Prof. ġərifov Famil Həsən
Yüklə 4,4 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 3.Çarpazlaşdırma
- Seleksiyanın üsulları Yekun seçmə və klon seleksiyası
401
məhsuldar olur.Ancaq bunu seleksiya dəyişkənliyi kimi adlandırmaq olmaz. Bir qayda olaraq üzümlükdə ayrı ayrı kollar ümumi üzümlükdəki kollarla müqayisədə daha güclü böyüyən və məhsuldar olur. Belə təzahürlər dəyişkənlık adlanır və bir kolda modifikasiyasının, az hallarda mutasiyanın, toxmacarların populyasiyalarında irsi fərqin nəticəsidir.
verir, əksər vaxtlarda baş verən mutasiya nəzərə çarpmır.Gilənin rəngində dəyişkənlik tez nəzərə çarpır. Bitkinin dəyişkənliyə uğramış hissəsi mutant adlanır. Əgər dəyişkənlik (mutasiya) gilənin bir hissəsinə və yaxud bir tərəfinə dəyirsə bu sektor xmeri adlanır. Əgər erkən mərhələdə-yəni tumurcuqda embrional çiçək qrupu əmələ gəldikdə mutasiya başlayırsa gələcəkdə həmin çiçək qrupundan əmələ gələn salxımda gilələrin hamısı ana koldakı salxımlardan fərqli olacaqdır. Hər il kolun bir və bir neçə zoğunda və salxımında göstərilən əlamət artmaqla davam edirsə nəticə də bütöv kol həmin əlamətin daşıyıcısına çevrilir.Beləliklə, dəyişkənlik mutasiya xarakterli olur. Oxşar irsi dəyişkənliklər sonrakı nəsillərdə davam edirsə onda onları forma kimi qəbul edib onu seleksiya proqramına daxil etmək olar.Bu barədə Vavilovun paralel mutasiya qanununda da söhbət açılır. Bu baxımdan V. Viniferanın yaxın qohumu olan yabanı amerika üzümləri içərisində köbələk xəstəliklərinə vəzərərvericilərə davamlı tiplərin tapılması tapılması vardır. Çox yaşlı üzümlüklərdə eyni sortdan olan kolların içərisində böyümə gücünə, məhsuldarlığına, yarpağın salxımın və gilənin formalarına və gilənin ölçüsünə görə bir-birindən kəskin fərqlənən tiplərə rast gəlinir.İlk baxışda onları mutasiya adlandırırlar.Ola bilsin həqiqətən onların bəziləri mutantdırlar, ancaq onların diqqətli yoxlanması lazımdır. Mutasiya nəticəsində yeni sort alınır. 3.Çarpazlaşdırma müxtəlif növ və sortların tozcuqları ilə tozlanma və mayalanma prosesidir.Çarpazlaşdırmadan alınan nəsildə yeni xüsusiyyətləri özündə əks etdirən bitkilər alınır. Alınan yeni nəsildə sıradan çıxan və möhkəmlənən xüsusiyyətlər ola bilər. Çarpaz tozlanmadan alınan toxumdan valideynlərin birinə az və çox dərəcədə oxşayan toxmacar alınır.Əgər hər iki valideyn irsiyyətcə çox fərqlidirsə onda alınan toxmacarlar da çox müxtəliflik kəsb edəcəklər. Çarpaz tozlanmadan alınan toxmacarlar hibrid adlanır.
402
üzümün qiyməti və şərabçılıq keyfiyyətlərinin yüksəldilməsindən və bu keyfiyyətin qorunub saxlanmasından ibarətdir. Seçmə üsulu olaraq üzümlükdə sort üçün fipik əlamətləri və məhsuldarlığı olan kolların seçilməsi və onların çoxaldılması qəbul edilir. Bu müsbət istiqamətli seçmədir. Əksinə sorta uyğun olmayan kolların seçilməsi və onların üzümlükdən xaric edilməsi lazım gəlirsə, bu mənfi istiqamətli seçmədir. Müsbət istiqamətli seçmə əldə olunan kollar qələm və yaxud calaqla çoxaldılır. Başlanğıcını seçmə yolu ilə alınan kollar klon adlanır. Klon yolu ilə çoxaldılan bitkilərdə seleksiya işini nəzarətdə saxlamaq mümkündür. Üzüm bitkisinin optimal məhsuldarlığı az və çox dərəcədə torpaqdan, yerləşdiyi yerdən, calaqaltından, eləcə də xəstəliklərdən asılı olaraq dəyişir. Bu baxımdan da sonrakı əkinlər və becərmələr əvvəlki torpaq becərmə bitmə, şəraitinə oxşar olduqda müsbət nəticə alınır. Birinci klon çoxalmada ana bitkinin calaqaltısı götürülməli. Bu məsələ üzrə Almaniyada aparılan təhlillər göstərmişdir ki, virus xəstəlikləri ilə yoluxma kolun çətirini (habitus) və məhsuldarlığını dəyişdirir. İki oxşar sahədə becərilən və yarpaq qıvrılması (virusla yoluxma) 48 klondan xəstəliyinə tutulan 1 kol 1,3 kq, xəstəliyə tutulmayan 47 kol orta hesabla 2,6 kq məhsul vermişdir. Sonrakı iki ildə kollara qulluq işləri bir qədər də yaxşılaşdırıldıqda məhsuldarlıq heç də xəstə tənəyin xeyrinə dəyişməmişdir (2,5: 3,5 kq). Buna görə də xəstəliyin daha geniş yayılmaması üçün
xəstə kollar
üzrə mənfi
istiqamətli seçmə
aparılmalıdır.Xəstəliyə tutulan kolların məhsulu aşağıdakı kimi, onların şərabı da zəif olur.Yarpaq qıvrılması xəstəliyinə az tutulan kollar həm də yüksək qatılıqlı şərab verir. Kol xəstəliyə tutulubsa seleksiya işində məhsulun kütləsi həlledici amil ola bilməz. Bu işdə etibarlı göstərici forma və inkişafına görə sağlam yarpaqlar hesab edilməlidir. Burqund üzüm sortları qrupunda girdə və bütöv yarpaqlılıq sağlamlıq və yüksək məhsuldarlıq əlamətləri hesab edilir. Freyburqda Dövlət üzümçülük institutunda seleksioner Hauzerin apardığı təctübələr yarpağın formasına görə Rulendr ―H ― klonu yüksək və sabit məhsuldarlığı ilə fərqlənmişdir. Seleksionerlər Ratter və Hofman yarpağın forması və məhsuldarlığı arasındakı asılılığın mövcudluğunu sübut etmişdir. Digər xüsusiyyətlərin, əgər kolun böyümə enerjisində,yarpağın assimilyasiya yaradan səthin ölçüsündə, məhsuldarlığında (salxım və gilənin miqdar və ölçüsündə),eləcə də çiçəklərin tökülməsində özünü göstərirsə onların qiymətləndirilməsinə ehtiyac vardır və bunlar modifikasiya və mutasiya ilə əlaqədardır. Salxımın sıxlığı və gilənin qalığının nazikliyi gilələrin tezliklə çürüməsinə gətirib çıxarır. Bu göstəriciyə görə seleksioner seyrək salxımlı, möhkəm qabıqlı və möhkəm daraqlı kollar seçməyə çalışır. Yüklə 4,4 Mb. Dostları ilə paylaş:
|