iyirmi yeddinci
maddəsi ilə, Kavianın özü isə həmin qanunun iyirmi səkkizinci
maddəsi ilə mücazat olunub həbs olunurlar. Hökm yerinə yetirilir”.
Altı il yeddi ay Qəsri-Qacar zindanının uca və qalın divarları, dəmir qapıları
da mərd Azərbaycan oğlu Cəfər Kavianın mübarizə əzmini qıra bilmir. Qəddar Rza
şah hakimiyyəti həbsdən sonra onu Zəncan şəhərinə sürgün edir. O, Sovet ordusu
İrana gəldikdən sonra, 1941-ci ildə sürgündən azad olunur. 1944-cü ilə qədər
Təbrizdə müxtəlif təşkilatlarda çalışan Kavian ziddi-faşist, xalq partiyası və başqa
partiyaların yaradılmasında iştirak edir.
1945-ci il degabrın 12-də Cənubi Azərbaycanda silahlı üsyan
nəticəsində
xalq Azərbaycan Demokratik firqəsinin banisi Seyid Cəfər Pişəvərini milli
hökumətin baş naziri təyin etdi. O taylı qardaşlarımız çoxdan arzuladıqları günə
çatdılar. Onlar İran çərçivəsində milli muxtariyyət aldılar. Azərbaycan dili rəsmi
dövlət dili oldu. Ana dilimizdə orta və ali məktəblər açıldı. Səkkiz saatlıq iş günü
bərpa olundu. Səttarxana və Bağırxana heykəl ucaldıldı. Azərbaycanlıların
həyatında tam yeni yüksəliş dövrü başlandı. Həmin gün tarixə “21 Azər hərəkatı”
kimi daxil oldu.
FədailərAzərbaycanın şəhər və kəndlərini istilaçı İran qoşunlarından
təmizlədilər. Fövqəladə bacarıqa və hərbi məharətə malik olan Cəfər Kavian
Azərbaycan Milli hökumətinin qərarına əsasən general-mayor rütbəsinə təltif
olunaraq müdafiə naziri təyin edildi.
Həmin ili “Nəcate-İran” qəzeti yazırdı:
“General Kavian hal-hazırda Azərbaycanın həm qoşun hissəsinə,
həm də
Azərbaycan milis idarələrinə başçılıq edir. Bu şəxs qədim mübariz İran
azadxahlarından biri olub və Azərbaycan Demokratik hərəkatında iyirmi beş il
qabaqdan ta indiyə kimi iştirak edibdir. O, Rza şah dövründə illərlə həbsdə olmuş
və həyatının çox dövrünü zindanda keçirmişdir. “21 Azər hərəkatı”nda Cəfər
Kavian canfəşan fədai dəstələrinin rəhbərliyini öz əlinə almış, gözəçarpan dərəcədə
fədakarlıq göstərmişdir. Ona görə də Azərbcayan Demokratik hökuməti Cəfər
Kavianı hərbi vüzarətxananın vəziri təyin etdi. O, öz silahdaşları - Azadxan Seyid
Cəfər Pişəvəri, Şəbüstəri, doktor Cavid və başqaları ilə Azərbaycan Demokrat
Partiyasını, milli hökumətin fəaliyyətini yüksəkliklərə qaldıraraq mürtəce irticanı
çıxılmaz vəziyyətdə qoymuşdur. Azərbaycan Demokrat Partiyası və milli
hökuməti Cəfər Kavianın xalq qarşısındakı xidmətlərini
yüksək
qiymətləndirmişdir. C.Pişəvərinin imzası ilə Mərkəzi Komitənin 1946-cı ilin
sentyabr tarixli əmrində deyilir ki, ağaye-general Cəfər Kavian, xalq qarşısında
əməyinizə və əncam verdiyiniz xidmətlərə görə Mərkəzi Komitənin təsvibi üzrə
Siz Səttarxan ordeni ilə təltif olunursunuz.
General Cəfər Kavian həm də hökumətin yeni təsis etdiyi “21 Azər” medalı
ilə təltif olunmuşdur.
Generalın şəxsi işləri arasındakı bir sənəd diqqətimizi xüsusilə cəlb etdi. 0
tayın burulğanından keçib gələn bu qiymətli sənədi general-mayor Cəfər Kavian öz
dəst-xətti ilə yazıb:
“Azərbaycan Xalq Qoşunları vəzirinin bir nömrəli fərmanı ilə Azərbaycanın
milli mənafeyini və müqəddaratını müdafiə etmək üçün Azərbaycanda rəsmi xalq
qoşunu təşkil olunur.
Azərbaycan xalq qoşunu vaqeyi bir milli qoşundur. Hər bir azərbaycanlı
sinif və məzhəbindən asılı olmayaraq, bu qoşunda xidmət etməyə borcludur. Bu
qoşunda xidmət edən hər bir namuslu şəxsin müqəddəs vəzifəsi Vətəni yadlardan
qorumaqdan ibarət olmalıdır...
Azərbaycan Xalq Qoşunları vəziri
Cəfər Kavian
AZADXAHLARIN SON SÖZÜ
Vuruşdular:
son gülləyə,
son süngüyə
son qundağa qədər.
Vuruşdular:
hər şey qırmızı geydi;
Daşdan torpağa qədər.
Vuruşdular:
alt dodaqdan
üst dodağa qalxa bilməyən
səsə qədər.
... Söykənib qala divarına
öldülər ayaq üstə
çiyin-çiyinə...
Rəsul RZA,
( “Ərk qalası” şerindən)
1946- cı il noyabrın axırlarında Amerika imperializminin köməyi ilə İran
hökuməti iyun müqaviləsini pozdu. Cənubi Azərbaycanı yenidən fəth etmək üçün
onun üzərinə hücum etdi. Qoşun yeridib fədailərin azadlığını vəhşicəsinə boğdu.
