Sanat yazilari

30
“Yazı Tura” Filminin Sanat Tarihsel Analizi
Yukarıda, genel bir bakış altında özetlemeye çalıştığımız sanat tarihi ve sinema 
etkileşimine, bu noktadan sonra “Yazı Tura” filminin sanat tarihsel analizini yaparak 
devam edeceğiz. Belirtmek gerekir ki, Türkiye sineması üzerine yapılmış pek çok 
analize rağmen, filmlerin plastik sanatlarla olan ilişkilerine dair yapılmış yeterince 
çalışma bulunmamaktadır. Kuşkusuz bunda, Türkiye’deki plastik sanatlar ve sinema 
geleneğinin, Batı sanatı ve sineması kadar köklü bir geleneğe sahip olmamasının 
payı büyüktür. Günümüzde, büyük çaplı uluslararası sergiler aracılığıyla dolaşıma 
giren sanat yapıtları, o sergileri gidip yerinde görme imkânı olmayan farklı meslek 
ve kültürden insanlara, orijinal yapıtla karşılaşma imkânı sağlamaktadır. Kitaplardaki 
sınırlı sayıda sanat eseri fotoğrafıyla sanat tarihini izlemiş, tanımış ve öğrenmiş 
olduğumuz göz önüne alındığında, sayısı her geçen gün artan bu sergilerin, oldukça 
olumlu etkiler yarattığını söyleyebiliriz. Ancak bu sergilerin, yüzyıllara dayanan plastik 
sanatlar “açığını” tamamen kapatacağı söylenemez ya da beklenemez. O nedenle, 
Türkiye’de yapılan filmlerin sanat tarihiyle etkileşiminden bahsederken de, bir Batı 
filmi gibi, mutlak bir etkileşim zemini üzerine kurulduğunu iddia etmek pek mümkün 
ve adil görünmemektedir. Çünkü, Türkiye’de hemen her alanda üretilen sanat eserleri 
“her şeye rağmen”dir; yerleşik ve yüzyıllara dayanan bir kültürden beslenmemesine 
rağmendir, ekonomik destek görmemesine rağmendir, orijinal eseri değil, kopyasını 
görerek öğrenmeye rağmendir, sansüre ve yasaklamalara uğramasına rağmendir… 
Bahsettiğimiz bu nedenlerden dolayı, sanat tarihi ve sinema ilişkisi bağlamında 
inceleyeceğimiz, Uğur Yücel’in “Yazı Tura”
2
 filminin sanat tarihsel çözümlemesi, 
yönetmenin sanat tarihini filme nasıl uyarlandığı iddiası üzerine kurulu bir analiz 
değil, filmin bize çağrıştırdığı sanat tarihsel imgelerin izini süren, görsel ve imgesel 
benzerlikleri ortaya çıkarmaya çalışan bir analiz olacaktır.
3 
 
“Yazı Tura” filmi, temelde üç ayrı bölgede geçer. Bu üç farklı bölge, resimsel açıdan 
birbirinden farklı görsellikler, dolayısıyla farklı okumalar yaratır. Filmin sanat 
tarihsel referanslarını, Ortaçağ resminden başlayarak, Rönesans, Barok, Romantizm, 
2
“Yazı Tura”, Yapım: 2004 Türkiye - Yunanistan , Yönetmen: Uğur Yücel, Senaryo: Uğur Yücel, 
Oyuncular: Kenan İmirzalıoğlu, Engin Günaydın, Erkan Can, Olgun Şimşek, Ahmet Mümtaz Taylan, 
Settar Tanrıöğen, Haldun Boysan, Seda Akman, Bahri Beyat, Ülkü Duru, Levent Can, Sema Keçik, 
Eli Mango, Ekrem Günay, Erdoğan Güleç, Hanife Kılıç, Larissa Nastase, Mizgin Kapazan, Sultan 
Gündüz, Süleyman Şahin, Yağmur Özkan.
3
“Yazı Tura” filminin sanat tarihsel analizini yapmayı amaçlayan bu çalışma için, başlangıcından 
itibaren, yönetmenin görüşlerinden bağımsız, tamamen kişisel yargı ve gözlemlerle gerçekleşen 
bir analiz süreci hedeflenmiştir. Ancak, tüm analizler gerçekleştirildikten, yazı tamamlanma 
aşamasına geldikten sonra yönetmenle görüşülmüştür. Bu görüşmeden, Uğur Yücel’in, metinde 
bahsi geçen sanatçılar ve yapıtlar hakkında bilgi sahibi olduğu, yönettiği filmlerde, başta ışık 
etkileri yaratmak olmak üzere, sanat tarihinden yararlandığı bilgisi edinilmiştir. Bunlara ek olarak, 
Yücel, sahnelerin okunma biçiminin, kendi kastettikleriyle tamamen örtüştüğünü, bu anlamda 
metnin, kendisi için, film hakkında yapılmış bir tür belgesel niteliği taşıdığını ifade etmiştir. 

