ŞƏMİstan nəZİRLİ general əLİ AĞA Şixlinski VƏ Sİlahdaşlari hərb tariXİNDƏn araşdirmalar

General Əli ağa Şıxlinski və silahdaşları

364

və  polyak  dillərini  mükəmməl  bilirdi.  Respublika  Mərkəzi 

Dövlət Arxivində saxlanan bir sənəd Müsavat dövlətinin İtaliya-

dakı  nümayəndəsinin  Müsavat  ordusuna  geyim  və  təchizat 

əşyaları almaq üçün hərbi nazirliklə danışıqları barəsində teleq-

ram bunu təsdiq edir. 

2 dekabr 1919-cu il 

Özünün sərəncamında olmadığından İtaliyanın hərbi nazirliyi pal-

tar  və  silah  verə  bilmir.  O  avtomobillər,  aeroplanlar,  projektorlar, 

dizliklər, mələfələr və adyallar verir. Geyim əşyaları göndərilməsi Gellə 

tapşırılıb. İlk partiya dekabrın axırlarında Batuma gələcək. Keyfiyyətli 

köhnə paltar tapmaq mümkün deyil. Əgər qiyməti əl versə, bu əşyaların 

əvəzinə parça almaq barəsində fikirləşərəm. Parçanın bizdəki qiymətini 

bildirməyinizi xahiş edirəm.

General İbrahim ağa Usubov

 

– Əmim çox zarafatcıl idi, – deyən Gövhər xanım söhbətini 

davam etdirir. – Bir dəfə süfrə başında olan bir əhvalat yadıma 

düşdü. İbrahim əmim köksünü ötürüb:

– Of, – dedi, – balalarım, kaş hər şeydə: ağılda, kamalda, şöh-

rətdə özümə oxşasınlar. Amma bircə şeydə mənə yox, dayılarına 

oxşasalar yaxşıdı. 

Həyat yoldaşı – bibim tez üstünə düşdü.

– De görüm, o nədi elə?

Əmim bığaltı gülümsünüb: 

– Boyumu deyirəm, – dedi, – bircə boy-buxundan kəm-kəsrim 

var. 

Əmim orta boylu idi. Ona işarə vururdu.

Əlağa Şıxlinski də buna zarafatla cavab verdi. 

– Eybi yoxdu, – dedi, – İbrahim, qəm eləmə, o da igidə bir 

yara şıqdır. 

– Gövhər xanım, general əminizin son taleyi necə olub? 

---

Şəmistan Nəzirli

365

– İyirminci ilin aprelində XI Ordu gəldi. Əli ağa Şıxlinski, İb-

rahim  ağa  Vəkilov,  Səməd  bəy  Mehmandarov,  Firidun  bəy 

Vəzirov, əmim və bütün azərbaycanlı hərbçilərə, generallara ilk 

günlər toxunmadılar. Xüsusi əmr verdilər ki, poqonlarınızı çıxa-

rın, indi Qızıl Orduda xidmət edəcəksiniz. Onlar da dinib-danış-

madılar. Dedilər, təki xalqa toxunmasınlar, biz də xalqa xidmət 

edərik. Səhv etmirəmsə, hətta, onlara əmək haqqı da təyin etmiş-

dilər.  Əmimə  vəsiqə  də  vermişdilər  ki,  o,  diviziya  komandiri 

kimi xidmət edir. Yadımdadır, iyul ayının ilk günləri idi. Evi miz-

də Qazaxdan gələn qonaq da vardı. Əli ağa əmim, İbrahim da-

yım da (general İbrahim ağa Vəkilov – Ş.N.) bizə gəlmişdi. Hamı 

kəndi, qohumları, uşaqlıq dostlarını soruşur, deyib-gülür dülər. 

O  vaxt  bütün  hərbçilər  indiki  İstiqlal  küçəsindəki  beş  nömrəli 

evdə yaşayırdılar. Gecə on ikiyə işləyəndə hər kəs öz evinə getdi. 

Yenicə yatmağa hazırlaşırdıq ki, küçədə bir yük maşını dayandı. 

Maşından tökülən əsgərlər qaça-qaça bloklara doldular. Tüfəng-

lərin qundağı ilə qapıları döyüb içəri soxuldular. Əsgərlər içəri 

girən kimi əmimi əhatəyə aldılar. Mən əmimə tərəf atılıb zorla 

əlindən yapışıb ağladım. Əsgərlər ev əşyalarını siyahıya aldılar. 

