O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent tibbiot akademiyasi

 
60911100 - Xalq tabobati ta’lim yo‘nalishi talabalari 
uchun
 
tayyorlangan. Darslikning maqsadi mikrobiologiya fanining holati to'g'risidagi dolzarb 
ma'lumotlarni, Ilm-fan taraqqiyotining jadal sur'atlarini hisobga olgan holda taklif etilayotgan 
nazariy ma'lumotlar mikroorganizmlarni va viruslarni ular haqidagi g‘oyalarning tarixiy 
rivojlanishi nuqtai nazaridan o'rganishning asosiy yo‘nalishlarini, shuningdek, to‘plangan 
bilimlardan mikroorganizmlarning va viruslarning inson hayotidagi rolini baholashda 
foydalanishni orgatishdir. Virusologik tekshirish usullarining takomillashib borishi, molekulyar 
biologiya, genetika, bioximiya fanlari yutuqlaridan keng foydalanish hisobiga virusologiya tez 
rivojlanib bormoqda. Bu fanning keng ko‘lamda o‘qitilishi natijasida virusologiya ko‘plab 
yutuqlarga erishmoqda. Oxirgi o‘n yillikda bakterial infekstiyalar epidemiyasining kamayishi va 
virusli yuqumli kasalliklarning oshib ketishi kuzatilmoqda. Viruslar keltirib chiqargan yuqumli 
kasalliklar umumiy yuqumli kasalliklarning 80% ini tashkil qiladi. Koronovirus, Gripp, 
adenovirusli infekstiyalar, virusli gepatitlar va virus tabiatli boshqa infekstiyalar jamiyat 
salomatligiga va iqtisodiyotga katta ziyon etkazadi. Shu sababli ham darslikda bacterial va 
virusli infekstiyalarga tashxis qo‘yishning zamonaviy usullariga alohida e’tibor berildi.
 
 
 
 
 
© Z.A. Nuruzova., Z.R. Fayzullayeva.,N.T. Yodgorova., F.Sh. Mamatmusayeva 
© ООО«TIBBIYOT NASHRIYOTI MATBAA UYI», 2022.
 
 
 

---

3 
KIRISH 
Darslik Tibbiyot instituti 60911100 - Xalq tabobati ta’lim yo‘nalishi uchun
tayyorlangan. 
Darslikning 
maqsadi 
mikrobiologiya 
fanining 
holati 
to'g'risidagi dolzarb ma'lumotlarni, shu jumladan biokimyo, genetika, 
bakteriyalar sistematikasi bo'yicha ma'lumotlarni taqdim etishdan iborat 
bo'lib, ular prokaryotik hujayralarni sifat jihatidan yangi tadqiqotlar o'tkazish 
uchun asos bo'lib xizmat qiladi va ustuvor rivojlanishni ta'minlaydi.
Ilm-fan taraqqiyotining jadal sur'atlarini hisobga olgan holda, darslik 
tayyorlashda mualliflar paydo bo'lgan bir qancha muammolarni hisobga 
olishi kerak. Ulardan birinchisi, zamonaviy mikrobiologiya va unga aloqador 
fanlarning yutuqlari o'quv materialining sezilarli darajada ko'payishiga va 
murakkablashishiga olib kelishi bilan bog'liq bo'lib, bu darslik hajmiga 
muqarrar ravishda ta'sir qiladi. Taklif etilayotgan nazariy va amaliy 
ma'lumotlar mikroorganizmlarni ular haqidagi g‘oyalarning tarixiy 
rivojlanishi 
nuqtai 
nazaridan 
o'rganishning 
asosiy yo‘nalishlarini, 
shuningdek, to‘plangan bilimlardan mikroorganizmlarning inson hayotidagi 
rolini baholashda foydalanish imkoniyatlari. 
Ikkinchi 
muammo 
shundaki, 
o'quv 
qo'llanmasini 
tayyorlashda 
o'quvchilarning fan bo'yicha dastlabki bilim darajasi hal qiluvchi ahamiyatga 
ega. Bundan tashqari, darslikda taklif qilingan material talabalarning o'qish 
jarayonida uni ishlab chiqish qobiliyatiga bog'liq bo'lishi kerak, ular boshqa 
uslubiy va o'quv ishlanmalaridan ham foydalanishlari va foydalanishlari 
kerakligini hisobga olishlari kerak. 
Darslik mikrobiologiya fani yuqumli kasalliklar bo’yicha nazariy va 
amaliy faoliyatida katta ahamiyatga ega. Virusologik tekshirish usullarining 
takomillashib borishi, molekulyar biologiya, genetika, bioximiya fanlari 
yutuqlaridan keng foydalanish hisobiga virusologiya tez rivojlanib bormoqda. 
Bu fanning keng ko‘lamda o‘qitilishi natijasida virusologiya ko‘plab 
yutuqlarga erishmoqda. Viruslar hayotning elementar birligi bo’lib, 
molekulyar biologlar va genetiklar uchun ideal ob’ekt hisoblanadi. XX asrda 
viruslarga bog‘liq buyuk biologik yangiliklar qilindi, bunda oqsil va nuklein 
kislotalar sintezining mexanizmi aniqlandi va genetik kod ochib berildi. 
Oxirgi o‘n yillikda bakterial infekstiyalar epidemiyasining kamayishi va 
virusli yuqumli kasalliklarning oshib ketishi kuzatilmoqda. Viruslar keltirib 
chiqargan yuqumli kasalliklar umumiy yuqumli kasalliklarning 80% ini 
tashkil qiladi. Gripp, adenovirusli infekstiyalar, virusli gepatitlar va virus 
tabiatli boshqa infekstiyalar jamiyat salomatligiga va iqtisodiyotga katta 
ziyon etkazadi. Tabiatda ko‘plab o‘ta xavfli viruslar mavjud bo‘lib, g‘arb 
virusologlari tomonidan ularni oldini olishning samarali vositalari ishlab 
chiqarilmoqda.

---

4