18. NaukaitexnikasovetskoqoAzerbaydjana.
Letopisğvajneyhixsobıtiy (1920-1987qq.). Baku: Glm, 1987.
252 s.
19. Naxçıvan Ensiklopediyası. Bakı: Naxçıvan Ensiklopediyası.
2002, 594 s.
Tpynbi HaxHneBaHCKOH 6a3bi AH A3ep6aH^>KaHCKOH CCP. Bany:
H3fl. AH A3ep6ana>KaHCKOH CCP. 1949, 223c.
Kərimova Taırıilla Sabir qızı,
tarix üzrə fəlsəfə doktoru,
AMEA A.A.Bakıxanov adına
Tarix Institutunun aparıcı elmi işçisi
AZƏRBAYCANI TƏDQIQ VƏ TƏTƏBBÖ CƏMIYYƏTININ
NAXÇIVAN ŞÖBƏSININ ILK SƏDRIVAHAB SALMAN
O Ğ L li HƏSƏNZADƏ
Azərbaycan xalqının XX Azərbaycanda elmin təşəkkülü və
inkişafının ilk mərhəloləri keçmişə qovuşmuş, tarixə çevrilmişdir.
Keçmişi bilınədən bugiinkii tariximizi öyrənmək çətindir. Keçmiş
tariximizi öyrənməklə xalqın milli şüurunun yüksəldilməsi, onun
tarixi keçmişinin dolğun və obyektiv işıqlandmlması, gələcək
nəsillərə çatdırılması hər birimizin miiqəddəs borcudur.
XX əsr
Azərbaycan elm tarixində məhsuldar və məzmunlu bir mərholə təşkil
edon 20-30-cu illər milli mədəniyyətimizin inkişaf salnamosindo,
Azərbaycan elminin formalaşmasında miihüm rol oynamışdır. Bıı
dövrıin ən mühiiın nailiyyotlordən biri milli elmin vo modoniyyətin
inkişafında ohəıniyyotli rol oynamış clıni ziyalılar olmuşdur.
Keçon osrin birinci yarısında Azorbaycan modəniyyotin, elmin
inkişaf etınosində ınisilsiz xidmotlor göstorıniş Naxçıvan Muxtar
rcspublikasımn
ziyalı
vo
maarifporvor
zümrosinin
görkomli
nümayondosi ictimai, dövlot vo maarif xadimi, diyarşünas Hosonzado
Vahab Salınan oğlunun adını foxrlo çoko bilorik. O, 1890-cı iklo
Ordubad rayonunun Əylis kondindo boyaqçı ailosindo anadan
olmıışdur. İlk tohsilini Əylis kond ınoholli moktobindo 1904-cii ilin
axırıııadok davam etdirınişdir, sonra iso 1905-ci ildo valideynlori ilo
birlikdo köçdüyii Şoki şohorindo açılmış ycııi tipli «Sibqot»
ınoktobindo almışdır. O, «Sibqot» məktobindo oxumaqla borabor
1907-1 912-ci illərdo Gonco Ruhani Seminariyasmı oxumuş, orob vo
fars dillorini, islaın tarixini, montiq, islamiyyot, kolam, flqh, iisııl vo
s. clmlori ınükommol öyronməyo nail olınuşdur vo miikoınmol tohsil
almışdır. Dərslordo foallıq göstordiyindon mtiollimlor ona böyiik
rəğbət bəsləyirdilər. Bu illərdə o, Qurani-Kərimi tam, mükəmməl
öyrənmişdir [1, s. 30].
1912-ci ildə seminariyanı bitirdikdən sonra, islamiyyətə aid bir
çox fənlərdən ayrılıqda təhsil alıb onları öyrənmiş, Zaqafqaziya
«Şeyxül-islam idareyi-ruhaniyyəsində» imtahan verərək diplom
almışdır. Seminariyanı bitirən V.Həsənzadə Əylisə qayıtmış, vətən
övladlarının savadlanması və maariflənməsi üçün
«üsuli-cədid»
məktəbi təsis etmişdir. Bu məktəbin müdiri və müəllimi olan
V.Həsənzadə məktəbə cəlb etdiyi qız və oğlanlara əlifbadan
başlayaraq dil, ədəbiyyat, şərq ədəbiyyatı, fars dili, habelə təbiət.
zoologiya, coğrafıya, astronomiya və onlarla başqa dünyəvi elmlərin
əsaslarını təlim edirdi.Bu məktəbi bitirən qız və oğlanlar məktəblərdə
müəllimlik etməyə başlaya bilərdilər. V.Həsənzadənin vaxtilə tərtib
etdiyi
«Əddürusül-ibtidaiyyə» ərəb dili dərsliyinin əlyazması
Azərbaycan Milli EA Füzuli ad. Əlyazmalar İnstitutunda mühafızə
olunur [7]. Az bir vaxtda məşhurlaşmış məktəbi el arasında “Vahabın
müəllimlik küpü” adlandırırdılar[4].
