Redaks ġya heyəTĠ

76 

 

iyul  ayına  qədər  qəzetin  nəĢrinə  redaksiya  heyəti  rəhbərlik  edird i.  Bu  dövrdən  etibarən  isə  qəzetin   baĢ 

redaktorluğu  partiya  sədrinin  müavini  Qazi  Əh məd  bəy  Məhəmmədbəyova  həvalə  olundu.  Ayda  iki-üç  nö mrəsi  çap 

olunurdu. Aprel işğalından (1920) sonra nəĢri dayandırılmıĢdır. 

 ĠYĠRMĠ  ALTI  ĠYUN  (1918)  -  Azərbaycan  Milli  ordusunun  yaranma  günü.  Azə rbaycan  Respublikas ın ın 

ümu mxalq bayramlarından biri. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti Heydər Əliyevin 1998  il  22  may tarixli Fərman ı 

ilə təsis edilmiĢdir (ba x Milli ordu günü). 

ĠYĠRMĠ  SƏKKĠZ  APREL  Ġġ ĞALI  (1920)  - Azərbaycan Xalq  Cü mhuriyyəti ərazisin in təcavüzkar sovet-

bolĢevik  qoĢunları  tərəfındən  iĢğalı  və  A zərbaycanın  nıüstəqilliyinə  son  qoyulması.  28  Aprel  A zərbaycan  xalqının  

tarixində on faciəli günlərdən biridir. Ba x həmç inin Aprel işğalı (1920). 

 ĠYĠR MĠ  SƏ KKĠZ  MAY  (1918)  -  A zərbaycan  Respublikasın ın  ən  mühüm  dövlət  və  ü mu mxa lq  

bayramlarından  biri;  Respublika  günü.  Müsəlman  ġərqində  ilk  demo kratik  respublikanın   -  Azərbaycan  Xalq  

Cü mhuriyyətinin  yarandığı və Azərbaycan dövlətçiliyinin bərpa edild iyi gün. 1918 ildə həmin gün Azərbaycan Milli 

ġurasının  iclasında  6  bənddən  ibarət  Azərbaycanın  İstiqlal  bəyannaməsi  qəbul  olundu.  Bəyannamədə  müstəqil 

Azərbaycan dövlətinin  idarə formasımn  xa lq cü mhuriyyəti olduğu; bütün millətlər və dövlətlə rlə  ya xın  münasibətlər 

qurmaq ə zmi;  millət,  mə zhəb, sin if, silk və c ins fərq i gözlə mədən, bütün vətəndaĢların  mülki və siyasi hüquqlarının  

təmin edilməsi;  xalq cü mhuriyyəti əra zisi da xilində yaĢayan millət lərin sərbəst inkiĢaflarına geniĢ  meydan verilməsi 

təntənə ilə vəd edilirdi.  Bu  tarixi s ənədə əsasən, Müəssislər Məclisi çağırılana qədər M illi ġura  ölkədə qanunverici, 

müvəqqeti  höku mət  isə  icraedici  orqan  hesab  olunmuĢdur.  Beləliklə,  Azərbaycan  dövlətçiliy i  tarixində  ilk 

konstitusiya aktı -  Ġstiqlal bəyannaməsinin qəbulu ilə A zərbaycan dövlətçiliy i dünyəvi xalq cü mhuriyyəti fo rmasmda 

elan olundu. Milli  ġuranın elə həmin  iclasında bitərəf Fətəli  xan  Xoyskinin  baĢçılığı ilə  Xosrov PaĢa bəy Sultanov, 

Məmməd  Həsən  Hacınski,  Nəsib  bəy  Yusifbəyli,  Xə lil  bəy  Xasmə mmədov,  Məmməd  Yusif  Cəfə rov,  Əkbər  ağa 

ġey xülislamov, Xudadat bəy Məlik-Aslanov, Camo  bəy Hacmskidən ibarət ilk A zərbaycan Höku məti yaradıld ı. 

Azərbaycan  Xalq  Cü mhuriyyəti  qısa  müddət  ərzində  həyata  keçirdiyi  ciddi  tədbirlər  sayəsində  bütün 

dövlətçilik atributlan - öz parlamenti, hökuməti, ordusu, bayrağı və pul vahidi olan müstəqil suveren bir dövlətə çevrildi. 

Azərbaycan  Xalq  Cümhuriyyəti  cəmi  23  ay  yaĢasa  da, demokratik  dövlət  quruculuğu,  iqtisadiyyat,  mədəniyyət,  təhsil, 

səhiyyə,  hərbi  quruculuq  sahələrində  atdığı  mühüm  addımları  baĢa  çatdıra  bilməsə  də,  onun  qısa  müddətdə  həyata 

keçirdiyi tədbirlər  xalqımızın tarixində silinnıəz iz buraxmıĢ, milli dövlətçilik ənənələrimizin bərpası iĢində mühüm ro l 

oynamıĢdır. 

Azərbaycan  Respublikası  Pre zidentinin  Fərmanı  (1992)  ilə  28  may  -  Respublika  günü  hər  il  ü mu mxa lq 

bayramı kimi dövlət səviyyəsində qeyd olunur.  

