Rəy verən: f.ü. f d. dos. Fazil Rüstəmov

Multikulturalizm - fəlsəfi lüğət 

*

 

məhz  bu  dövrdə  Rusiya  və  Avropa  mədəni-ictimai 

cərəyanların təsiri nəticəsində yeni dövr rəssamlıq sənəti, realist 

rəsmlər yaranır; 

*

 

Azərbaycamn karikatura, şaıj məktəbinin banisi isə Əzim 

Əzimzadə olur; 

*

 

bu  dövrdə  kapitalist  Bakısında  gedən  tikililər  Qərb 

memarlığı üslubunda salınır. 

*

 

bu  memarlığın  formalaşmasında  alman  memarlannın  da 

yeri olmuş, N.A.fon der Nonne, F.A. Lemkul, l.V.Edel, A.Eyxler 

Bakının yeni memar üslublu şəhərə çevrilməsində xüsusi xidmət 

göstərmiş, qiymətli əsərlər yaratmışlar; 

*

 

bu  illərdə  Bakıda  teatr  binaları,  kino  salonlan,  əyləncə 

evləri də artırdı. 

-

 

Azərbaycanda  ilk  milli  teatr  binasının  tikilməsi  Hacı 

Zeynalabdin Tağıyevin adı ilə bağlıdır: 

*

 

teatr  binası  1883-cü  ildə  Hacımn  pulu  ilə  memar  Koq- 

novitskinin layihəsi əsasında tikilmişdir. 

-

 

Milli  teatr  ölkədə  multikulturalizmin  inkişafmda 

özünəməxsus rol oynayır. 

-

 

Kapitalist Bakısı Qərb mədəniyj^ətinin komponentlərindən 

olan  teatrı  qəbul  etsə  də  öz  milli  mentalitetindən  imtina 

etməmişdir; 

*

 

belə  ki,  tamaşaya  baxa  bilmələri  üçün  qadınlar  xüsusi 

salınmış lojalarda yerləşdirilir, 

*

 

xalqın milli davranış qaydalan qorunurdu. 

-

 

Beləliklə,  cəmiyyət  Qərb  mədəniyyətini  qəbul  edərək, 

Şərqli davranışından imtina etmirdir; 

*

 

bu  teatrda  1908-ci  ildə  “Leyli  və  Məcnun”  operası 

oynanılmışdır; 

*

 

Azərbaycan  mədəni  həyatında  xüsusi  yer  tutan  bu  hadisə 

ölkəni multukultural dünyaya aparırdı. 

-

 

İlk dəfə olaraq Şərqdə, Azərbaycanda Qərb mədəniyyətinin 

komponenti, opera qəbul edilir və böyük Ü. Hacıbəyov tərəfindən 

Şərq motivləri əsasında yazılır. 

201 

---

Yaşar Əhmədov AzərHətəmov 

-

 

1909-cu  üdə  Bakının  incisi  olan  Bulvarın  salınması, 

istedadlı mühəndis, vətənpərvər Məhəmməd Həsən Hacıns- kinin 

rəhbərliyi ilə başlanılır və multikultural əsər olan Bakı bulvarmın 

layihəsində  alman memarlarından olan A.Eyxler  öz aktivliyi  ilə 

seçilir. 

-

 

Əgər  qəzalarda  tarixi  toleyrantlıq  ənənələrini  və  xalqın 

tarixi yaddaşını qoruyan Azərbaycan xeyriyyəçiləri (əks təqdirdə 

tariximizin tərkib hissəsi olan Alban kilsələri zamanımıza qədər 

qalmaz  və  ermənilik  də  Azərbaycan  tarixini  erməni-  ləşdirmək 

məqsədi ilə Alban kilsələrini qriqoryanlaşdırmaq fikrindən uzaq 

olardı)  islam  ənənələrini  inkişaf  etdirməyə  daha  çox  meylli 

idilərsə,  kapitalist  Bakısının  Azərbaycan  xeyriyyəçiləri,  islam 

dəyərlərini qorumuş və paralel olaraq. Qərb mədəniyyətini köhnə 

Bakıya aşılayaraq, Qərb-Şərq mədəniyyətinin sintezini apararaq, 

bəşər tarixinə təkraredilməz bir multikultural mədəniyyət gətirmiş 

və i907-ci ildə H.Z.Tağıyevin tikdirdiyi “Jon Mironosets” kilsəsi 

buna bariz nümunədir. 

-

 

Ümumən 

Azərbaycan 

xeyriyyəçilərinin 

fəaliyyəti 

Azərbaycan 

sosial-mədəni 

həyatında 

özünəməxsus 

bir 

toleyrantlıq  ansamblı  yaratmış,  multikulturalzmin  inkişafına 

xidmətlər göstərmişlər. 

-

 

Multikulturalizm, multikultural cəmiyyət son vaxtlar tez - 

tez müraciət olunan mövzulardan biridir. 

-

 

Multikulturalizmin 

dəyərləri, 

onun 

əsaslan 

möhkəmləndirilməlidir. 

-

 

Multikulturalizm  başqa  xalqın  nümayəndəsinə  hörmət, 

başqa dinə hörmətdir: 

* öz dininə hörmət başqa dinə hörmətdən başlayır. 

-

 

Multikulturalizm  ayn-seçkiliyə  yol  vermir,  əksinə,  bütün 

xalqlan birləşdirir. 

-

 

Multikulturalizmin 

dəyərləri, 

əsaslan 

möhkəmləndirilməlidir. 

-

 

Multikulturalizm  dünyada  tolerantlığa,  dözümlülüyə, 

dövlətlərarası etibarlı münasibətlərə və bütövlükdə demokratik 

202 

---

Multikulturalizm - fəlsəfi lüğət 

 

prinsiplərin  beynəlxalq  münasibətlərdə  bərqərar  olunmasına 

xidmət edir. 

-

 

Müxtəlif mədəniyyətlərə və milli- mənəvi azlıqlara hörmət 

Azərbaycan xalqının milli xüsusiyyətidir. 

-

 

Artıq dünyada multikulturalizm sahəsində ən optimal 

model kimi Azərbaycan nümunəsi öyrənilir. 

-

 

Multikulturalizm vahid olanı, yüz illər boyu qurulmuş milli 

dövlətin hüquq sferasını parçalayır. 

-

 

Multikultural təhlükəsizliyini qoruya bilməyən ölkələrin 

bugünkü mənəvi durumu göz qabağındadır; 

*

 

bu ölkələrdə faşizm neofaşizm şəklində yenidən baş 

qaldmr, 

*

 

antisemitizm tüğyan edir, qatı millətçilik şovinizmə 

çevrilir; 

*

 

təkmillətli olmağın fəsadları gizlində alışaraq gələcəkdə 

gur yanğına dönəcəkləri vaxtı gözləyir. 

-

 

Bütün bunların fonunda isə belə cəmiyyətləri: 

*

 

dözümlülük, ədalət, mərhəmət, hörmət, məhəbbət hissləri 

gözə görünmədən, bəzən də açıq şəkildə tərk edir. 

-

 

Həqiqətən də dünyada multikulturalizmin alternativi 

yoxdur. 

203 

---