Oğuzlar (TÜrkməNLƏR) faruq süMƏR
Yüklə 5,56 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 2. XƏLİL ZAHİRİNİN SİYAHISI (XV əsrın birinci yarısı)
- 3. KATİB ÇƏLƏBİNİN SİYAHISI (XVII əsrin ortaları)
- 4. SƏYYAH NİBURUN SİYAHISI (1764-cü il)
OĞUZLAR (TÜRKMƏNLƏR)
401 Beşincisi: xarbəndəlilər 1 . Bunlar Mustafanın oymağıdır. Altıncısı: ağac ərilər. Yeddincisi varsaq(lar). Bunlar Tarsus türkmənləridir. Səkizincisi: kınıklar. Doqquzuncusu: bayındırlar. Bunlar kınıklardandır 2 .
3 . Taşbun (Taşkun) oğulları bu oymağın başlarıdır. Onbirincisi: bayatlar. “Təskif”də “türkmənlər daha da çox oymaqdır, burada hamısını anmaq mümkün deyildir” deyilir 4 . 2. XƏLİL ZAHİRİNİN SİYAHISI (XV əsrın birinci yarısı):
"Sonra Qəzzədən Diyarbəkirə qədər uzanan bölgədəki türkmənlər haq- qında bilgi vermişdim. Bu türkmənləri meydana gətirən oymaqlar bunlar: 1.
Qut bəyi oğulları 5
2.
Köpək oğulları 3.
Saqqalsız oğulları 4.
Dülqədir oğulları [ibn Dülqədir] 5.
Ramazan oğulları 6.
Özərlilər 7.
Bəydililər 8.
Bayatlar 6
9. Bozcalular 7
8 (?)
11.Ürəgirlilər 9
12.Üç-ohlu (oxlu) 13.Boz-ohlu (oxlu) 14.İnallular
1 “İcabət”də: Mustafa Hacı. 2 Mətndə: "onlar ən-naqibiyyədəndir”. “İcabət”də: "onlar kınıkiyyədəndir” (kınıklar). Yəni XIV əsrdə bayındırların kınıklara tabe olduğu söylənir. Gerçəkdən o zamanda çoxusu Çu- xurovada yaşayan kınıkların güclü bir təşəkkül olduklarını bilirik. 3 Mətndə: əl-bəkriliyyə. “İcabət”də: əl-bəkdiliyyə. 4 Sübh ül-aşa, VII, s.281-282; "Kitabü icabət is-sail", vərəq 47. 5 Mətndə: ibn Qutlu bəy. Bu, ağqoyunluları ifadə etmək üzərə doğru ola bilər. Qara Yölük Osman ilə digər ağqoyunlu bəylərinin (Əhməd və Pirəli ilə digər bəylərin) ataları Qutlu bəy idi. Fəqət bu, o zaman üçün çox zəif bir ehtimaldır. 6 Mətndə: bazatiyyə. Şübhəsiz, bunun doğrusu bayatiyyə (bayatlar) olacaq. 7 Mətndə: türkcə eynən bu şəkildə yazılmışdır. 8 Mətn: əl-maraşkular. Maraşlular şəklində düzəldildi. Fəqət belə bir icma adına başqa yerdə rast gəlmədik. 9 Mətn: əl-ərakiyyə. Bunun ürəgiriyyə olduğuna şübhə etmirik. Ürəgir, yürəgir, görmüş olduğumuz kimi, oğuz boylarından biri. FARUQ SÜMƏR
402 15.Xarbəndəlilər 16.Gündüzlülər 1
17.Kınıklar 2 (?) Adı çəkilən boylar da çoxlu obalara ayrılırlar. Bunların hamısının çıxar- dıqları əsgərin sayı 180.000 atlıdır” 3 .
3. KATİB ÇƏLƏBİNİN SİYAHISI (XVII əsrin ortaları)
Osmanlının ən böyük elm adamlarının biri olan Katib Çələbi “Cahannü- ma” adlı coğrafiya əsərində əski və yeni Hələb türkmənlərinə dair bir siyahı vermişdir. Bu siyahını olduğu kimi təqdim edirik 4 : “Və ol vəqt türkmani-Hələb səkkiz taifədir: 1. Zülqədriyyə (dülqədirli) Əlbistanda yaşayırdı. 2. Özəriyyə (özərlilər). Davud bin Özər camaatından, Misisada (Misis- də)
5 . 3.Zəkəriyyə (Dögəriyyə=döyərlər); Salimi-Zəkəri (döyəri) camaatı Ça- kıtdadır 6 . 4. Ramazan oğlu Adanada. 5. Avşariyyə (avşarlar) biladi-Cabərdə 7 .
