“Щяр бир алим гиймятлидир. Анъаг нязяриййяни тяърцбя иля бир
Yüklə 0,85 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Professor, Şeyxülislam Hacl Allahşükür PAŞAZADӘ, Qafqaz Müsəlmanları İdarəsinin Sədri 33 ELM DÜNYASI
İnsandan əmələ gələn hər bir xəta onun cəha lətindən qaynaqlanır. Hər bir dövrdə hansı elmlər və sənətlər yayılıbsa, o elm və sənəti öyrənmək lazımdır. Hansı dildə olursa olsun o elmi öyrənmək vacibdir. Peyğəmbə rimizin dediyi kimi: «Elm Çində olsa da, öyrənin». (bax: Acluni, Kəşfü‐l Xəfa, 1/138; Beyhaqi, Şuəbu`l‐İman, 1/254.) İslam dinində qadınlar da kişilər ilə eyni səviyyədə dini ehkamlar qarşısında bərabər olduğuna görə, müqəddəs şəriətin sahibinə görə, elm öyrənmək məsələsində də hər ikisi bərabər səviyyədədir. Onun dediyi kimi: «Hər bir müsəlman kişi və qadına elm öyrənmək lazımdır». (Kuleyni, Üsul, 1/30; İbn Macə Mü ‐ qəd dimə, 17.) Elm ancaq dinin cüzi hökm ‐ lərindən ibarət deyil, necə ki, bu dövrdə xalqa bundan başqa heç bir elm öyrədilmir. Әksinə, əvvəlcə dini elmlər, ondan sonra bəşəriyyətin məişəti üçün lazım olan elmlər öyrədilməlidir. Məsələn, tarix, həndəsə, coğrafiya, riyaziyyat, astronomiya elmləri. Qurani‐Şərifdə bu elmlərin hamısının öyrənilməsi üçün açıq‐aşkar ayələr mövcuddur. Fəqihlər öz kitablarında miras‐ dan bəhs edəndə riyaziyyata əsaslanırlar, hal‐ buki bu dövrdə elm dalınca gedən tələbələrin əksəriyyəti riyaziyyatdan bixəbərdirlər. Habelə namaz ehkamında fəqihlər qiblədən bəhs edəndə astronomiyaya əsaslanırlar, amma bu dövrdə fiqh müəllimləri və tələbələr tədris vaxtı qibləni təyin mövzusuna çatanda ustad və tələbələrin hamısı aciz və çaşqın qalırlar, bir bölgənin en və uzunluq dairələrini o bölgənin yer səthinə aid hesab edib, bölgənin hüdudla ‐ rını onun en və uzunluq dairəsi hesab edirlər. Tarix elmi isə dəyərli bir elmdir. Qurani‐ Şərifdə tarix elmindən də bəhs edilir. Amma islam ümmətinin alim və tələbələri belə bir elmdən bixəbər qalıblar. Keçmiş dövrlərdəki alimləri araşdıran şəxslərə gizli deyil ki, onlar bütün bu bəhs edilən elmlərə agah olub, bu sahədə kitablar da yazıblar. Qurani‐Şərifin uca mətləbləri zülmət pərdə ‐ sinin arxasında qaldığına görə İslam ümmə ‐ tinin içində cəhalət yayılıb, müsəlman lar öz həvəs və nəfslərinə tabe olub, hər kəs özü üçün İslamda bir yol seçib və onların arasın dan ədalət və insaf yox olub, zülm açıq‐aşkar yayılıbdır. Әmirəl‐möminin Hz.Әli (ə.s) hər bir elmə sahib olmaqdan başqa, riyaziyyat elminə də agah idi. Bir gün o cənab ayağını üzəngiyə qoyanda riyaziyyat elminə agah olan bir yəhudi soruşdu ki, ya əmirəl‐möminin, o hansı ədəddir ki, onun bölünməsi 9‐da biri qədər olsun (yəni onun yarısı və 3‐dən biri, 4‐dən biri, 5‐dən biri, 6‐dan biri, 7‐dən biri, 8‐dən biri, 9‐dan biri, 10‐dan biri olsun)? O cənab elə ayağı üzəngidə ola‐ola buyurdu: «Həftənin günlərini bir‐birinə vur, o saydan ilin günlərinə hasil olan rəqəm sənin cavabındır». O cənab bu sözü buyurub, atına minib yola düşdü. Ondan sonra yəhudi gedib hesabladı və cavabın doğru olduğunu