Qriqori Petrov a ğ zanbaqlar
Yüklə 1,13 Mb. Pdf görüntüsü
|
| 5
Snelman 1 Snelman yeni, gənc fin ziyalılarının ən görkəmli nüma- yəndəsidir. Həmin dövrdə bir neçə fın müəllimi, ruhanisi, vəkili və məmuru xalq kütlələrini maarifləndirmək uğrunda səlib yürüşünə çıxmışdılar. Onlar daima deyirdilər: - Ağayana paltar, nişastalı yaxalıq və başa qoyulan son dəbli şlyapa ziyalı olmaq deyil. Ziyalılar - xalqın beynidir. Xalq sizi, təhsil alandan sonra yaxşı maaş alıb gecələr restoranlarda oturasınız və gününüzü kart və domino oynamaqla keçirəsiniz deyə böyüdüb tərbiyələndirməyib. Bu halda ziyalı deyil, ziyalı kifi olursunuz. Siz xalqın ağlını, iradəsini, enerjisini və vicdanını oyatmağa borclusunuz. Xalqın düşüncəsini oyatmaq və aydınlatmaq... Xalqı - kəndlilərə, fəhlələrə, cəmiyyətin aşağı təbəqəsinə yaxşı yaşamaqda və bu yaxşı həyatı qurmaqda kömək etməlisiniz. 1 Yuhan Vilhelm Snelman (12.V. 1806 - 4.VII. 1881) - görkəmli fin filosofu, ictimai-siyasi və dövlət xadimi. Finlandiyanı bugünkü çiçəklənən ölkə olmağa gətirib çıxaran milli ideologiyanın yaradıcısı sayılır və onun gerçəkləşməsində böyük əməyi olub. Onun anadan olduğu 12 may tarixinin, Finlandiyada dövlət bayrağı bayramı kimi qeyd edilməsi təsadüfi deyil. 45 Ona, necə yaxşı işləyəcəyini öyrədin. Ona, özünün yoxsul, ancaq sağlam bünövrəli məişətini necə quracağını öyrədin. Ona, özünün və uşaqlarının sağlamlığını necə qoruyacağını öyrədin. Ona xoşbəxt ailə həyatını necə formalaşdıracağını öyrədin: ərin öz arvadıyla necə davranmalı, arvadın öz əriylə münasibətlərini necə yaradacağını, uşaqlarını necə tərbiyə edəcəyini öyrədin. Xalqı dəqiqliyə, qayda-qanuna və intizamlı olmağa öyrədin. Xalqda vicdanlı olmağı inkişaf etdirin. Ona qanunları dəyərləndirməyi, özünün və başqalarının hüquqlarına hörmət etməyi öyrədin. Bütün bu işlərdə öz hərəkətlərinizlə xalqa yaxşı nümunə göstərin. Xalqa olan münasibətinizdə, sözdə və işdə onun tərbiyəçisi olduğunuzu göstərin. Unutmayın, bizim Suomi bütünlüklə böyük bir ailədir, fın xalqı isə yoxsul odunqıranından və ya fəhləsindən, dul paltaryuyan camaşırçı qadınından tutmuş, bütün insanları- nacan, hamısı sizin kiçik qardaş və bacılarınızdır. Sizin vəzifəniz onları tərbiyə etmək, böyük, mədəni xalqların ailəsinə daxil etməyə çalışmaqdır. Unutmayın, sizin xalqınızın savadsızlığı, qabalığı, içkiyə qurşanması, xəstəlikləri, yoxsulluğu - öz biabırçılığınız və cinayətinizdir. Gənc xalq müəllimlərinin, ruhanilərin, həkimlərin çoxu belə düşünürdü. Snelman isə onların arasında özünün xüsusi ehtirası və həvəsiylə seçilirdi. Snelman qışda ayaq xizəyiylə, yazda və yayda isə qayıqla, hətta piyada halda Finlandiyanın bütün rayonlarını bir-birinin ardınca gəzirdi. O bu səyahətlər zamanı müxtəlif insanlarla: təbiətən anadangəlmə istedadlı kəndlilərlə, 46 meşələrdə və şaxtalarda çalışan fəhlələrlə görüşüb danışırdı. Ən yaxşı oğlan və qızlarla tanış olur, söhbətlər aparırdı. Onlara kitab bağışlayır, sonradan məktublaşırdı. Snelman bu sözləri təkrar etməyi çox sevirdi: - Mən qaranlıq künc-bucaqlarda canlı çıraqlar yandırırdım. Onlara, daha gur işıq saçsınlar deyə yağ əlavə edirdim. Bir, iki, üç, hətta, bir böyük çayla bütün ölkənin insanlarının suya olan ehtiyacını ödəmək olmur - Snelman deyirdi. - Hər bir ucqar kənd gərək özünün su qaynağını tapsın, bu göl, çay, bulaq və ya quyu da ola bilər. Xalqın ruhunun yanğısı da belədir. Hər bir ərazi özünün insanlarına, canlı quyularına möhtacdır. Snelman belə insanlara məktub göndərirdi, bu məktubları alan insanlar onların surətini çıxarıb başqa yerlərə