1918-ci
ildə
Naxçıvanda
mart
qırğınları. zamanı
erməni
daşnaklarına qarşı vuruşmuşdur. 1919-1920-ci illərdə Müsəlman
İctimai Siyasi Təşkilatları Milli Şurasının İcraiyyə Komitəsinin katibi
vəzifəsini icra etmişdir.
1920-ci ildə Naxçıvanda sovet hakimiyyəti qurulduqdan sonra
NMK-nın əmri ilə yenidən həmin məktəbə ırıüdir təyin olunmuşdur.
V.Həsənzadə 1921 -1923-ci illərdə Naxçıvan inqilab komitəsinin
üzvü və Ordubad qəza inqilab komitəsinin sədri, 1923-1927-ci illərdo
Naxçıvan MSSR Xalq M aarif Komissarı vəzifələrində çalışmış.
Naxçıvan Mərkəzi İcraiyyə Komitəsinin üzvü seçilmişdir. 1923-
1929-cu illərdə Naxçıvan Mərkəzi İcraiyyə Komitəsinin deputatı
olmuşdur. Bu illərdə Naxçıvanda bir çox yeni məktəblərintəsis
olunması, çoxlu müəllim kadrlarının yetişdirilməsində, uşaq evlərin.
ədəbiyyat cəmiyyətlərinin
açılıb,
təşkilində çox böyük
rolu
olmuşdur[2 , s. 235].
25
may
1925-ci
ildə
Azərbaycanı
Tədqiq
və
Tətəbbö
Cəmiyyətinin Naxçıvan şöbəsiyarandı və o, bu cəmiyyətin sədri.
Mirbağır Mirhüseynzadə isə elmi katibi seçilmişdir. V.Hüseynzadə
1925-1927-ci illərdə cəmiyyətin sədri kimi şərəfli bir vəzifəni
yetirmiş, az bir vaxt ərzində öz ətrafına çoxlu üzv toplamışdır.
Cəmiyyətin ən fəal üzvlərindən Məhəmməd Rəsulzadə, Hüseyn
Musayev, Əbdüləzim Rüstəmov, Lətif Hüseynzadə, Xəlil Hacılarov,
Həsən Səfərli, Yusif Qazıyev, Rza Paşazadə, Əbülfəzl Sadıxzadə,
Mehdi bəy Hacınski, Məhəmməd Əhmədzadə, Neman Əfəndizadə,
Əsəd Cəfərzadə, Əlisəttar Qılmanov,
A səf Ağakişiyev və b. idi.
Cəmiyyət yarandığı ilk gündən ictimaiyyətlə sıx əlaqə saxlamış,
respublikanın maddi mədəniyyət abidələrinə, tarixinə, el ədəbiyyatı
və etnoqrafıyasına dair məlumat və materialların toplanması və
tədqiqinə xüsusi əhəmiyyət vermişdir[5, s.4]. Cəmiyyət üzvləri
Naxçıvan diyarımn qədim tarixini əks etdirən yerüstü və yeraltı
abidələrinin üzə çıxarılması, öyrənilməsi və qorunması məsələlərinə
çox diqqət və qayğı ilə yanaşırdılar.
Məşhur tarixçi, arxeoloqlardan K.N.Smirnov, İ.İ.Meşşaninov,
A.A.Miller,
V.M.Sısoyev,
Ə.H.Ələkbərov,
İ.S.Əzimbəyov
və
başqaları Naxçıvanda arxeoloji, etnoqrafık araşdırmalar aparmağa
gələrkən onlara yaxından köməklik göstərmiş, əldə edilən qiymətli
maddi mədəniyyət nümunələri ilə Naxçıvan Dövlət Tarix Muzeyini
zənginləşdirmişdir[6, v. 3, 1].
Azərbaycanı Tədqiq və Tətəbbö Cəmiyyətinin Naxçıvan şöbəsi öz
fəaliyyəti dövründə bir neçə yerdə arxeoloji qazıntı işləri aparmışdır.
İlk arxcoloji tədqiqatlar 1925-1927-ci illərdə Cəmiyyətin üzvləri vo
Azərbaycan
Arxeoloji
Komitəsinin
üzvləri
V.M.Sısoycv
və
İ.Əzimbəyovunrəhbərliyi ilə Xaraba Gilanda (Ordubad rayonu),
İ.İ.Meşşaninovun Qızılvəngdə (Qızılburun), A.A.Millerin Qızılvəng
mobədi yaxınlığında, Ə.Ələkbərovun Şərur, Qarabağlarda, Mirbağır
MirheydərzadəninŞahtaxtlı kəndi yaxınlığındakı Gavurqalada və s.
ərazilərindəkiabidələrdə qazıntı və ilkin tədqiqat işləri aparılmışdır.
Cəmiyyət tərəfmdən Əlincə qalasında, Əbrəqunus dairosinin bir sıra
kənlorində todqiqatlar aparılmışdır.
Cəmiyyətin
sədri
V.Həsənzadə
fəaliyyətə
başladığı
ilk
günlərindon etibarən tarixi abidələrin qorunması məqsədilə onların
Dostları ilə paylaş: |