ŞƏMİstan nəZİRLİ general əLİ AĞA Şixlinski VƏ Sİlahdaşlari hərb tariXİNDƏn araşdirmalar

Şəmistan Nəzirli

355

təmiz danışırlar, hələ sizin mahnıları da oxuya bilirəm, hər bazar 

günü saat ikidə “Muğam saatı”nı səbirsizliklə gözləyirəm.

Dünən general İbrahim ağa Vəkilovun mülkünün uçurulma-

ğı  qanımı  qaraltmışdısa,  bu  gün  dilimizə,  musiqimizə  olan 

hörmət məni göyün yeddinci qatına qaldırdı. Kitab mağazasın-

dan sinədolusu sevinclə çıxdım.

UZUN ÖMRÜN SƏHİFƏLƏRİ

Qarayazı,

Kür qırağı Qarayazı, 

Ömrə çox da bel bağlama

Birdə gördün qara yazı.

El bayatısı

Məni çox kefsiz və bir az da könülsüz qarşıladı. Əvvəlcə başa 

düşə  bilmədim,  bu  etinasızlıq  mənim  gəlişimə  görədir,  yoxsa 

qoca  xəstəhaldır.  Elə-belə,  nəzakət  xatirinə  “keçin  əyləşin”  – 

dedi. Bu tənha yaşayan qocanın tərtəmiz geyimindən, ev şərai-

tindən hiss etmək olurdu ki, çox səliqəli adamdır.

Qoca əvvəl eynəyini çıxartdı, sonra da dizinin üstündəki ki-

tabı  qatlayıb  kənara  qoydu.  İri  şkafın  enli  siyirməsini  çəkib 

dərindən nəfəs ala-ala, qara məxməri parçaya bükülmüş bağla-

manı açdı. Balaca bir şəkil tapıb işığa tərəf tutdu. İri ala gözlərini 

geniş açıb “budur, atam, – dedi, buyur, bax!” “Atam” deyəndə 

səsi qırıldı. Bu qocanın bütün varlığını qəribə, təsvirolunmaz bir 

kövrəklik titrətdi. Udqunub üzünü yana döndərdi.

Mən şəkli alıb baxdım. Bu, cavan, çox yaraşıqlı bir zabitin on 

doqquzuncu əsrin sonlarında çəkilmiş şəkli idi.

– Faris baba, – dedim, – bəs sənədləri? Təkcə bu şəkillə nə 

eləmək olar? Mümkünsə, sənədləri də tapın, birgə baxaq, elə bu-

radaca... Heç yerə aparmayacağam.

---

General Əli ağa Şıxlinski və silahdaşları

356

O, könülsüz geri döndü, ağır addımlarla yenidən şkafa ya-

xınlaşdı. Xeyli əlləşdi. Bayaq oxuduğu kitabı o küncdən bu küncə 

qoyur,  dəftəri  açıb  baxır,  arasından  heç  nə  tapa  bilməyib  əsə-

biləşirdi...

Səbrim tükənmişdi, onun əhvalı mənə də təsir etmişdi. Nə-

hayət, şkafın tək gözündən götürdüyü qalın bir qovluğu mənə 

verib titrək, kövrək səslə soruşdu:

– Cavan oğlan, sənin nəyinə lazımdı mənim atamın sənədləri? 

–  Faris  baba,  atanız  xalqımızın  hərbi  topoqrafiya  tarixində 

yeganə general olub. İstəyirəm qəzetdə, jurnalda onun barəsində 

bir yazı ilə çıxış edim, qoy bugünkü gənclik xalqımızın belə bir 

şöhrətli generalı olduğunu bilsin.

–  Mənim  atam  çoxdan  unudulub,  –  deyə  incik  halda  əlini 

yellədi. Ani fasilədən sonra əlavə etdi: – Bəlkə, elə belə yaxşıdı. 

Müsavat generalı kimin nəyinə lazımdır?.. – İndi başa düşdüm 

ki, qoca məni nəyə görə könülsüz qarşıladı. – Bir vaxt özüm çox 

çalışdım ki, üzə çıxsın, generallar arasında onun da adı çəkilsin. 

