkmənləridır. Dördüncüsü: döyərlər 10 . Bunlar Döyər Salimin oymağıdır. 1 Bizcə, bu, qaraqoyunlulardan Mosul hakimi Verdi xocadır, ancaq başqa biri də ola bilər. 2 “İcabət is-sail”də (vərəq 47) Bakişin (Bəgiş) Xarput valisi (naibi) olduğu deyilir. 3 “
larının XIV əsrdə Mosul-Mardin arasında yaşayan bir ailə olduğu anlaşılır. Bu ailə sonra Sivas-Kayseri hökmdarı Qazı Bürhanəddinin xidmətinə girmişdi.
4
xi bilgiyə sahib deyilik. Yalnız Boz-oxda (əsasən Yozqat yörəsi) Qızıl Qocaluya bağlı əli- şarlu adlı bir oymaq var. İndi bu adda bir çox kənd görünür (Türkiyədə məskun yerlər qı- lavuzu, I, s.5). 5 Mətndə: Salim əd-Dülgəri. “İcabət üs-sai”də doğru olaraq: Salim əd-Dögəri. 6 Əs-sami: ulu, yüksək anlamında bir ünvandır. 7 Taət: Allahın buyruqlarını yerinə yetirmək, buyruqlarına qarşı çıxmamaq, itaət etmək. 8 Şərif: şərəfli. 9 Mətndə: əl-əmriyyə. “İcabət üs-sail”də: əl-əhəriyyə. Bu adın doğrusu əl-özəriyyə, yəni özərlilərdir. 10 Yenə əd-dülgəriyyə. “İcabət”də: əd-dokəriyyə. 1440-ci ildən öncə yazılmış bir münşəat məcmuəsində (150 a) döyərlərin Cabərdən Acluna gəldikləri və bu əsnada Salimin nəvəsi və Diməşq Xocanın oğlu Qara (?) Əli'nin Aclun naibi, yəni valisi olduğu bildirilir. Yüklə 5,56 Mb. Dostları ilə paylaş:
|