Şahlar şahbaz oğlu şƏRİfov
Yüklə 6,91 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- İran, İraq və Şərqi Anadolunun tabe edilməsi
514
Səfəvi hökmdarı Şah İsmailin hərbi-siyasi fəaliyyətinin 1503-1508-ci illəri əhatə edən ikinci mərhələsi Ağqoyunlu imperiyasına daxil olan bütün ərazilərin ələ keçirilməsindən ibarət olmuşdur. Bu məqsədlə Şah İsmail Ağqoyunlu vali- lərinə məktub yazaraq, onlardan itaət göstərməyi tələb etmiş və tabe olacaqları təqdirdə vali olduqları ərazilərin onların ixtiyarında qalacağına söz vermişdi. Valilərin bir qismi itaət etsə də, qalanları Şiraza – Sultan Muradın, yaxud Qara- Həmidə – Əlvənd Mirzənin yanına qaçıb, onlara sığındılar. Bundan istifadə edən Əlvənd Mirzə Mərəş və Əlbistan hakimi Əlauddövlə Zulqədərlə birlikdə səfəvi hökmdarı Şah İsmailə qarşı ittifaq yaradaraq, ondan iyirmi minlik qüvvə alıb, Azərbaycan üzərinə yürüş etmək üçün hazırlıqlara başladı. Əlvənd Mirzənin Ərzincanda qoşun toplamasından xəbər tutan Şah İsmail 1502-ci ildə Təbrizi tərk edərək Ərzincan üzərinə hərəkət etdi. Şah İsmailin on iki minlik ordu ilə onun üzərinə gəlmək üçün Van istiqamətində irəlilədiyini öyrənən Əlvənd Mirzə digər yolla Təbrizə daxil olaraq yeddi min nəfəri edam etdirdi. Əlvən Mirzənin paytaxt Təbrizə daxil olaraq xeyli insanı edam etdirdiyini öyrənən Şah İsmail dərhal geri qayıtdı. Şah İsmailə müqavi- mət göstərə bilməyən Əvənd Mirzə ordusu ilə birlikdə Diyarbəkrə qaçdı. Beləliklə, Əlvənd Mirzə üzərindəki ikinci qələbədən sonra Şah İsmailin hərbi-siyasi fəaliyyətinin 1499-1502-ci illəri əhatə edən və Azərbaycanın bir- ləşdirilməsi məqsədi güdən ilk mərhələsi başa çatdı. Məhz bundan sonra Şah İsmail bütövlikdə keçmiş Ağqoyunlu ərazilərini ələ keçirməkdən ötrü mübari- zəyə başladı və 1503-1508-ci illəri əhatə edən bu kampaniya onun hərbi siyasi fəaliyyətinin ikinci mərhələsini təşkil etmişdir. Səfəvilər dövləti sosial-iqtisadi baxımdan daha çox inkişaf etmiş Azərbay- can ərazisində yarandı. Bu dövlətin iqtisadi əsasını zəngin Azərbaycan vilayət- ləri təşkil edirdi. Bunların hesabına Səfəvilərin hakim dairələri öz dövlətlərinin qüd rətini artırmaq üçün maddi vəsait toplayırdılar. Səfəvi dövlətində əhalinin etnik və mədəni birliyə malik çoxluğunu Azər- bay
can türkləri təşkil edirdi. Hərbi komandanlıq, maliyyə idarələri, vilayətlərin idarə olunması demək olar ki, bütün saray vəzifələri Azərbaycan əyanlarının əlində idi. XVI əsrin ortalarına yaxın dövlətin 74 əmirindən 69-u Azərbaycanlı idi. Ordu da, əsasən, Azərbaycan tayfalarından təşkil olunurdu. Şahın sarayın- da, qoşun içərisində və qismən diplomatik yazışmada Azərbaycan türkcəsindən istifadə olunurdu.
