Paleozoy geologiyalıq dáwiri tariyxı, mezazoy erası, trias, era hám bór geologiyalıq dáwirleri tariyxı, tuw búrmelenıw tariyxı, qazılma baylıqları hám flora fauna Jobası

Paleozoy
Paleozoy eratemasi (ERASI), paleozoy (paleo... hám yun. zoe—turmıs) — Jer geologiyalıq tariyxınıń 3-erası (qarang Geoxronologiya). Radiologiyalıq tekseriwlerge kóre, Paleozoy eratemasi 560—570 mln.jıl aldın baslanıp, 310—320 mln.jıl dawam etken. 1837-jıl ingliz geologı A. Sejvik ajıratqan. Házir Paleozoy eritepesi kembriy, ordovik, silur, toplam, tasko'mir hám perm dáwirlerine bólingen.
Joqarı júzimembriy dáwirinen bir az aldın kúshli búrmeleniw nátiyjesinde platforma (Arqa Evropa, Sibir, Kitay -Kareya, Qubla Kitay, Arqa Amerika, Braziliya, Afrika, Indiya platformalari) hám geosinklinallar qáliplesken. Waqtı-waqtı menen platformaların suw basıp, sayız teńizler payda bolǵan. Teńiz astında onsha qalın bolmaǵan túrli quramlı shógindiler tóplanǵan. Platformalardıń shetleri tárep shógindilerdiń qalıńlıǵı artıp barǵan. Geosinklinallar platformalarǵa salıstırǵanda háreketsheń bolǵan. Olarda kóp muǵdarda vulkan hám kremniyli jınıslar toplanǵan. Paleozoy eritpemasinde kaledon hám gersin búrmeleniwi bolıp ótken. Sol dáwirde tawlar payda bolıp, kóplegen qızg'ish molasslar payda bolǵan. Gersin búrmeleniwi nátiyjesinde Oraylıq Evropa, Ural, Appalachi hám basqa taw sistemaları boy kótergen. Ullı Gondvana qurǵaqlıǵı Qubla yarım shar platformalarin iyelegen. Arqa yarım sharda Paleozoy eritpesinıń 2 yarıminda Sibir platformasi hám oǵan qoǵsı taw dizbelerin óz ishine alǵan úlken Angarida bolǵan.
Paleozoy eratemasi baslanıwında ilgeri jasamaǵan qattı skeletli haywanlar (xiolitlar, xiolitelmintlar, gastropodalar, braxiopodalar hám arxeotsiatlar) payda bolǵan. Tómen paleozoyda trilobitlar kembriy hám ordovik dáwiri teńiz haywanlarınıń kóbisin shólkemlestirgen. Olar Paleozoy eratemasi aqırında qirilip ketken. Bul dáwirde jelkeoyoklilar (braxiopodalar) dıń túrleri kóbeygen. Ordovik dáwirine kelip mshankalar hám de stromato-poroidalar payda bolǵan. Omırtqasız haywanlardan graptolitlar hám boshoyoqlilar kóp jasaǵan. Toplam dáwirinde goniatitlar keń tarqalǵan. Joqarı Paleozoy eratemasida bir kletkalı haywanlardan foraminiferalar kóbeygen. Paleozoy eratemasida omırtqalılardan balıqlar jasaǵan ; kembriy hám ordovik dáwirinde ápiwayı hám jag'siz balıqlar kóp bolǵan. Silur, ásirese, toplam dáwirinde eki jaqlama nápes alıwshı hám sabınlaǵıshqanatlilar júdá rawaj tapqan. Sabınlaǵıshqanatlilar suwda hám qurǵaqlıqta jasawshı (amfibiya) lar payda bolǵan (olar toplam dáwiri aqırlarında qurǵaqlıqqa shıqqan ). Karbon, ásirese, perm dáwirinde o'txo'r hám jırtqısh súyrelip juretuǵınlar jasaǵan.
Paleozoy eratemasida ósimlikler tez rawajlanǵan. Kembriy hám ordovikda ósimlikler, tiykarınan, suvo'tlardan ibarat bolǵan. Silur jınıslarında spora qaldıqları saqlanǵan. Tómen toplam dáwiri jınıslarında tómen bo'yli baslanıwiy ósimlikler — psilofitlardıń izleri ushıraydı. Orta hám joqarı toplamda ósimliklerdiń túrleri kóbeygen, terektárizli plaunlar, ápiwayı dúzilgen paporotniklar ósińki hám dáslepki ashıq urıwlılar payda bolǵan. Karbon dáwirinde ósimlikler oǵırı rawajlanǵan. Ormanlar ornında tasko'mir qatlamları payda bolǵan.
Yevraziyada Paleozoy eratemasiga tiyisli platforma hám geosinklinal jatqiziqlari kóp ushraydı. Arqa Evropa hám Sibir platformalari, tiykarınan, Paleozoy eratemasi shógindi jınısları kompleksinen ibarat. Arqa Evropa platformasinıń batıs bóleginde kembriy dáwiri teńiz sazları hám qumtaslari, ordovik hám silur hák tasları tarqalǵan. Toplam hám karbon dáwirinde teńizde payda bolǵan jınıslar arasında ásirese hák taslar júdá kóp. Bul jınıslarda kómir, neft, boksit hám otqa shıdamlı saz qatlamlari bar. Sibir platformasi Paleozoy eratemasi jınısları arasında kembriy dáwiri teńiz shógindi jınısları — hák tas, dolomit, ayırım orınlarda tastuz, gips hám angidrit kóp. Karbonatslanets hám qum-taslı saz qatlamlarınan quram tapqan silur hám toplam dáwiri jotqiziqlari kem ushraydı. Karbon hám perm dáwiri jınısları kómirli qalıń qatlamlardan ibarat.
