Realizm I idealizm
Yüklə 0,94 Mb. Pdf görüntüsü
|
wersja robocza: maj 2007 metafizyczny. Po drugie, tylko rozwiązanie problemu immanencji umożliwia przejście do metafizycznej problematyki par excellence, to znaczy do problematyki transcendentalności bytu, a więc do kwestii jego ponadkategorialnych własności, a idealizm Kanta zabraniał tego przejścia ze względu na brak rozwiązania problemu immanencji oraz ze względu koniecznie wynikający stąd agnostycyzm (wzgl. sceptycyzm). Rozumienie filozofii transcendentalnej zmieniało się w dziejach filozofii, a zasadniczą cezurę pomiędzy interpretacją transcendentalności dyskursu filozoficznego przez myślicieli średniowiecznych (Albert Wielki, Henryk z Gandawy, Tomasz z Akwinu, Jan Duns Szkot i inni), a jego interpretacją przez romantycznych idealistów, kantystów, neokantystów, fenomenologów oraz współczesnych filozofów analitycznych, stanowił właśnie Kant, który w Krytyce czystego rozumu napisał na ten temat, co następuje: W transcendentalnej filozofii starożytnych (Transzendenalphilosophie der Alten) znajduje się jednak jeszcze jeden dział zawierający czyste pojęcia intelektu, które choć nie zaliczają się do kategorii, mają przecież zdaniem starożytnych uchodzić za aprioryczne pojęcia przedmiotów; ale w takim razie pomnożyłyby one ilość kategorii, co być nie może. Na pojęcia te wskazuje głośne wśród scholastyków zdanie: quodlibet ens est unum, verum, bonum. Jakkolwiek użycie tej zasady do wyprowadzenia z niej następstw wypadło bardzo mizernie (dały one wyłącznie zdania tautologiczne), tak iż w czasach nowożytnych prawie tylko dla szacownej tradycji wygłasza się je w metafizyce, to jednak myśl, która się tak długo utrzymywała, nawet gdy wydaje się tak pusta, zasługuje przecież na zbadanie swego pochodzenia i uprawnia nas do przypuszczenia, że ma w jakimś prawidle intelektu swą podstawę ... 24
bowiem, że dawna filozofia transcendentalna była tautologiczna, z drugiej jednak widzi, że utrzymywała się tak długo, a więc, jak domniemuje, ‘coś w tym musi być’. Kant zerwał jednak z dawną tradycją i wprowadził swoją interpretację filozofii transcendentalnej pisząc we wstępie do Krytyki czystego rozumu: Transcendentalnym nazywam wszelkie poznanie, które zajmuje się w ogóle nie tyle przedmiotami, lecz naszym sposobem poznawania tych przedmiotów, o ile ten sposób ma być a priori możliwy. System takich pojęć nazywałby się filozofią transcendentalną. 25 Kant stwierdza, że transcendentalne jest to poznanie, które nie zajmuje się przedmiotami, lecz poznaniem tych przedmiotów, o ile to poznanie ma być a priori możliwe. Filozofia jest zatem transcendentalnym poznaniem tego, co jest ‘a priori możliwe’, przy czym ‘a priori możliwe’ oznacza dla Kanta to poznanie (wzgl. poznania), które obracają się w 24 I. Kant, Krytyka czystego rozumu, tłum. R. Ingarden, Warszawa: PWN 1986, B 113. 25 Tamże, B 25. 49
wersja robocza: maj 2007 ramach immanencji, to znaczy nie próbują przekraczać sfery zjawisk. Na przykład użycie kategorii przyczynowości jest a priori możliwe wtedy, gdy ogranicza się do immanencji zjawisk (do immanencji świadomości), jest natomiast a priori niemożliwe, gdy za pomocą kategorii przyczynowości próbuje się formułować sądy o bycie po prostu, sądy na temat jego pierwotności lub pochodności, a więc o tym, czy byt pochodzi od Boga jako bytu koniecznego, czy też nie ma żadnej przyczyny poza sobą. Dawna filozofia transcendentalna też była metapoznaniem, lecz jako taka dotyczyła ponadkategorialnych, to znaczy właśnie transcendentalnych własności bytu, nie ograniczała jednak zasięgu (meta)poznania transcendentalnego do tego, co jest wyznaczone przez określony zbiór pojęć, jakim dysponuje ludzki rozum. W tym sensie dawna filozofia transcendentalna nie była immanentystyczna. Wydaje się, że zmiana zasięgu poznania transcendentalnego z przedmiotów na zdeterminowany ludzkimi pojęciami sposób poznawania tych przedmiotów była wynikiem nierozwiązania przez Kanta problemu realizmu metafizycznego. Wyrażając się nieco emocjonalnie, można powiedzieć, że już ponad dwa wieki trawa ‘zmaganie’ się metafizycznej koncepcji transcendentalności filozofii z koncepcją kantowską i jej pochodnymi. Subiektywistyczny i apriorystyczny transcendentalizm Kanta uważany był - i jest nadal - za destrukcję scholastycznej metafizyki i przekształcenie jej w analitykę czystego intelektu oraz za destrukcję teologii naturalnej i zastąpienie jej metafizyką wolności. Pojawiły się też koncepcje dążące do pogodzenia subiektywnego apriorycznego rozumienia transcendentalności filozofii z metafizycznym, jak to było w przypadku J. Mar chala 26 czy K.
Rahnera. 27 W ostatnich czasach sformułowano projekty całkowitej detranscendentalizacji filozofii (m.in. P. F. Strawson, 28 D. Davidson 29 ). Mamy więc do czynienia z zawiłymi filozoficznie, a także uwikłanymi teologicznie i światopoglądowo dziejami interpretacji słowa ‘transcendentalny’ oraz związanego z nim zagadnienia realizmu i idealizmu. 26 Por. J. Mar chal, Le point de d part de la m taphysique, Paris: Alcan 1922-1926. Por. O. Muck, Die transzendentale Methode in der scholastischen Philosophie der Gegenwart, Insbruck 1964; J. Herbut, Metoda transcendentalna w metafizyce, Opole 1987. 27 Por. K. Rahner, Geist in Welt. Zur Metaphysik der endlichen Erkenntnis bei Thomas von Aquin (1939), M nchen; K sel-Velag 1957 2 . 28 Wczesne publikacje Strawsona spowodowały rozwinięcie się w ramach filozofii analitycznej dyskusji - nawiązującej do Kanta - na temat tzw. argumentacji transcendentalnej (Individuals: An Essay in Descriptive Metaphysics, London: Methuen 1959 [Indywidua. Próba metafizyki opisowej, tłum. B. Chwedeńczuk, Warszawa: PAX 1980], The Bounds of Sense London: Methuen 1966). Argumentacja tego rodzaju miała być skierowana głównie przeciwko sceptykowi jako komuś, kto projektuje odmienny ‘schemat konceptualny’ (conceptual scheme) niż ten, za pomocą którego opisujemy świat w życiu codziennym. Później jednak Strawson odrzucił możliwość filozoficznego wykazania, że istnieje wyłącznie jeden taki schemat, por. Skepticism and Naturalism: Some Varieties, London: Methuen 1985. 29 Por. D. Davidson, On the Very Idea of a Conceptual Scheme (1974), w: D. Davidson, Inquiries into Truth and Interpretation, Oxford: Clarendon Press 1984, s. 183-198. 50
Yüklə 0,94 Mb. Dostları ilə paylaş:
|