1503-
cü ildə I Şah İsmail müridi Qənbər ağanı Ağqoyunlu hökmdarı Mu- rad ibn Yəqubun yanına göndərdi və İraqi Əcəm vilayəti üzərində hakimiyyə- tinin tanınmasını tələb etməklə bərabər ona tabe olmağı təklif etdi. Lakin onun Şirazda apardığı danışıqlar heç bir nəticə vermədi və sultan Murad, Osmanlı döv lətinə güvənərək, Şah İsmailə itaət etməkdən imtina etdi. Rədd cavabı alan Şah İsmail 1503-cü ildə 13 minlik orduyla Həmədana doğru hərəkət etdi. Dö- 515
yüşdən öncə Murad öz ordusunun hazırlıqlarını tamamlayaraq, Şirazı tərk edib, İsfəhana, oradan da Bəhmənzar yolu ilə Cərfədqana gəldi. Şah İsmail isə öz or- dusu ilə Sultaniyyə şəhərinə gəlib, oradan da Həmədan üzərinə hərəkət etdi. Bu arada M
uradın İsfəndiyar sultan Türkman adlı sərkərdənin başçılığı altında gön
dərdiyi beş minlik ordu səfəvi sərkərdələri Şah İsmailin qardaşı İbrahim Mir
zə və İlyas bəy Halvaçıoğlu tərəfindən məğlub edildi. Bu toqquşmadan son
ra tərəflər Alamaqulağı deyilən yerdə qarşılaşdı. 1503-cü ildə baş verən dö- yüşdə 70 minlik ordusu olmasına baxmayaraq Murad məğlub oldu və Şiraza qaçdı. Almaqulağı düzündə Sultan Muradın məğlubiyyəti İranda hökmranlıq edən Ağqoyunlu əmirləri arasında daxili qalmaqallara səbəb oldu. Eyni ildə Kirman ha kimi Əbulfəth bəy Bayandur Şiraza yürüş edib, Muradın oradakı valisi, Aybə sul tanın qardaşı Yaqubcan bəyi Beyzaya qaçmağa məcbur etdi. Şiraz və Kaze- runu ələ keçirmiş Əbulfəth bəy Firuzabada da sahib oldu, lakin orada dağdan yıxılaraq öldü. Onun ölümündən sonra sərkərdələrindən Şeyx Həsən bəy Şiraz- da, Mahmud bəy isə Kirmanda hakimiyyəti ələ keçirdilər. Bu arada əvvəllər Əbərqu hakimi olsa da, Rəis Məhəmməd Kərrəyə məğlub olub Əbulfəth bəyə sığınmış Şeyx Əli bəy qiyam qaldırıb Şiraza hücum etsə də, məğlub olaraq Əbərquya qaçdı və orada Kərrə tərəfindən öldürüldü. Beyzaya qaçmış Yaqub- can İsfəhanda türkmən tayfasından ordu toplayaraq, Şiraza hücum etdi və Şeyx Həsən bəyi qətlə yetirib, orada yenidən hakimiyyəti ələ keçirdi. 814
hanı, 1504-cü ildə Gülxəndan, Firuzğux, Ust qalalarını, 1505-ci ildə Yəzd və Kir
manı ələ keçirdilər. Bunun ardınca Şah İsmail öz qoşunu ilə birgə Qərbə doğru hərəkət etməyə başladı və 1507-cı ildə Van və Ərzincanı, 1508-ci ildə isə Şah İsmail Ərəb İraqını, Xorasan istisna olmaqla bütün İranı və indiki Er- mənistanı özünə tabe etdi. 1506-1508-ci illərdə səfəvilər Bağdad şəhəri daxil olmaqla Diyarbəkri, Xilat, Bidlis, Ərciş və Ərəb İraqını fəth etdilər. Səfəvi dövləti şərqdən Şeybani xanın Özbək dövləti və qərbdə Osmanlı Türkiyəsi ilə həmsərhəd oldu. Şah İsmayılın qərbdə hərbi əməliyyatlar keçirməsindən istifadə edən Öz- bək xanı Məhəmməd Şeybani Xorasanı işğal etdi və şaha təhqiredici məktublar gön
dərərək onu hədələdi, Azərbaycana və İraqa gələcəyini bildirdi. Şah İsmail isə cavabında özünün Xorasana gələcəyini bildirdi və ona əziyyət çəkməməyi məsləhət gördü. I Şah İsmail 1510-cu ildə Xorasana doğru hərəkət etdi və 1510-
cu il dekabrın 1-də baş verən Mərv döyüşündə Məhəmməd xan Şeybanini məğlub edərək Xorasanı ələ keçirdi. Döyüşdə Məhəmməd Şeybani xan özü də öldürüldü. Beləliklə, Şah İsmail Herat, Mərv və Bəlx şəhərləri daxil olmaqla Xorasanı ələ keçirdi. 1510-cu ildə Amu-Dəryadan Fərat çayına qədər geniş ərazi Şah İsmailin hakimiyyəti altına keçdi. Daha sonra Anadoluya dönən Şah 814
Cahanguşa-yi xaqan, səh-176-181.
Yüklə 6,91 Mb. Dostları ilə paylaş:
|