O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi samarqand davlat universiteti psixologiya nazariyasi va amilyoti kafedrasi

Psixoanaliz atamasi
Shaxs nazariyasi va psixopatologiyasi;
Shaxsdagi buzilishlarning davolash metodi;
Insonning anglashilmagan fikr va tuy-g‗ularini o‗rganish metodi.
 
Shaxs strukturasi
26
Psixologiyada shaxsning himoya mexazmlar to‗g‗risidagi qarashlarning 
tub ildizi Z.Freydning shaxs nazariyasi borasidagi izlanishlariga borib 
taqaladi. Freydning psixodinamik konsepsiyasiga ko‗ra shaxs tuzilmasi va 
26
C. George Boeree: Personality Theories. Original E-Text Site:http://www.ship.edu/%7Ecgboeree/perscontents.html Р 5.

---

76
himoya mexanizmlari ma‘lum tizimlashtirilgan. Z.Freyd bo‗yicha shaxs 
tuzilmasi uchta tarkibiy komponentlardan iborat:
“Id”sohasi
-bu shaxsning instinktli jihati bo‗lib, unda shaxsning eng 
kuchli instinktlari o‗rin olgan. Ular shaxs xulq-atvorini to‗g‗ri va chet yo‗llar 
bilan aniqlash va namoyon bo‗lishini ifodalaydi. ―Id‖ sohasi vazifalarini 
qoniqish tamoyiliga
asosan bajaradi.
Z.Freyd psixoanalitik nazariyasida qayd etishicha, psixik jarayonlar 
qoniqish tamoyiliga ko‗ra avtomatik tarzda boshqarilar ekan. Hech 
qondirilmaganlik ichki ruhiy zo‗riqishni keltirib chiqaradi. O‗z navbatida u 
psixik faollikni vujudga kelishiga olib keladi. Bu faollik zo‗riqishni va 
qoniqmaganlikni susayishiga yoki qoniqishga olib keladi.
 
Hayot va o‗lim instiktlari
27
Freydning psixodinamik nazariyasida ikkita asosiy instiktlarga ajratiladi: 
hayot instinkti (libido, eros) sifatida seksual instinkt; vayrongarchilik, 
buzg‗unchilik sifatida e‘tirof etiluvchi o‗lim instinktlari (mortido, tanatos). 
Inson xulq-atvorining bu shakli shaxsning destruktiv instinkti sifatida 
namoyon bo‗lib, agressiyani ham instinkt natijasi deb baholaydi. Ularning 
hayotiy zarurat sifatida namoyon bo‗lishini to‗sib qo‗yish shaxsda jiddiy 
salbiy oqibatlarga olib kelishi kuzatiladi. Bu esa nevrozning asosi 
hisoblanadi. Asarlarining birida Freyd motido instinkti haqida to‗xtalgan 
bo‗lib, unda shaxs o‗zini o‗zi saqlash uchun (yo‗q qilmaslik) o‗zga kishini 
yoki o‗zgalarni yo‗qotishga intiladi. Freyd uchun eng hal etuvchi jihat, bu 
inson xulq –atvorida jamiyat rivojlanishidagi qonunlarini emas, irratsional 
psixik kuchlarning namoyon bo‗lishini hisobga olgan, unda intellekt 
voqelikni faol aks ettiruvchchi vosita emas, balkli bu kuchlarni maskirovka 
qiluvchisi hisoblanadi. Individ bilan ijtimoiy muhit abadiy va yashirin 
kurashda bo‗ladi. Uning psixoanalitik qarashlarida kuchaytiruvchi holatda 
instiktdan intellektning kuchlirog‗i.