Səlahəddin Xəlilov
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- ELM VƏ TƏHSİL Bütün elmlərin bünövrəsi təhsillə qoyulur. Ə bu Turxan
- Azərbaycanda elm və onun aktual problemləri
- Elm və təhsil
ELM VƏ TƏHSİL Bütün elmlərin bünövrəsi təhsillə qoyulur. Ə bu Turxan Bir elmşünas kimi, bilavasitə elm və təhsilin öyrənilməsi ilə məşğul olan tədqiqatçı olaraq və bu iki fəaliyyət sahəsinin ümumi və fərqli cəhətlərini müqayisə etməklə, mən həmişə dövlətimizin elm və təhsil sahəsindəki siyasətinin vahid konsepsiyaya əsaslanması zərurətindən çıxış etmişəm. Elm və təh- sil haqqında qanunlar ayrı-ayrı olsalar da, onlar əv- vəlcə birlikdə, vahid sistemin tərkib hissələri kimi nəzərdən keçirilməli və yalnız bundan sonra onların nisbi müstəqil mövcudluq qaydaları hüquqi müstə- vidə təsbit olunmalıdır, spesifik hüquqi tənzimləmə sistemləri yaradılmalıdır. Biz, vahid elm və təhsil konsepsiyasından çıxış etmək zərurətini qeyd edərkən, heç də bu iki sahənin həddindən artıq yaxın olduğunu nəzərə çarpdırmaq fikrində deyilik. Əksinə, məqsəd bu iki sahə arasındakı fərqlərin nəzərə alınmasıdır. Belə Azərbaycanda elm və onun aktual problemləri - 116 - ki, elm və təhsilin mahiyyətlərinin çox vaxt qarışıq salınması nəticəsində bu barədəki qanunlar da, necə deyərlər, bir-birini əhatə dairələrinə təcavüz edir, özünə aid olmayan məsələlərin hüquqi tənzimlən- məsi iddiası ilə çıxış edir. Təhsil müəssisəsində elmi fəaliyyət Müasir təhsilin məzmununu əsasən elmi bilik- lər təşkil edir. Əlbəttə, hər bir insana adi məişət bi- likləri, əməli bilik və vərdişlər də lazımdır. Lakin bu bilik və vərdişlərin çoxu ailədə öyrədilir. Məktəb isə daha çox dərəcədə nəzəri biliklərin sahələr üzrə və sistemli şəkildə öyrədilməsinə üstünlük verir. Bəzən elə olur ki, insanın gələcək həyat və fəaliyyətində lazım olan bilik və vərdişlərin bir qis- mi nə ailədə, nə də məktəbdə mənimsədilmir. İnsan bunları müstəqil surətdə öyrənməli olur. Məktəbə gedənlərin heç də hamısı gələcəkdə alim olmur. Əksinə, özünü elmə həsr edənlərin nisbi sayı çox az olur. Bəs nəyə görə müasir məktəb nə- zəri biliklərin öyrədilməsinə üstünlük verir? Müasir dövrdə bütün ixtisas sahələri eyni də- rəcədə diferensiallaşmışdır. Və əməli fəaliyyət sahə- lərinin çoxunda müvafiq elmi-nəzəri biliklər tələb olunur. Yəni elm həyatın bütün sahələrinə nüfuz Elm və təhsil - 117 - etmişdir. Görünür, təhsilin məzmununda elmi bilik- lərə üstünlük verilməsi də əsasən bununla bağlıdır. Digər tərəfdən, məgər oxumaqla, savad almaq- la, çox bilməklə alim olmaq mümkündürmü? Elə bu cür yanaşıldığına görə deyilmi ki, dissertasiyalar əsa- sən müəyyən mövzu üzrə hazırlanmış icmallardan ibarət olur. Axı, elmi fəaliyyət yaradıcı bir işdir və yeni elmi biliklər əldə olunmasına yönəldilmişdir. Təhsil isə artıq məlum olan biliklərin mənimsənilmə- si prosesidir. Bu başqa məsələ ki, yaxşı qurulmuş təhsil prosesi yaradıcı təfəkkürü də inkişaf etdirir və gənclər hələ tələbə ikən elmi fəaliyyət mühitinə uy- ğunlaşdırılırlar. Lakin təhsilin məqsədi alim hazırlamaq deyil. Təhsil bütün sahələr üzrə ictimai tələbata uyğun mü- təxəssislər yetişdirmək üçündür. Ona görə də Qərbdə ali təhsil müvafiq ixtisas üzrə praktik fəaliyyətlə sıx surətdə bağlı olur. Biz isə elə yalnız bilik öyrətmək və tələbələrin başını lazımlı-lazımsız informasiya ilə doldurmaqla məşğuluq. Təbii ki, testlər də elə məlu- matlılıq dərəcəsinin yoxlanmasına uyğun hazırlanır. Bəs elmi biliyin əsaslarını öyrədən müəllimlər ümumiyyətlə elm haqqında, onun mahiyyəti və funksiyaları, praktik əhəmiyyəti haqqında nə bilir və tələbələrə bunu necə izah edirlər? Bir sözlə, elm nədir və onun məqsədi nədən ibarətdir? Azərbaycanda elm və onun aktual problemləri - 118 - İncəsənətin məqsədi insanın emosional-mənə- vi dünyasını zənginləşdirmək, onu daha saf, daha təmiz etmək – onun mənəvi imkanlarını artırmaqdır. Elmin məqsədi isə insanın intellektual dünya- sını zənginləşdirmək, onu daha məlumatlı, daha bi- likli etmək və bu biliyin qüvvəyə çevrilməsi sayə- sində onun imkanlarını artırmaqdır. Elmi biliyin maddi qüvvəyə çevrilməsi təbiət- lə mübarizədə insanı daha güclü edir. Lakin insanın maddi gücü-qüdrəti artdıqca bu gücü düzgün yö- nəldə bilmək üçün onun mənəvi kamillik səviyyəsi də artmalıdır. Zira elm əhli olmaq, hələ kamal əhli olmaq deyil. Kamalın qələbəsi üçün yüksək elmi- texniki səviyyə ona uyğun gələn yüksək mənəvi-əx- laqi səviyyə ilə tamamlanmalıdır. Təhsil müəssisələrində elmi fəaliyyətin spesi- fikasını aydınlaşdırmaq və optimal təşkilati struk- turlar və prinsiplər müəyyənləşdirmək üçün bir tə- rəfdən, təhsil və elmin mahiyyəti, digər tərəfdən isə, inkişaf etmiş ölkələrdə bu sahədə yüz illər boyu əldə olunmuş təcrübə nəzərə alınmalıdır. İstər yaradıcı təfəkkür aşılayan tədris prosesi, istərsə də həqiqətin üzə çıxarılmasına, yeni biliklər əldə edilməsinə yönəldilmiş tədqiqat prosesi (funda- mental elmlər) eyni idraki mexanizmə əsaslanır. Deməli, bu sahələrin ən optimal təşkilati strukturu yalnız onların vahid prosesə çevrilməsi şəraitində təmin edilə bilər. Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|