Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi

 
Ravish so‘z turkumi 
 
Shеvalardagi ravishlar qo‘llanish jihatdan adabiy tildagi normalardan 
chеtga chiqimaydi, faqat so‘zlarning fonеtik qiyofasi - tuzilishida shevalarga xos 
ba’zi bir fonetik o‘zgarishlar bo‘ladi.
Payt ravishlariga misollar: 
Bugun, ertan, axsham, buyin, е:r, еrtə-kunduz, xeli, xa:zo‘r, bo‘lto‘r,
xarvax. Axsham qo‘shnimiznikida to‘y bo‘lli. Bo‘ltor ukamnikiga tug‘ilgan 
kuniga br
כּ
gan edim. 
O‘rin ravishlariga misollar: 
Shunda, baqa, kе:din, shaqtыn, uzaqta, alistan, ayshaqa, m
כּ
yshaqa, 
shuya:na. Opam qizini uzaqqa uzatti. Akam “Baqa kel”,- deb chaqirib olli. 
Holat ravishlariga misollar: 
Tе:z, zo:rg‘a, qoyo‘n, ag‘ыr, onay, sеki:n, mu:t (bеkorga) to‘ 
xtavsыs,yayav. 
Salim ishga zo‘rg‘a kelli. 
Daraja-miqdor ravishlariga misollar: 
kop, a:z,picha, 
כּ
bdan, shunchallы, qanchallы, to‘ntaqdыy, pitə, so‘ra. 
Ravish yasalishiga misollar: 
1. Lеksik yo‘l bilan ravish yasalishi: 
kop, a:z, yaxshы, chaqqan, alыs
. 
2. Morfologik yo‘l bilan ravish yasalishi:
-cha, -chə, -day, -dəy,-lap,-ləp.
-chasыna, -chəsinə, -an,- ən: -qastan, yigitchəsigə. 
 

---

70 
Bog‘lovchilar 
 
Bu so‘z turkumini va ko‘makchilarni M.Turopova sheva materiallari 
asosida tadqiq etgan
1
. Shеvalardagi bog‘lovchilar o‘z xususiyatlari bilan adabiy 
tilga yaqin holatda. Fonеtik ko‘rinishda farq bilinadi: va o‘rni bilan bog‘lovchi 
vazifasini baja-radi: 
səm bilan mən. Həm 
bog‘lovchisi qo‘llanganda “
h”
undoshi 
tushadi: כּ
sh 
כּ
sayəm onnы bashqa
; 
kesəməm, a:samam alama-da. -də
yuklamasi 
ba’zan bog‘lovchi vazifalarida qo‘llanadi: 
Bardыm-da, keldim. Aytqanыmnы 
ayttыm-da arqag‘a qashtыm
. 
Toshketn viloyati shevalarida adabiy tilda teng bog‘lovchi vazifasini 
bajaruvchi 
va, ham, hamda, biroq, chunki, garchi, holbuki
kabi bog‘lovchilar 
uchramaydi. Shu bilan birga sheva vakillari tomonidan ko‘p qo‘llanadigan 
ammo, lekin, biroq
teng boglovchilari auni bir vaqtda aytilishi ham kuzatiladi: 
ammo lekin biroq – Man sizga aytsam, 
am(m)o lekin biroq
hecham 
ulgurmadim (Bu misolda 
ammo 
bog‘lovchisida bitta
 “m“ 
undoshi
 
tushib qolgan, 
ham so‘zida “
h”
undoshi tushgan(ham >am) shaklida talaffuz qilinib, yuklama 
vazifasida kelgan). Demak, bog‘lovchi-yuklamalar haqida ham sheva 
materiallari asosida fikr yuritish lozim bo‘ladi.