Zəncanda, Sərabda, Ərdəbildə, Təbriz və başqa şəhərlərdə “fatehlər” qanlı
cinayətlər törətdilər. Azadxahları işgəncə ilə öldürən vəhşilər onların uşaqlarını
belə dara çəkdilər.
Dekabrda mürtəce idarə üsulu bərpa olundu. İranın baş naziri
Qəvamulsəltənə ilə Stalin Azərbaycanın milli mənafeyini sarsıdan
təkliflər irəli
sürdülər. Bu böyük azadlıq hərəkatını qanla suvardılar. Canilər, müstəmləkəçilər
böhtan atırdılar ki, Azərbaycan İrandan ayrılmaq və onun torpağına sahib olmaq
istəyir. Əslində isə Cənubi Azərbaycanda az müddətdə böyük mübarizə ilə
qazanılmış azadlığı fədailər bütün İranda həyata keçirmək istəyirdilər.
Cənubi Azərbaycan Demokratik Respublikasının süqutu M.C.Bağırovun
köməkçilərindən biri olan Mütəllim Babayevin yaddaşında: “1944-cü ildə Faşist
Almaniyasına qarşı İkinci Cəbhə hücuma başlayanda İ.Stalinin yeni göstərişini
aldıq: “Sovet silahlı qüvvələri Cənubi Azərbaycandan çıxarılsın!”. Lakin bu
tapşırığı M.C.Bağırov çox həvəssiz və ləng yerinə yetirirdi. Çünki yaxşı bilirdi ki,
qoşun çıxarılsa, şah ordusu Demokratik Respublikanın bütün qurumlarını
darmadağın edəcək, adamlara divan tutacaq.
Özü də bu divandan təkcə
Şimaldan gedənlər - inqilab “ixrac edənlər üçün” deyil, şah rejimindən zinhara
gəlib, böyük ümidlə demokratik harəkata qoşulan bütün iranlılar üçün pay
düşəcəkdi.
Pişəvəri tez-tez zəng edir, vəziyyətin gündən-günə pisləşdiyini həyəcanla
xəbər verir, kömək tələb edirdi. M.C.Bağırov telefon xəttində hər şeyi açıb-
ağartmaq istəmir, konkret tapşırıqlar verirdi: “Mərkəz gözləmək istəmir, silahlı
qüvvələrin çıxmasını tələb edir...” Sonra deyirdi: “Qoşunun orada olmasından
istifadə edib yığışın, adamları və gərəkli avadanlığı sərhədin bəri tayına keçirin”.
Pişəvəri isə bu qərarla heç cür razılaşmaq istəmir, telefon xəttində az qala
qışqırırdı: “Bu xəyanətdir, biz belə danışmamışdıq...”
Moskva ilə əlaqə telefonu
uzun zəng çaldı. Dəstəyi götürdüm. “Yoldaş Stalin Bağırovla danışacaq, yarım
saatdan sonra raxətdə olun”, - dedilər. Bu barədə rəhbərə məruzə etdim. Mənim
xəbərimi o qədər də ruh yüksəkliyi ilə qarşılanmadı. Görünür, ölkə rəhbərliyindən
nə eşidəcəyini bilirmiş...
Düz yarım saatdan sonra telefon yenə uzun zəng çaldı. Dəstəyi qaldırdım.
“Xətdə yoldaş Stalindir, cavab verin, - dedilər. M.C.Bağırov da o tərəfdən
telefonun dəstəyini qaldırmışdı, “Baqirov sluşaet, - deyib, İ.Stalinin səsini
gözləyirdi. Maraq mənə güc gəldiyindən dəstəyi yerə qoymurdum. Deməli, iki
rəhbərin telefon danışığını eşidə biləcəkdim. Bu, vəzifə səlahiyyətimə zidd olsa da,
daxili istəyim güc gəldi. Həmin danışığın mətni həmişəlik beynimə həkk olundu:
İ.Stalin: “Tovariş Baqirov, ti kto?” M.C.Bağırov susur, İ.Stalin bir də
təkrar edir: “Spraşivayu, tı kto?”. M.C.Bağırov cavab vermir: “Vı je znaete kto
ya: Pervıy sekretar ÜK Kompartii Azerbaydcana”. İ.Stalin: net, tı bolşoy durak,
tovariş Baqirov!” Bağırov susur, Stalin davam edir: “ti xoçeş tretuyu mirovuyu
voynu sozdat? Xoçeş ştobı amerikantsı nam podarili atomnuyu ataku?” Sonra
Stalin birbaşa mətləbə keçir: “Tovariş Baqirov, poçemu ne vıpolnyaeş moe
ukazanie o vıvode voorucennıx sil iz Yujnoqo Azerbaydjana?” M.C.Bağırov
əsəbi halda izahat postepenno vıvodyatsya iz İrana. No...” İ.Stalin dərhal soruşur:
“Çto no?..” M.C.Bağırov: “Tovariş Stalin, jivoy kontinqent sovetsqoy divizii
skorom vremeni pokinet svoyu pozitsiyu, a
çast vooruceniy, dumayu pridetsya
ostavlyat mestnım citelyam molodoy respubliki dlya samooboronı, ibo şaxskaya
qvardiya qotova istrebit ne tolko naşix poslantsev, i mestnıx demokratov...” İ.Stalin
bir qədər də hündürdən: “Naprasno tak dumaeş. Nikakoy otdaçi oruciy çucim
rukam! Amerikantsı davno nablyudayut za naşimi deystviyami v İrane, i uprekayut