Sharof rashidov nomidagi samarqand davlat universiteti

3.5-jadval
Oq bosh karam nav namunalarining o‘suv davri ko‘rsatkichlari(40 kunlik ko‘chat 5 martda ekilgan)

T/r	Nav namunalar	Yaratilgan davlat nomi	Karambosh o‘ray boshlagan kun	Hosil yig‘ilgan sana	O‘suv davri davomiyligi, kun	Hosilning yetilishi
1.	Navruz (nazorat)	O‘zbekiston	28	3.05	98	O‘rtatezpishar
2.	Eliza	Yaponiya	26	2.05	95	O‘rtatezpishar
3.	Koronet	Fransiya	25	31.04	92	O‘rtatezpishar
4.	Burbon F1 (nazorat)	Gollandiya	24	17.04	78	Ertapishar
5.	Gregorian F1	Gollandiya	24	16.04	76	Ertapishar
6.	Kandiza F1	Yaponiya	23	15.04	75	Ertapishar
			25,0		85,7

Hosilni yig‘ib olish sanasi nazorat Navruz navida 3 may kuniga, Koronet navida 2 mayga, Yaponiyaning Eliza navida esa nisbatan ertaroq 31 aprelga to‘g‘ri keldi. Tajribada o‘rganilgan 3 ta duragaylarda hosilni yig‘ish 15-17 aprelga to‘g‘ri keldi. SHuningdek duragaylar orasida nisbatan erta hosil etilishi Kandiza F₁ duragayida 15 aprelda qayd etildi.
Oqbosh karam nav va duragaylarining o‘suv davri davomiyligini kuzatishlar shuni ko‘rsatdiki, maysalar unib chiqqandan boshlab hosilini yig‘ib olinguniga qadar ertapishar navlarda 75-78 kun; o‘rtatezpishar navlarda 92-98 kunni tashkil qildi. SHuningdek ko‘chat o‘tkazilgandan boshlab karambosh o‘ray boshlaguncha esa mos ravishda nazorat Navruz navdai 98 kun, Koronet navida 95 kun, Eliza navida esa 92 kun, tajribada o‘rganilgan 3 ta duragaylarda Burbon F₁ da 78 kun, Gregorian F₁ da 76 kun, Kandiza F₁ da esa 75 kunni tashkil qildi (3.5-jadvalga qarang).



1-rasm. Obosh karam nav va duragaylari ekilgan tajriba maydonining ko‘rinishi
3.6-jadval
Oqbosh karamning turli nav namunalarida barglar soni (2022-2023 y.)

T/r	Nav namunalari	Ko‘chat tutib olganda		Karambosh o‘ray Boshlaganda			Hosilni yig‘ishdan oldin
		dona	standartga nisbatan, %	dona	standartga nisbatan, %	dona		standartga nisbatan, %
1.	Navruz (nazorat)	6,0	100	14,0	100	16,2		100
2.	Eliza	5,8	96,7	13,1	93,8	15,1		93,2
3.	Koronet	5,6	93,3	13,0	92,9	15,0		92,3
4.	Burbon F1 (nazorat)	5,2	100	11,2	100	14,7		100
5.	Gregorian F1	5,0	96,2	11,0	98,2	13,2		89,8
6.	Kandiza F1	5,0	96,2	10,8	96,4	13,0		88,4
		5,4		61,1		87,2
	€	32,6		360,6		523,2

Kuzatishlarda oqbosh karamning nav va duragaylari barg soning shakllanishi ko‘chat tutib olganda, karambosh o‘ray boshlaganda va hosilni yig‘ishtirishdan oldin aniqlandi. Gregorian F₁ va Kandiza F₁ duragaylarida ko‘chatlar tutib olgan davrda 5,0 dona barg bo‘ldi va u standartga nisbatan 96,2 foizni tashkil qildi. SHunga o‘xshash ko‘rsatkichlar Burbon F₁ duragayida 5,2 dona bo‘lganligi kuzatildi. SHuningdek Koronet navida 5,6 dona barg shakllanib 93,3 foizni, Eliza navida 5,8 dona barg shakllanib 96,7 foizni tashkil etdi. Eng kam barg Gregorian F (5,0 dona) va Kandiza F₁ (5,0 dona) duragaylarida shakllandi. Barcha nav va duragaylarga nisbatan biroz ko‘proq barg shakllanishi Navruz navida (6,0 dona) qayd etildi.

