Q.Ş. Kazimov seçİLMİŞ ƏSƏRLƏRİ 10 cilddə Q.Ş. Kazimov seçİLMİŞ ƏSƏRLƏRİ
Yüklə 3,71 Mb. Pdf görüntüsü
|
Azərbaycan xalqı formalaşdığı kimi, bu xalqın hamısının ünsiyyət vasitəsi vahid ümumxalq Azərbaycan dili də artıq mövcud idi və geniş dairədə işlənirdi”.(40; 71) Azərbaycan tarixçi, dilçi və etnoqraflarının əldə etdiyi yeni materiallar əsasında ümumxalq Azərbaycan dilinin VI-VIII əsrlərdə deyil, III-V əsrlərdə tam təşəkkül tapmış olduğu güstərilmişdir. Artıq bu zaman, yəni “...V yüzilliyin sonları, VI yüzilliyin əvvəllərində Azərbaycanın, demək olar ki, hər yerində dilləri bizim Azərbaycan dilinin kökündə dayanan soylar yaşayırdılar... Gətirdiyimiz külli miqdar materiallar və mülahizələr göstərir ki, ilk orta yüzilliklərdə islam dininin bu ərazidə yayılmasından qabaq, ola bilsin ki, daha çox qabaq Azərbaycan ərazisi əhalisinin böyük əksəriyyəti artıq türkdilli idi”. (5; 95-96) Bu fikri yalnız ekstralinqvistik amillərin tədqiqi əsasında deyil, toponim, etnonim, antroponim, hidronim, oronim və sairin, elmi əsərlərə yol tapıb həmin əsərlərdə mühafizə olunmuş leksikanın araşdırılması əsasında digər alimlərin gəldiyi nəticələr də təsdiq edir. Bu dövr başqa quruluş tipində olan qonşu dilləri Azərbaycan dilinin öz təsiri altına aldığı dövr idi. XIX əsrin 70-ci illərində doktor Mordman erməni dilinə həsr etdiyi əsərində yazmışdır: «Məlumdur ki, ermənilər Hind-Avropa mənşəli xalqdır, amma onların dili Turan (türk) dilinin güclü təsirinə məruz qalmışdır. Mən həmin ifadə ilə heç də çoxəsrlik kontakt nəticəsində osmanlı türkcəsindən alınmış sözləri nəzərdə tut- muram. Söhbət IV, V, VI və VII əsrlərdə erməni ədəbi dilinə keçmiş Turan elementlərindən gedir. Bu elə bir dövr idi ki, dünyada hələ nə səlcuqlar, nə osmanlılar… var idi». (13, 80) Bizim bir sıra tarixçi alimlərimiz də bu dövrü geniş araşdırmışlar. Akademik Ziya Bünyadov yazmışdır: «Beləliklə, Azər- baycanın və Aranın türkləşməsi ərəblərin siyasi arenaya çıxmasından çox-çox əvvəl Sasani imperiyası tərkibində başlamışdı. Ərəblərin Azərbaycanda görünməsi və müstəmləkəçiliyi əvvəllər bu prosesi ləngidirdi, lakin tezliklə ərəblərin türklər tərəfindən assimilyasiyaya uğradılması onu sürətləndirdi və hər hansı yüz ildən sonra o, geniş vüsət aldı».(38, 182) Z.Bünyadov yenə yazmış- 288
dır: «Bir sıra tədqiqatçıların etdiyi kimi, türkləşmənin XI – XII əsrlərdə baş verdiyini qəbul etmək səhv olardı. Azərbaycan ərazisinə türkləri gəlmə, yad xalq hesab etmək də inandırıcı deyil, çünki bu halda böyük kompakt yerli türk tayfa təşkilatları inkar edilmiş olur». (38, 179) Keçmiş SSRİ-də qədim Şərqi, qədim Şərq dillərini yaxşı bilən üç alimdən biri – Yusif Yusifov deyir ki, Azərbaycan türk xalqı və ümumxalq Azərbaycan dili VI əsrdə artıq tam təşəkkül tapmışdı (Tarixçilərdən nahaq sitat verirəm, çünki bəzi alimlərin fikrinə görə, «tarixçinin dilə nə dəxli var?»). Türk tarixinə dair bir akademiya qədər iş görmüş Q.Qeybullayev yazır ki, Səlcuqlar gələndən neçə yüz il əvvəl Azərbaycan dili mövcud idi və Səlcuqların bu dilin formalaşmasında heç bir rolu yoxdur. Dissertantın əsaslanmaq istədiyi N.Cəfərov konkret bir nümunə ilə əvvəlki mğrtəce konsepsiyanı ustalıqla ifşa