də göndərirdilər. Snelman bu məktublarında (tanışları zarafatla onları apostol göstərişləri adlandırırdılar) bəzi insanları hərəkətə gətirir, ruhən möhkəmləndirir, bəzilərini qınayır, utandırırdı. Üçüncülərə məsləhət verir, qarşılarında yeni məsələlər qoyur, öz fəaliyyətiylə yaxşı nümunə göstərirdi. Hətta, qatarla yol gedəndə də o, xalqın maariflənməsiylə məşğul olan insanları bir yerə toplamağa çalışar və onlara deyərdi: - Siz çətənədən necə kanat düzəldildiyini bilirsiniz? Öncə ondan nazik saplar toxunan əlçimlər düzəldirlər; bu saplardan kəndir hörürlər və bir neçə belə kəndiri birləşdirib ondan nəhəng okean gəmilərini bağlamaq üçün yoğun kanat hazırlayırlar. Bizim işimiz də belədir. Biz müxtəlif yaxşı niyyətləri bir yerə toplayıb onlardan bizim iki milyonluq xalqımız üçün sarsılmaz maarifçilik gücü yaratmağa borcluyuq. 47 Yay tətilində Snelman iki-üç həftəliyinə müxtəlif bölgələrə gedər, oranın bütün müəllimlərini bir yerə toplamağa çalışardı. Yüzlərlə, daha artıq insan toplanardı. Öncə, bu toplantılara könülsüz gedərdilər. Ucqarlıqdan, ağır keçən qışdan və müəllimliyin çətinliklərlə dolu qayğılarından yorulmuş insanlar deyinərdilər. Bəziləri isə səsini qaldırıb deyərdi: - Bu nə təzə nağıldır... Bu nə kursudur belə... Biz müəllimləri də öyrədəcəklər?! Snelman bunları bilir, anlayır, ancaq incimirdi. O, insanlara xəstəyə baxan həkim kimi yanaşırdı: onları müalicə etməli olduğunu anlayırdı. Müəllimlərin birinci yay toplantısında Snelman xalq müəllimlərinə dedi: - Əziz dostlar, işinizin necə ağır olduğunu bilirəm. Sizin ucqarlarda, savadsız insanların əməyinizi qiymətləndirmədiyi bu yerlərdə, necə ağır bir şəraitdə yaşadığınız mənə çox yaxşı bəllidir. Ancaq, nə etməli? Unutmayın: biz xalqın savadlanması kimi nəhəng işə hələ yenicə başlamışıq. Biz yeni ölkə kəşf edən pionerlərin vəziyyətindəyik. Xalqın maariflənməsi üçün lazım olan çətin mübarizənin bütün ağır yükünü çiyinlərimizdə daşımağa borcluyuq. Bu yolda bizi təriflər və təqdirlər deyil, ağır qurbanlar gözləyir. Mən sizə məhz onlardan, onların zəruriliyindən, onların qa- çılmazlığından danışıram. Sizi fədakarlığa çağırıram! Hamınızı buna qoşulmağa çağırıram. Qurban verməyə razı olan və bunu bacaran hamıya səslənirəm. Bağışlayın, bunları sizə açıq şəkildə deməyi özümə borc bilirəm: bilirəm, bütün peşələrdə olduğu kimi, müəllimlərin də arasında ruhuna görə pedaqoq olmayan çoxlu insan var. Onlara, hətta, sənətkar da demək olmaz. Onlar - öz müəllim fəaliyyətini sevməyən, onu lənətləyən 48 muzdurlardır. Onlara dostcasına təklif edirəm: əl çəkib gedin! Özünüzə başqa peşə axtarın. Kontorlara gedib, orada işə düzəlin. Ticarətlə məşğul olun. İstənilən işlə məşğul olun, ancaq canlı ruhuna və böyük biliyinə ehtiyac duyulan insanların yerini tutub xalqın maariflənməsinə mane olmayın... Mənim bundan öncəki çağırışıma xalqımızın ən mədəni insanları olan fin alimləri hay verdilər. Onların hər biri sizə hətta, uzaqdan olsa belə bütün biliklərin necə gözəl bir nemət olduğunu göstərə bilsinlər və sizlər də, elmə olan bu yanğını öz şagirdlərinizə ötürə biləsiniz deyə, beş, altı, on mühazirə oxumağı vəd etdilər... Xalq müəllimlərinin böyük çoxluğu Snelmanın bu sözlərini ruh coşqunluğuyla qarşıladı. Ona bu işdə kömək etmək qərarına gəldilər. Müstəqil şəkildə daha çox oxuyub öyrənməyə başladılar, öz biliklərini genişləndirmək və dərinləşdirmək üçün gərgin çalışdılar. Zamanla, onların hər biri görkəmli mədəniyyət xadiminə çevrildi. Ölkədə öncə onlarla, sonra isə yüzlərlə böyük və kiçik Snelmanlar meydana gəldi. 49 |