138
Ribosomun h r k t istiqam ti
Kiçik subvahid kodon
...QAA─
─
─
─
─
─
USU SUQ UUQ UQS QQU ...mRNT
│
│
│ │
│
│
─
─
─
ASQ
-Antikodon
QAS AAS
│
│
S İ S
─ ─ ─
İle Asp Ser ley ← ley
│
ASQ Gələn aminoasil d RNT
Met
│
S İ S
Ark
│
Fmet
Böyüyən polipeptid Peptid rabitəsinin yaranması
Qlisin
QQU, QQS
Histidin
SAU, SAS
İzoleysin
AUU, AUS, AUA
Leysin
SUU, SUS, SUA, SUQ, UUA, UUQ
Lizin
AAA, AAQ
Metionin
AUQ
Fenilalanin
UUU, UUS
Prolin
SSU, SSS, SSA, SSQ
Serin
USU, USS, USA, USQ, AQU, AQS
Treonin
ASU, ASS, ASA, ASQ
Triptofan
UQQ
Tirozin
UAU, UAS
Valin
QUU, QUS, QUA, QUQ
Burada A-adenil, Q-quanil, S-sitidil, U-uridil nukleotidləridir.
Məlumat RNT-sindəkitripletlərə k o d o n l a r və daşıyıcı, RNT-lərdəki
tripletlərə isə a n t i k o d o n l a r deyilir. Fenilalanin tripletində nukleotidlər SSU,
alanininkində SSQ, triptofanınkında SQT,valininkində UUQ ardıcıllığında
düzülmüşlər və s. Bunlar elə ardıcıllıqla düzülmüşdür ki, bir-biri ilə, yəni dRNT-
nin tripleti mRNT-nin tripleti ilə birləşir. Buna k o d o n - a n t i k o d o n t a n ı -
m a s ı deyilir. Bununla da aminturşularının ardıcıl birləşməsi nəticəsində
polipeptid zəncirinin sintezi təmin olunur. Bunu sxematik olaraq belə göstərmək
olar:
Polipeptid zəncirinin uzanma prosesinin qurtarmasına prolonqasiyasının
dayanmasına t e r m i n a s i y a deyilir. Terminasiya boş kodların-terminasiya
kodlarının (UAQ, UAA, UQA) iştirakı ilə dRNT ilə həyata keçirilir. Lakin onda
aminturşusu olmur.
Polipeptid zəncirinin əmələ gəlməsi tamamlandıqdan sonra onda formalaşma
gedir, qıvrılaraq müəyyən forma alır. Bu isə hidrogen, disulfid tipli rabitələrin və s.
139
yaranması ilə əlaqədardır. Bu rabitələr polipeptid zəncirinə xüsusi forma verməklə,
zülal molekulunun ikinci və üçüncü quruluşunu yaradır. Yuxarıda göstərilən rabiə
növləri iki və çox polipeptid zəncirlərindən əmələ gəlmiş zülal molekullarının
formalaşmasında dördüncü quruluşun yaranmasında da iştirak edir. İnsulun,
hemoqlobin, laktodehidrogenaza və qeyri-zülalların fəza quruluşu belə yaranır.
Müəyyən edilmişdir ki, adadovşanının retikulositlərində hemoqlobinin alfa-
zənciri təxminən 3 dəqiqəyə sintez olunur (Dinsis və s.). Polipeptid zəncirləri
xüsusi fermentlərin iştirakı ilə formalaşaraq spesifik zülallara çevrilir. Onların
fiziki, kimyəvi və bioloji xüsusiyyətləri də bununla müəyyənləşdirilir.
Zülalların biosintezi kimi nizamlanma mexanizmi də mürəkkəbdir.
Zülalların sintezinin tənzimi Jakob və Mono nəzəriyyəsində verilmişdir.
Bunların fikrincə gen-requlyator repressorla metaboliti (maddəni) birləşdirir.
Repressorla birləşmiş metabolit operatora təsir edib, quruluş genini fəallaşdırır.
Sonuncudan isə metabolitin məlumat RNT-si əmələ gəlir və zülallar sintez edir. Bu
prosesi sxematik belə göstərmək olar:
Jakob və Mononun nəzəriyyəsi molekulyar biologiyanın əsas nailiyyətlərin-
dən sayılır. Bu nəzəriyyə hələ də öz əhəmiyyətini itirməmiş zülalların sintezinin
tənzimində aparıcı yer tutur.
ƏDƏBİYYAT
1. Həşimov X.M, Həsənova S.Ə, Qida kimyasi, Bakı 2010, 478 c.
2. Həşimov X.M, İbrahimova D.Ə, Ramazanov V.S., Bioloyi kimyadan
laboratoriya məşğələləri. Dərs vəsaiti, Bakı, 2012, 240 s.
3. Xəlilov Q. B. Heyvan biokimyasının əsasları. Bakı. 1987. Maarif.
4. Həsənov Ə. C., Rzayev N. A., İslamzadə F. Q., Əfəndiyev A. M. Bioloji kimya.
Bakı 1989.
5. Кольман Я., Рем К. Г. Наглядное биохимия –Москва. Мир, 2000.
6. Северин Е. С., Алейникова Т. Л., Осипов Е. В. Биохимия. - Москва.
Медицина. 2003.
7. Ковалевский Н. И. Биологическая химия. Москва. Академия 2008.
Gen – requlyator operator
─
─
─
─
─
─
→ Quruluş gen
↓ ↑ ↓
repressor (b) a + b mRNT
↑
↓
Metabolit Zülal sintezi
140
Qida kimyasından mühazirələr.
MƏRUZƏÇİ: dos.Həşimov Xaliq Məmməd oğlu
MÖVZU 12. KARBOHİDRATLARIN MÜBADİLƏSİ. ANAEROB VƏ AEROB
PARÇALANMA. KARBOHİDRATLARIN BİOSİNTEZİ
P L A N
1. Karbohidratların mübadiləsi haqqında ümumi məlumat
2. Karbohidratların həzm sistemində çevrilməsi
3. Karbohidratların aralıq mübadiləsi
4. Karbohidratların dixotomik yolla (anaerob) qlükoza – 6 – fosfata
parçalanması
5. Spirtə qıcqırma
6. Karbohidratların aerob parçalanması
7. Karbohidratların biosintezi
Dostları ilə paylaş: |