Karambosh o‘ray boshlagan bosqichda standart nav va duragaylarda 14,0–11,2 dona barg shakllanganligi aniqlandi. Navruz naviga nisbatan 92,9-93,8 % miqdoridagi barglar Koronet va Eliza navilarida qayd etildi. Nazorat sifatida olingan Burbon F₁ duragayida 11,2 dona barg shakllangan bo‘lsa unga nisbatan Gregorian F₁ va Kandiza F₁ 98,2–96,4 foiz ko‘rsatkich kuzatildi.
Hosilni yig‘ishtirishdan oldin o‘simlikdagi barglar soni nazorat sifatida olingan nav va duragaylarda 14,7-16,2 dona oralig‘ida bo‘ldi. Nazorat nav va duragaylar bilan teng yoki biroz yuqori ko‘rsatkich qayd yetilmadi, balki navlar nazoratga nisbatan 92,3-93,2 foiz, duragaylar esa 88,4-89,8 foiz barg shakllantirdi. Kuzatuvlarda eng ko‘p barglar shakllanishi ko‘p Navruz navida (16,2 dona) hamda Burbon F₁ duragayida (14,7 dona) hosil bo‘ldi (3.6-jadvalga qarang).
3.7-jadval
Turli o‘sish bosqichlari bo‘yicha oqbosh karamning barg bandi uzunligi, sm (2022–2023 yy.)

T/r	Nav Namunalari	Ko‘chat tutib olganda		Karambosh o‘ray Boshlaganda		Hosilni yig‘ib olishdan oldin
		sm	standartga nisbatan, %	sm	Standartga nisbatan, %	sm	standartga nisbatan, %
1.	Navruz (nazorat)	3,0	100	3,3	100	1,8	100
2.	Eliza	2,8	93,3	2,4	72,7	1,6	88,9
3.	Koronet	2,6	86,7	2,1	63,6	1,5	83,3
4.	Burbon F1 (nazorat)	2,1	100	1,9	100	1,1	100
5.	Gregorian F1	2,0	95,2	1,7	89,5	1,0	90,9
6.	Kandiza F1	2,0	95,2	1,6	84,2	0,8	72,7
€		14,5		13,0		7,8
		2,4		2,2		1,3

3.3.-§. Oqbosh karamni ertagi muddadda etishtirilganda mahsuldorlik ko‘rsatkichlari
Navlarning o‘ziga xos biologik xususiyatlarga, ya’ni turli o‘suv davriga, hosildorlik ko‘rsatkichlariga, tuproq sharoitlariga moslashuvchanligiga va boshqalarga ega ekanligi fiziologik nuqtai nazardan fanda isbot qilingan. Demak, har bir mintaqa, tuproq sharoitlari va ekish muddatlari uchun nav tanlash qishloq xo‘jalik ekinlarini etishtirish samaradorligini oshirishning muhim omillaridan biridir. Hosildorlik va uning sifati bevosita nav va duragayga ko‘proq bog‘liq bo‘lar ekan.
Oq bosh karam nav va duragaylari ertagi muddatda asosiy ekin sifatida o‘stirilganda erkin barglarning uzunligi va barg eni ko‘chatlar ekilgach tutib olgandan so‘ng, karambosh o‘ray boshlaganda, hamda hosilni yig‘ib olish oldidan o‘lchandi va o‘zaro taqqoslanib o‘rganildi. SHuningdek har bir nav va duragayda bir dona barg yuzasi ham tadqiq qilindi va navzoratga nisbatan taqqoslandi.
Ko‘chatlar tutib olgan davrda barg uzunligi standart Navruz navida 5,8 sm va undan birmuncha yirikroq barglar (5,9 sm) Koronet va Eliza navida kuzatildi. Barg eni Navruz navida 3,9 sm, qolgan Koronet va Eliza navlarida 3,8-3,9 sm oralig‘ida qayd etildi.
Ushbu tajribada nafaqat barg eni balki barg o‘zunligi ham tadqiq qilindi. Ko‘chatlar tutib olgan davrdan so‘ng barg uzunligi nav va duragaylararo o‘rganilib o‘zaro taqqoslanganda 5,8 sm dan 6,5 sm gacha qayd etildi. Barg uzunligi ikkinchi marotaba karambosh o‘ray boshlaganda o‘lchanganda esa nav va duragaylararo 14,3-17,8 sm bo‘lganligi namoyon bo‘ldi. SHuningdek 3 marotaba o‘rganilgan nav va duragaylarning barg uzunligi hosilni yig‘ishtirib olishdan oldin o‘lchanganda nav va duragaylararo 21,7 sm dan 25,7 sm gacha bo‘lganligi ma’lumotlarda aniqlandi.
3.8-jadval
Oqbosh karam nav namunalarida erkin barglarining o‘rtacha uzunligi va eni o‘lchamlari (2022–2023 yy.)

T/r

Nav namunalari

Ko‘chat tutib olganda, sm

Karambosh o‘ray boshlaganda, sm