ĠYĠRMĠ    YEDDĠ    AVQUS T  ALMANĠYA-RUS ĠYA  S AZĠġ Ġ  (1918)  -  Almaniya  ilə  Rusiya  Sovet 

Federativ  Sosialist  Respublikası arasında 1918  il avqustun 27-də bağlan mıĢ Brest-Litovsk  müqaviləsinə əlavə məxfı  

saziş.  

"ĠYUN  BÖHRANI" - Nuru paşanın Azərbaycan Milli ġurasına və hökumətinə etimadsızlığı ilə bağlı 1918 il 

iyunun  16-17-də  yaranmıĢ  siyasi  böhran. Azərbaycan  istiqlalı  üçün son dərəcə  təhlükəli  olan  bir  dövrdə  Azərbaycan 

Xalq  Cümhuriyyəti  Hökuməti  və  Milli  ġura  1918  il  iyunun  16-də  Tiflisdən  Gəncəyə  köçdülər.  Onların  Azərbaycan 

hüdudlarına  daxil  olduqları  zaman  qarĢılaĢdıqları  ilk  ciddi  məsələ  bolĢevik-daĢnak  qüvvələrinin  Cənubi  Qafqazın 

müsəlman  olan  əhalisinə  qarĢı  həyata  keçird ikləri  soyqırımlarına  son  qoymaq  üçün  Osmanlı  dövləti  tərəfindən 

göndərilən Qa fqaz İslam Ordusunun komandanı təyin edilmiĢ Nuru paĢanm və onun ətrafındakı qüvvələrin Milli ġuraya 

və  Hökumətə  soyuq  və  inamsız  münasibəti  oldu.  Nuru  paĢanın  bu  mövqeyi  Azərbaycana  gəldiyi  ilk  günlərdə  milli 

hökuməfə hörmət və etimad la yanaĢacağı,  daxili  siyasi proseslərə müdaxilə etməyəcəyi barədə verd iyi bəyanata tam 

əks idi. Belə bir vəziyyət Azərbaycan istiqlalı üçün ciddi təhlükə yaradırdı.    

Gə rginliyin dərinləĢməsinə  Nuru paĢanı əhatə edən, ona güclü təsir göstərən "rus çinovnik lərinin qapısında 

baş əyən qara qəlbli, xəbis adamlar"ın (R.Vəkiləv) " xid mətləri"  mühüm  rol oynamıĢdı. Özünün də etiraf etdiyi kimi. 

siyasətçi olmayan Nuru paĢanın Azərbaycan hakimiyyətinə qarĢı tutduğu bu s ərt mövqe Azərbaycanın daxili və  xa ric i 

vəziyyətinin  ço x  mü rəkkəb  olduğu  bir  durumda  bild irilmiĢdi.  Bakıda  sovet  hakimiyyəti  pərdəsi  alt ında    fəaliyyət 

göstərən  daĢnak  rejimi  Osmanlı  dövlətinin  Qafqaz  xalq ları  üçün  ciddi  təhlükə  doğurduğu,  Osmanlı  iĢğalın ın  ağır 

nəticələrinin  bütüıı  xalq lar  üçün  faciə li  sonluqla  bitəcəyi,  yalnız  "Sovet  hakimiyyəti"nin  xalq lara  " xoĢbəxt  gələcək" 

bəxĢ  edəcəyi  və  bu  kimi  cə fəngiyatlarla  dolu   təbliğat  apardığ ı  b ir  Ģ əraitdə  Nu ru  paĢanın  Azərbaycan  istiqlalına 

münasibəti onun siyasi proseslərə düzgün qiymət verə bilməməsi ilə bağlı id i. 

Nuru paĢanı əhatə edən İlhaqçılar Azərbaycanın yeganə xilas yolunu Osmanlı imperiyası hüdudları daxilində 

mövcudluqda  görürdülər.  On lar  Nuru   paĢanı  Milli  ġura  höku mətin in  guya  Rusiyapərəst  və  inqilabi  hakimiyyət 

olmasına, anarxiyaya və xaosa gətirib çıxaracağına inandıra bilmiĢdilər. A zərbaycana yeni-yeni Osman lı hərbi qüvvə-

lərinin   gəlməsi  ilə   Nuru  paĢanın  özünün  Azə rbaycandakı  rolu  ba rəsində  təsəvvürlərində  c iddi  dəyiĢikliklə r  baĢ 

verirdi. Belə ki, o, ö zünü burada mütləq hakim kimi aparmağa baĢlamıĢdı. Onun, əksər halla rda, Azərbaycan Höku məti 

ilə  ra zılaĢdırılma mıĢ  və  Höku mətin  əhali  qarĢısında  bəyan  etdiyi  prinsiplərə  zidd  olan  qərarları  ölkənin  siyasi 

dairələ rində  çaĢqınlıq  və  məyusluq  doğururdu,  hətta  bəzi  siyasi  xadimlə r  A zərbaycanın  xa ric i  siyas ət  istiqamət inə 

yenidən  baxmaq  zə rurətinin  ya randığını  bildirirdilər.  Və ziyyətin  anlaĢılma zlığ ı  belə   bir  münasibətin  Nuru  paĢanın 

Ģəxsi mövqeyi, yaxud Os manlı dövlətinin siyasəti  

 

 

 

 

---