O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim

 
1-sxema.
Jamg’arma va investitsiyalar tenglashuvi va makroiqtisodiy 
muvozanat o’rnatilishining yangi klassik modeli. 
Resurslarnin
g miqdor va 
sifat 
o’zgarishi 
Milliy 
daromad 
o’zgaris
hi 
Jamg’arma 
hajmining 
o’zgarish
i
Foiz 
stavkasinin
g 
o’zgarishi 
Investitsi
ya 
hajmining 
o’zgarishi
139 

---

 
2-sxema.
Jamg’arma va investitsiyalar tenglashuvi va ish bilan bandlik darajasi 
o’rnatilishining keynscha modeli. 
Barcha oldingi iqtisodiy nazariyaning isbotlab berishicha, iqtisodiy o’sishning 
asosi tejamkorlik, joriy iste’moldan o’zini tiyish hisoblanadi. J.M.Keyns bu 
tushunchani inkor etdi. U e’tiborni «tejamkorlik uddaburonliksiz bo’lishi mumkin 
emas», «tejamkorlik uddaburonlikdan oshib ketishi bilanoq, u oxirgisining 
jonlanishiga halaqit beradi» degan qoidaga qaratdi. Haqiqatdan ham, 
jamg’armalarning ko’payishi investitsiyalarning ko’payishidan ustun bo’lishi bilan 
bog’liq bo’lgan iqtisodiy rivojlanish ertami-kechmi to’xtaydi: samarali talab yalpi 
taklifdan orqada qoladi va ortiqcha ishlab chiqarish vujudga keladi. Bunda mantiqqa 
zid xulosa kelib chiqadi: jamiyat qancha boy bo’lsa, ortib borayotgan jamg’arma 
hissasini qoplash uchun u shuncha ko’p investitsiyalashi kerak. Bunday tadqiqot 
variantlaridan biri P.Samuelson va E.Xansenlar taklif qilgan «keynschilik kresti» 
modelidir. 
 
Keynschilik kresti. 
 
 
Faraz qilaylik, iste’mol xarajatlari va jamg’armalarning milliy daromad 
miqdoriga bo’lgan bog’liqligi – jadvaldagi raqamlar bilan aniqlanadi. To’la ish bilan 
bandlikka erishish uchun 400 birlik milliy daromad ishlab chiqarish zarur. Klassiklar 
modelida ishlab chiqarishning har bir darajasida jamg’arma va investitsiyalar hajmi 
mos tushadi, negaki jamg’armaning ortib borishi bilan foiz stavkasi kamayadi va 
kapital qo’yilmasi ko’payadi. Shuning uchun bozor mexanizmi to’la ish bilan 
bandlikka muvofiq keladigan ishlab chiqarish mikdorini avtomatik tarzda 
ta’minlaydi. Lekin keynschilik modelida investitsiyalar milliy daromad miqdoridan 
avtonom holatda bo’ladi. Ular 50, 100 yoki 150 pul birligi darajasida bo’lishlari ham 
mumkin. Kapital qo’yilmasi miqdori 100 deb faraz qilaylik. Bunday sharoitda 400 
birlik milliy daromad ishlab chiqarish mumkin emas, negaki 50 birlik (1/8 qismi) 
realizatsiya qilinmaydi. Natijada makroiqtisodiy muvozanat 300 birlik milliy 
daromad darajasida o’rnatiladi. 
Pul 
massasi-
ning 
o’zgarish
i
 
Ish bilan 
bandlik 
darajasinin
g 
o’zgarishi
Jamg’arma 
hajmining 
o’zgarishi
Milliy 
daromadnin
g 
o’zgarishi
Mehnatga 
bo’lgan 
talabning 
o’zgarishi 
Investitsi
ya-lar 
hajmining 
o’zgarishi
Ko’riladigan 
foydadagi o’zgarish 
Foiz 
stavkasini
ng 
o’zgarishi