Əmimin orden-medallarını və özünü də apardılar. O gecə azər-

baycanlı generalları – Əli ağa Şıxlinskini, Səməd bəy Mehman-

darovu, Murad Gəray bəy Tlexası, Firidun bəy Vəzirovu, gene-

ral-qubernator Nərimanbəyovu, polkovnik Rüstəm ağa Şıxlins-

kini, kapitan Bahadır bəy Vəkilovu, əmim İbrahim ağa Usubovu 

–  hamısını  yük  maşınına  doldurub  apardılar.  Dallarınca  çox 

gedib-gəldik, bir xəbər öyrənə bilmədik. Onları həbs etdirən İlya 

adlı  hərbçi  idi.  O,  yarı  erməni,  yarı  yəhudi  idi.  Əmimi,  on  iki 

azərbaycanlı  generalı  və  zabiti  1920-ci  il  iyunun  on  altısında 

gecə  ilə  Nargin  adasına  aparıb  orada  güllələyiblər.  Çox  get-

gəldən sonra əmim arvadı Gövhər bibimə əl boyda kağız verdilər 

ki,  onları  səhvən  güllələyiblər.  Şura  hökuməti  ailənizdən  üzr 

istəyir.

Əli ağa Şıxlinski və Səməd bəy Mehmandarov isə ayrı kame-

rada  olublar.  Xoşbəxtlikdən,  onların  Nəriman  Nərimanova 

---

General Əli ağa Şıxlinski və silahdaşları

366

göndərdikləri məktub çatıb və onlar xilas olublar. Orduya soxu-

lan terrorçu-daşnaklardan ehtiyat edən Nərimanov ona görə də 

1920-ci il avqustun 1-də Əli ağa Şıxlinskini və Səməd bəy Meh-

mandarovu Moskvaya göndərdi.

General İbrahim ağa Usubovdan çox az nişanə qalıb. Bir neçə 

şəkil, bir də qızı – Azərbaycan Dövlət Konservatoriyasının müəl-

limi, Əməkdar incəsənət xadimi, professor Nigar xanım Usubo-

va… Mübarizələrdə keçən ömrün anları indi saralıb-soldurdu-

ğunu çox az şəkil və sənədlərlə yaşayır. General-mayor İbrahim 

ağa Usubovun qızı Nigar xanım atasından fəxrlə söhbət açır:

– Əli ağa əmim deyirdi ki, atan İbrahimin hərbçi istedadı Bi-

rinci Dünya müharibəsi dövründə özünü parlaq şəkildə göstərdi. 

Döyüş zamanı çevikliyi, piyada qoşunlardan məharətlə istifadə 

etməsi, xüsusilə əsgərlərlə səmimi rəftarı İbrahimi rus ordusun-

da mahir bir sərkərdə kimi tanıtdı. Əli ağa əmim bir də danışırdı 

ki, M.V.Frunze atanı yaxşı bir insan kimi tanıyırdı. Birinci Dünya 

müharibəsindəki  fəaliyyətini,  hərbi  sənətkarlığını  çox  yüksək 

qiymətləndirirdi.

Mən Xarkovda anadan olmuşam. Uşaq olsam da, bəzi əhva-

lat ları  yaxşı  xatırlayıram.  Yadımdadır,  nə  münasibətləsə  evi-

mizdə qonaqlıq vardı, məclisdə yüksək rütbəli zabitlərlə yanaşı 

sıravi əsgərlər də iştirak edirdi. Əsgərlərdən biri atam haqqında 

dedi: – Baxmayaraq ki, o, rus deyil, azərbaycanlıdır, ancaq bizim 

üçün doğma atadan da yaxındır.

Atam həqiqətən də əsgərlərlə zabit arasında sərt sədd çək mə-

yən adam idi. Əsgərin bütün hüquqlarını əlindən alan zabitlərlə 

o,  heç  vaxt  razılaşmazdı.  Məhz  bu  keyfiyyətlərinə  görə  onu 

əsgərlər ata kimi sevir, hörmət edirdilər.

…Faris baba ilə görüşlərimin birində gördüm ki, o, lüğətlə bir 

Azərbaycan yazıçısının romanını oxuyur.

– Faris baba, – dedim, – indən belə dil öyrənmək gec deyilmi?

– Öyrənirəm ki, İbrahim əmim kimi dünənə sabah deməyim.

– O nə deməkdir?

---