O‘zbekiston republikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi ulug‘bek hamdamov, abdug‘opir qosimov jahon adabiyoti

Zamonaviy adabiyot. Zamonaviy Afrika adabiyoti mustamlaka
davrida, kontinentga Ovrupa tillari va lotin alifbosi kirib kelishi bilan
shakllana boshladi. Masalan, JARda lotin alifbosi XIX asrdan beri
mahalliy tillarda yaratilgan matnlarni yozishda ishlatila boshlandi.
Yozuvning keng tarqalishini ta’minlagan asosiy kuch nasroniylik
bo‘ldi. Missionerlar Injil va boshqa muqaddas matnlarni Afrika ma-
halliy tillariga tarjima qila boshladi. Lekin ko‘pgina mamlakatlarda
o‘z milliy adabiyotining paydo bo‘lishi XX asrning ikkinchi yar-
miga to‘g‘ri keladi. Hatto Reyunon orolida mahalliy tilda ilk asarlar
1990-yillarda yozildi.
Kanada adabiyoti
Kanadada ikki – ingliz va fransuz tillari davlat tili hisoblanadi.
Shuning uchun ham Kanada adabiyoti ikki katta – ingliz Kanadasi
va fransuz Kanadasi adabiyotiga bo‘linadi. Ayni paytda, keyingi
vaqtlarda xalqaro immigratsiyaning ko‘payishi hisobiga adabiy
rang-baranglik ham ko‘zga tashlanmoqda. Shuningdek, Kanadaning
tubjoy aholisining o‘z adabiyoti ham bor. XVIII asrgacha Kanada
adabiyotida tubjoyga mansub hindu, inuit va eskimoslarning og‘zaki
ijodi, dunyo va koinotning yaralishi haqidagi afsonalari, an’anaviy
folklor qo‘shiqlari mavjud bo‘lgan. XVI-XVII asrlar mobaynida
fransuz va ingliz mustamlakachilarining Kanadaga kirib kelishi
bilan Kanada adabiyoti yangi davrga qadam qo‘ydi. Shu davrdan
e’tiboran, asarlar fransuz va ingliz mumtoz adabiyoti an’analari
ta’sirida yozila boshladi. Ya’ni shaklan ovrupacha, mazmunan esa
Kanada voqeligi ifodalangan asarlar paydo bo‘ldi. Demak, Kanada
adabiyoti har jihatdan, jumladan, mavzular diapazoni jihatidan ham
kengayib, teranlashib bordi.

294
XIX asr fransuz Kanadasi nazmi taraqqiyotida Kvebek va

Monreal deb atalgan romantik yo‘nalishdagi she’riyat maktablari
muhim rol o‘ynadi. Emil Nelligan, Deni Garno, Gyustav Freshett,
Fransua Kasave, Sharl Jil, Alber Lazo singari shoirlar o‘z ijod-
larida avvalgi taqlidchilikdan xalos bo‘lib, o‘z yo‘llarini topishga
urinishdi. “Millat shoiri” deb tan olingan Oktav Kremazi she’riy
merosi fransuz Kanadasi adabiyotining yorqin sahifasi hisoblanadi.
Bu shoir o‘z she’rlarida shaxsiy hissiyotlarni ifoda qilishdan ham
ko‘ra jamiyat va millat tafakkurini uyg‘otishga, inson orzu-xayol-
larini aks ettirishga harakat qildi. U 1862-yili “Kanada oqshomlari”
nomli ilk adabiy jurnalni nashr qilib, unda o‘z davri ijodkorlarining
asarlaridan parchalar berib bordi. Shunga qaramay, bu davrda nasrda
voqea bo‘lgulik asarlar yaratilmadi. Chunki jamiyatda hali-hanuz
cherkovning ta’siri kuchli bo‘lib, ruhoniylar asarlar yozish va chop
etishga tish-tirnoqlari bilan qarshilik qilib kelishardi. A.Emmonning
oddiy fransuzlar hayotidan hikoya qiluvchi “Mariya Shapdelen” ro-
manini aytmaganda, tadqiqotchilar mazkur davrni “yo‘qotilgan im-
koniyatlar va yozilmagan kitoblar davri”, deyishadi.