O da Azərbaycan üçün, xalqı üçün can qoyub, cəbhələrdə vuru-

şub, gecəsi-gündüzü topoqrafiya çəkilişlərində keçib. Hələ 1883-

cü ildə Rusiya-İran komissiyasının tərkibində Xəzər dənizindən 

Əfqanıstana qədər olan sərhədlərin dəqiqləşdirilməsində iştirak 

edib.  Belə  bir  ciddi  işi  vaxtından  əvvəl  yerinə  yetirən  atamın 

xidməti İran hökumətinin ən yüksək “Şire-Xorşid” ordeninə la-

yiq görülüb. O, Krımın, Dağıstanın və bütün Qafqazın topoqra-

fik  xəritəsini  tərtib  edib.  1892-ci  ildə  Türkiyəyə  ezam  olunan 

atam Qars vilayətinin rus-türk sərhədlərində topoqrafiya işlərinə 

rəhbərlik  edib.  Cənubi  Azərbaycanın  Təbriz,  Xoy,  Urmiya  və 

başqa şəhərlərinin də topoqrafik çəkilişinə atam rəhbərlik edib. 

Hər gələn bir sənədini, şəklini istədi, elə o gedən oldu. – Kövrək-

kövrək: – Mən də ki belə, gördüyün kimi, qocaldım, əldən düş-

düm. Sənəd, şəkil aparanların da ünvanını, telefonunu itirdim. 

O, insafsızlar da nə atam haqqında yazdılar, nə də şəklini qaytar-

dılar.

---

Şəmistan Nəzirli

357

–  Mən  burda  baxacam,  heç  nəyi  heç  yerə  aparan  deyiləm. 

Qeydlərimi də burada eləyəcəm...

– Yaxşı, onda aç qovluğu, söhbət eləyək. Əvvəla, de görüm, 

atamın sorağını sənə kim verib? – zəndlə üzümə baxıb soruşdu.

–  Bir  marşalın  “Mənim  xatirələrim”  adlı  yeni  kitabı  çıxıb. 

Orda atanız, polkovnik İbrahim ağa Vəkilovun Sərdarabad, Baş 

Abaran  əməliyyatındakı  fəaliyyətindən  geniş  məlumat  verir. 

Qərargah rəisi polkovnik İbrahim ağa Vəkilovun hərbi döyüş-

lərdə məharətini marşal bütün ordu heyətinə nümunə göstərir, 

– dedim.

Üz-gözündən gördüm ki, bu fakt onu hədsiz dərəcədə sevin-

dirdi. Məndən qabaq əl uzadıb qovluğu özü açdı.

...1978-ci ilin yazında Faris bəy İbrahim ağa oğlu Vəkilovla 

tanışlığım belə oldu. Həmin il atası haqqında “Azərbaycan” jur-

nalında çıxış etdikdən sonra yenidən onun görüşünə getdim.

Faris baba jurnalı aldı, yazını o üz-bu üzə vərəqlədi. Divanda 

yanaşı əyləşdik.

– Oxu, – dedi, – görüm nə yazmısan?

Yarıya çatmamış sərlövhəsini bir də soruşdu.

– “Qəribə tale”, – dedim və dönüb ona baxdım. Onun ağıllı, 

iri gözlərində yaş damcıları görüb dayandım.

– Daha oxuma, özüm oxuyacam, – deyib buz kimi əlilə bilə-

yim dən yapışdı, – atamı yad etdiyiniz üçün hamınıza min nət-

daram...

* * *

Yol boyu tənha qocanı düşünürdüm. “Mənim bu uzun ömrü-

mün qarası ağından çox olub”. Bu sözlər onun dilindən elə belə 

çıxmamışdı.  Sonralar  onun  həyat  tarixçəsi  ilə  yaxından  tanış 

olanda  heyrətə  gəldim  ki,  bütün  bu  əziyyətlərə  necə  dözüb? 

Qəribə burasıdır ki, həmişə başı qovğalarda olan, çox əziyyətlər 

çəkən bu insanın yaddaşı zərrəcə zəifləməmişdi.

Faris  bəy  nə  az-nə  çox,  ömrünün  on  səkkiz  ilini  doğma 

Azərbaycandan uzaqda, əzab-əziyyətlə Sibir və Karaqanda sür-

---