Ózbekstannıń derlik hámme jerlerinde Paleozoy eratemasi jınısları ushraydı. Tómen kembriy jınısları 20 -50 m qalıńlıqtaǵı vanadiyli, fosforitli, kremniyli hám kómir-kremniyli slaneclardan quram tapqan. Bul jınıslar Piskom hám Sandalash tawlarında tarqalǵan. Tóbeditov tawlarında tómen kembriy jınısları alevrolit, qumtosh, dolomit hám hák tas qatlamlarınan ibarat. Orta kembriy, ordovik hám tómen silur dáwiri hák tas, dolomit, terrigen-vulkan, argillit, alevrolit, slanets, qumtas hám ruda qatlamlarinan dúzilgen. Joqarı silurquyi toplam dáwiri terrigenli hák tas hám hák taslardan, qızg'ish vulkan jınıslardan quram tapqan. Orta toplam hám tómen trias dáwirinde maydalanǵan tastas, qumtas, alevrolit, argillit, háktas, dolomit hám vulkan jınıslarınıń qaliń qatlamlari payda bolǵan.
Paleozoy eratemasi jınıslarında túrli paydalı qazilmalar tabılǵan. Ural, Kazaxstan, Oltoy, Batıs Evropa hám Arqa Amerikadaǵı bay ruda kánleri Paleozoy eratemasi dıń intruziv jınısları menen baylanıslı.
Paleozoy eratemasi shógindi jınıslarında neft, tasko'mir, janıwchi slanets hám misli qumtas, sonıń menen birge, fosforit, boksit, toshtuz, kaliy duzı tóplanǵan.
Ózbekstan Paleozoy eratemasi jatqiziqlarinda mıs, qorǵasın, qalay (Almalıq ), flyuorit (Novgarzon), volfram (Jińishke), altın, alunit hám basqa bar. Paleozoy eratemasi taw jınıslarınıń kópshiligi qurılıs materialı retinde isletiledi.
Paleozoy dáwirdiń dáwirler Permiyen kómir, toplam, Silüriyen, ordovik hám kembriy (eń áyyemgi) bólinedi.
Kembriy basqıshı haqqında 570 million basladı. Jıl aldın (birpara dereklerge kóre, bir az aldınlaw ). Bul dáwirde, 70 million.jıl dawam. baslanatuǵın basqıshı búgin málim haywanlardıń tiykarǵı gruppalardan eń birinshi wákilleri bar edi ol jaǵdayda dúnyada evolyucion jarılıw menen baylanıslı.
Prekambriyen hám kembriy shegarası birdan úlken bar jınıslar, gúzetilgen haywan túrli mineral iskeletleriyle tasqa aynalǵan. Kembriy evolyuciyalıq jarılıw planetamizdıń tariyxı sırların biri bolıp tabıladı. ökaryotik, kletkalardı ápiwayı barıw ushın (taǵı quramalı ) ol eki yarım million jıl dawam etdi. 700 million. Jıl birinshi kóp kletkalı bar edi. hám planeta million 100 den artıq. Jıllar haywanlardıń ájayıp túrli koloniya. Atap ótiw kerek, dúnyada sol waqıt (500 den artıq million jıl ) denediń ulıwma jańa dúzılıwǵa iye bolǵan hár qanday haywan joq edi, sebebi.
Ordovisiyen. 500 million jıl aldın baslanǵan, hám tugadi -. Shama menen 408 million jıl aldın qubla yarımsharda eń Gondvana aldı. er hám basqa iri aymaqlar Ekvatorial zonasında jıynanǵan edi. kóp haywanlar jasaytuǵın bolsa teńiz, júdá kóp hár túrlı teńiz xalqı kembriy boyınsha jer turmıs ushın derlik jaramsız edi - hesh topıraq, hesh ósimlikler shápáátsiz quyash, tez-tez dawıllar hám qızdırıp atırǵan, bar edi vulkan püskürmesi.
Ordovisiyen basqıshı juwmaǵına kóre, bakteriyalar suvotlar zamarıqlar jámiyetshilikti onı shırıwı, qıraq ılayǵa tańlap basladı. Sonday etip, topıraq qatlamı baslanıwiy qáliplesken.
Siluriyen balıq basında zamanagóy birine jaqın formasın, aldı. basqıshı aqırına kelip orogen processleri baslanadı. Nátiyjede, olar kembriy, ónim Skandinaviya tawlardı Arqa Grenlandiya hám Shotlandiya Qubla hám dızbeklerinde.
Jerdiń toplam basqıshı rawajlandırıw planetada eń ullı báleler menen xarakterlenedi. Sol waqıtta, Grenlandiya, Evropa hám Arqa Amerika menen dúgisken edi. Bul úlken Kontinent Lavraziya qáliplesken.
Karbon dáwiri (uglerod talshıǵı ) túrli kontinent menen xarakterlenedi - ózgerisler ásirden asrga kelip. Biraq, ulıwma, ol (kontinent ) ızǵar, ortasha subtropik hám tropik zonasın kelispewshilik. Bul er Bataklıklarda tarqalıwı hám orman ósimlik ushın qolay shárt-shárayatlar jaratılǵan.
Paleozoy dáwirinde turmıs sońǵı basqıshında aqırıǵa shekem talay aktiv dúzildi.
299 million. Jıl aldın, paleozoy juwmaqlawshı basqıshı baslandı. Trias dáwiri shegarasında planetanıń túrleri joyılıw tariyxındaǵı eń keń edi. Bul waqıtta, ol shama menen 70% er hám teńiz organizmlerdiń 90% ǵayıp boldı. Sonday etip paleozoy dáwiri juwmaqlandi.