---

31
SANAT YAZILARI
22
Resim 1: Giotto di Bondone, “Mısır’a Kaçış”, Fresko, Padova Arena Kilisesi, 1304-1306 (Kaynak: 
http://www.giottodibondone.org) // Yazı Tura Filmi, VCD A, Dakika: 00: 04: 36
Ekspresyonizm, Kübizm ve Realizm’e kadar uzanan bir yelpaze içinde bulmak 
mümkündür. 
Filmin birinci bölümünü oluşturan Şeytan Rıdvan’ın hikâyesini, resimsel olarak 
biçimlendiren en önemli görsel öğe Göreme’nin volkanik doğasıdır. Bu volkanik 
doğanın yarattığı arkaik peyzaj ve bu peyzaj içinde konumlanan mimarinin, modern 
kent yapılanmasına dönüşmemiş hali, bir ortaçağ atmosferi yaratır. Kuşkusuz bu 
atmosferi güçlendiren öğelerden biri de, 4. yüzyılda Göreme bölgesinde gizlenen 
Hıristiyanların, sığınmak amacıyla yaptıkları kilise, şapel, manastır ve keşiş evlerinin 
mimari kalıntılarıdır. Rıdvan’ın kasabası, gri, pastel tonlardaki atmosferi, tarihi 
kalıntıları ve doğa manzarasıyla, Giotto di Bondone resimlerinin peyzajını anımsatır 
ve izleyiciyi bir anda 1990’lardan 1300’lü yıllara taşır (Resim 1). Bilindiği üzere Giotto, 
Rönesans resminin ilk habercilerindendir; Gombrich’in (1986: 150) ifadesiyle “Düz 
bir yüzey üzerinde derinlik yanılsamasını yaratma sanatını” bulmuştur. Onun bu 
buluşu sayesindedir ki, bugün bildiğimiz büyük sanatçılar tarihi oluşabilmiştir. Giotto, 
her şeyden önce bir yenilikçi ve devrimcidir. Bedrettin Cömert (1977: 55), Rönesans 
resminin, gerek mekân ve plastik gerçeklik kazanması, gerekse gerçeklikle kurduğu 
ilişkiler açısından, bütün Batı resminin temeli olduğunu ve buna bağlı olarak da 
Giotto’nun sanatıyla, modern resmin başlangıcının hemen hemen aynı anlama geldiğini 
ifade eder.
Şeytan Rıdvan’ın hikâyesinin Giotto resimlerini anımsatması, sadece peyzajla sınırlı 
değildir elbette ki. Rıdvan’ın trajik kaderi, Giotto resimlerinin ana konusu olan İsa’nın 
hayatıyla da örtüşmektedir. Ancak buradaki örtüşmeden bahsederken, amaçlanan, 
dinsel bir benzerlik ya da özdeşlik kurmak değil, film sahnelerinin çağrıştırdığı 
resimlerin ikonografisi üzerinden giderek, duygusal ve görsel bir metafor kurarak 
özdeşliği ortaya çıkarmaktır. Örneğin, filmde, Şeytan Rıdvan’ın babasının olmaması, 
annesiyle kurduğu dramatik anne-oğul ilişkisi, İsa ve annesi Meryem’le örtüşen bir tablo 
yaratır. Rıdvan’ın annesi, Meryem gibidir; içe kapanık, sessiz, teslimiyetçidir. Oğlunun 

---