7. Bayadiyyə (Bayatlar) və 8. Köbəkiyyə (köpəklilər) zahiri-Hələbdə (Hələbin dışında, dolayında) olurdular. Amma ol əsami (adlar) mütəbəddil oldu (dəyişdi) ki, bunlardır: a.
b.
Taifeyi-bayat c.
Taifeyi-qaçar d.
Taifeyi-avşar. Bunlar Rəcəb oğullarıdır 8
e. Taifeyi-eymir f.
9
g. Taifeyi-cərid sil-süpür 1 .
1 Mətn: əl-kənduliyyə. 2 Mətn: əl-kancaliyyə. 3 Kitäbü zübtəti kəşf il-məmalik, yay. P.Ravaisse, Paris, 1894, s.105. 4 Cahannüma. İstanbul, 1145 ş., s.593. Katib Çələbi 1658-ci ildə ölmüştür. 5 Özərlilər, daha öncə deyildiyi kimi, Dördyol, Payas və Ərzin ətrafında yaşayırdılar. 6 Döyərlərin Cabərdə yaşadıqlarını görmüşdük. 7 Avşarların Rəqqa iskanından öncə (XVII əsrın sonları) Cabər yörəsində oturmaları müm- kün deyil. 8 Bu oymaqlar haqqında daha öncə bilgi verilmişdi. 9 Boz ulusun dülqədirli qolundan. OĞUZLAR (TÜRKMƏNLƏR)
403 h.
Taifeyi-abalu 2
9. Taifeyi-ördəklü 3
10.Taifeyi-qaraqoyunlu 4
11.Taifeyi-ağqoyunlu 5
4. SƏYYAH NİBURUN SİYAHISI (1764-cü il)
Türkmən oymaqlarına dair Avropalı səyyahların əsərlərində bəzi siyahı- lar müşahidə olunur. Bildiğımizə görə, bu siyahılarin ən qədimi məşhur səy- yah Niburun (Niebuhr) kitabındakı siyahıdır Nibur bu siyahını 1764-cü ildə Hələbdə yaşayan Dr. R. Rasseldən almışdı 6 . 1
Bəydili
12.000 ev/çadır Bunlar Urfa əyalətində otururlar.
2
Məhmələnli
500 çadır Hər ikisi Urfa paşasının idarə
etdiyi yerlərdə yaşayır. 3
Bayındır
300 çadır 4
Pəhlivanlı
15.000 çadır Sivas-Anqara arasında oturur.
5
Köçəkli
10.000 çadır Sivas-Anqara arasında oturur 7 .
6
Avşar 500 çadır
Bu beş oymaq (yəni avşar, cərid, lək, bəbərli və ağcaqoyunlu) Sivas- Ankara arasında yaşayırlar).
7
Cərid
500 çadır 8
Lək
1.000 çadır 9
Bəbərli 8 1.000 çadır 10
Ağcaqoyunlu
500 çadır 11
Şam bayadı 500 çadır Sivas-Anqara arasında yaşayır.
12 Barak 9 (?) 1.000 çadır Yazda Sivasda, qışda Zorda 1 . 1 Bu oymaq üçün yuxarıya bax. 2 Təhrir dəftərlərində görəmədiyimiz bu oymaq Hələb tükmənlərinə mənsub olub 1102-ci ildə (1691) Həma sancağı ilə Hümus sancağı arasındaki boş yerlərə yerləşdirilmələri əmr edilən oymaqlardan biri idi. Bununla ilgili olaraq abalunun bir bölüyü Həma, bir bölüyü də Hümus torpaqlarında oturaq həyata keçirilmişdir (Əhməd Rəfiq. Anadoluda türk əşirətləri, s.69, 78; Ç.Orxonlu. Osmanlı imperatorluğunda əşirətləri iskan təşəbbüsü, s.63, 66). 3 Bu adda Anadoluda bir oymaq görmədim. Ancaq İranda doğrudan-doğruya türkmən adını daşıyan boyun obalarından biri Ördəklü adlanır. 4 Hələb türkmənləri arasında görmədim. 5 Hələb türkmənləri arasında görmədim. 6 Bu siyahı eynən belədir: C.Niebuhr. Voyage en Arabie et en d'autres pays circonvoisinens fransızca tərcüməsi, Amsterdam, 1780, II, s.336-338. Bu siyahı F.Hasluckun əsərində də vardır: Cristianity and İslam under the Sultans, Oxford, 1929, 1, s.480-481. 7 Köçəklilərın çadırlarının sayı barədə verilən rəqəm mübaliğəli görünür. Oymaqların çadır sayı ilə ilgili rəqəmlər təqribidir. 8 Bu adda bir oymağa rast gəlinmədi. Bahadırlımı? Ancaq bahadırlılar qələbəlik bir oymaq deyildilər. 9 Mətndə: yıraq. Yüklə 5,56 Mb. Dostları ilə paylaş:
|