etmişdir. Müəllif akademik «Azərbaycan tarixi”»nin 1-ci cildində (1998) Azərbaycan xalqının etnik tərkibi, dilinin mənşəyi və inkişaf yolu barədə fikrin mürtəce mahiyyətini (biz bu mğrtəce mahiyyəti «Təzadlar» qəzetinin 2001-ci il iyul-avqust nümrələrində geniş şəkildə oxuculara zatdırmışıq) düzgün ifşa etmişdir: «Azərbaycan xalqının təşəkkülündə Manna, Atropatena və Qafqaz Albaniyasında məskunlaşmış müxtəlif, o cümlədən Qafqaz və İran dillərində danışan (kursiv mənimdir – Q.K.) qədim dövr və orta əsrlərin tayfa və xalqları – mannalılar, kaspilər, Atropatena madalıları, albanlar, azərilər və bir sıra digərləri əsas rol oynamışlar. Azərbaycan xalqının, dilinin formalaşması etnogenezin son mərhələsində - orta əsrlərdə davam etmişdir»”. (1;34) N.Cəfərov «Azərbaycan tarixi»ndən bu sitatı verərək yazır: “Göründüyü kimi, bu «konsepsiya”» Azərbaycan xalqının mənşəyi barədə hər cür volyuntarist nəzəriyyənin ortaya çıxması üçün münbit metodoloji şərait yaradır. Və bu “konsepsiya” yalnız səhv deyil, həm də mürtəcedir, xalqa öz keçmişini, etnik mənşəyini unutdurmaq «ehtiyac”ından» irəli gəlmişdir»”. (44; 16) Akademik nəşrin tənqidinə həsr etdiyimiz silsilə məqalələrdə birinci cilddə Azərbaycan etnogenezinə yanlış və qeyri-elmi, zərərli mövqeyə kəskin münasibətimizi bildirmişik. (bax: 59) 289
N.Cəfərovun münasibətində bizə xoş gələn odur ki, reallıq getdikcə dərk olunmaqdadır. Çünki bu, son dərəcə ciddi məsələdir – «Xalqa öz tarixini unutdurmaq ehtiyacı»” başqa şəkildə deyilmiş olsa, əslində, düşmənçilikdir. Söhbət etnogenezdən gedir. “Tarixçi” adlananın əksinə olaraq, xalqın dilini, mədəniyyət və sosial tarixini düzgün düşünən dilçi yazır: “III-V əsrlərdə Azərbaycan dili formalaşır, - bu proses türk tayfa dillərinin (birinci növbədə folklor dilinin) mərkəzləşməsi hesabına gedir; VII, XI əsrlərdə Azərbaycana gələn türk tayfaları artıq müxtəlif tayfalarla (yaxud tayfa birlikləri ilə) deyil, müəyyənləşmiş xalq mövcudluğu (və onun dili) ilə qarşılaşır - gəlmə mədəniyyətin qohum yerli mədəniyyətlə ehtivası tədricən gedir”. (44; 16-17) Burada fikir daha aydın söylənmişdir: III-V əsrlərdə Azərbaycan xalqı və ümumxalq Azərbaycan dili formalaşmışdır. Və yenə çox aydın deyilmişdir: bu dövrdən, yəni V əsrdən sonra gələn türklər Azərbaycan ərazisində tayfalarla və ya tayfa dilləri ilə deyil, hazır xalqla və onun artıq təşəkkül tapmış dili ilə qarşılaşmışlar. Buradan o da hasil olur ki, XI və sonrakı əsrlərdə gələn Səlcuq oğuzları Azərbaycanda Azərbaycan dili formalaşdırmayıb. Onlar gələndə artıq bu xalq və onun dili vardı. Onlar yalnız bu hazıra havadar ola bilərdilər. Və bəlkə buna heç ehtiyac da yox idi. Beləliklə, bu fikir Səlcuqlar tərəfindən Azərbaycan dilinin formalaşdırılması barədə kökündən yanlış olan zərərli konsepsiyanın bizim tərəfimizdən dartılıb qoparılmış ïóò àüàúûíû bir daha baltalamışdır. Mən bunları misal gətirəndə qeyri millətlər yox (onlar deyə bilər), türk millətinin bir sıra savadlı adamları etiraz edir, özü də ictimai yerdə, deyirlər ki, «Nə olar, onlar elə deyib, bu da belə deyir, bununla dünya dağılmır ki?»
Bu adam deyir ki, «Kitabi-Dədə Qorqud» X1
abidəsidir. 290
Yüklə 3,71 Mb. Dostları ilə paylaş:
|