gördü. (Әgər o hesabı burada qeyd etsəm, uzunçuluq olub, əsl mətləbdən çıxmış olarıq. Kitabın mövzusundan başqa bir mətləbə qarışmaq gözəl bir şey deyildir.) Dünya və axirət səadəti ancaq elmlə mümkün dür. Elm öz sahibinə ancaq şərəf verər. Әgər Qurani‐Şərifin ayələrini bir‐bir mülahizə eləsən, görərsən ki, elmin ucalağına və elm sahibinin fəzilətinə, ona zinət verənin elm olduğuna necə dəlildir. Zülmət və cəhalət vadisindən xilas olmaq, maarif aləminin zirvələrində yer almaq insanın öz əlindədir. Dinin zahiri və batininin ilk mərtəbəsi Allah‐taalanı bilməkdir və bu da ancaq elm yolu ilə mümkündür. Məqaləni Həzrəti Peyğəmbərin (s.ə.s) «Uşaq ‐ lıqda öyrənilən elm daş üzərindəki yazıya, qocalıqda öyrənilən elm su üzərindəki yazıya bənzəyir» ilahi kəlamı ilə bitiririk. Professor, Şeyxülislam Hacl Allahşükür PAŞAZADӘ, Qafqaz Müsəlmanları İdarəsinin Sədri 33 ELM DÜNYASI / Elmi‐kütləvi jurnal / 2 (06) 2014 Çox qəribədir. Dünyanın ən nüfuzlu insan ‐ larının yüksək arzularından biri dünyanın ən mötəbər mükafatına – Nobel mükafatına layiq görülməkdir. Bu halda Sartrın imtina qərarı, doğrudan da, qəribədir. Bu qəribəliyin izahını tapmaq üçün Jan Pol Sartr şəxsiyyətinə bax‐ maq, onun baxışları, yaşam məntiqi, elmi dün ‐ ya görüşü, özünə yanaşma mədəniyyəti, əqi də sinə sadiqliyi ilə tanış olmaq lazımdır. 2005‐ci ildə bütün ədəbiyyat dünyası eyni vaxtda fransız yazıçısı və filosofu Jan Pol Sartrın iki ildönümünü qeyd etdi: anadan olmasının 100 illiyi və ölümünün 25 illiyi. Filosof, yazıçı və ictimai xadim kimi Sartr müasir Qərb mədəniyyətinə böyük təsir gös ‐ tərmişdir və göstərməkdədir. Sağlığında ateist ekzistensialistin yaradıcısına olduqca müxtəlif baxışlardan yanaşılırdı. Düşmənləri onu «ya ‐ lançı peyğəmbər» ekzistensializmini «ruhun xəs ‐ təliyi» adlandırır, hesab edirdilər ki, yazıçı «ədə biyyatın qəbir qazanıdır», «Fransanı ləkə ‐ ləyir və gəncliyi pozur», onun maşınka sını «gore şən» kimi qiymətləndirirdilər. Jurnalist Per Brisson deyirdi: «Sartrın ruhunu xilas etmək üçün onu Parisin Müqəddəs Ana kilsəsinin girəcəyində yandırmaq lazımdır. Fransa Әlcə zairdə müs ‐ təmləkəçilik mühari bəsi apardıqda (1956 – 1962‐ci illər) Sartr Әlcə zair Milli Azadlıq Cəbhəsi tərəf ‐ dən çıxış etmişdi. O vaxt Parisdə millətçi nü ‐ ma yiş keçi ril mişdi: tələb Sartrı güllələmək idi. Gizli hərbi təşkilat iki dəfə onun mənzilini partlatmışdır. Amma başqaları Sartrda «zəmanəmizin Vik‐ tor Hüqosunu görürdü». Müasir fransız filosofu Bernar Anri Levinin «Sartr əsri» adlı iri həcmli kitabı Sartrın şəxsiyyətinə və yara dıcılığına bugünkü münasibətin bariz nümunəsidir. Onun fikrincə, necə ki, XVIII əsr Volter əsri olmuşdu, XX əsr də Sartr əsridir. Levinin təsəvvüründə Sartr «dahi Avropa filosofla rı nın sonun‐ cusudur», «sonuncu humanistdir», total yazıçı nümunəsidir, mütləq intellektual fiqurdur ki, indi bizim zəmanəmizdə çatışmır. Qeyd etmək lazımdır ki, Sartr özü ciddi cəhdlə qeyd edir ki, o hər şeydən əvvəl, yazı ‐ çıdır və yalnız sonra filosof, publisist, siyasət ‐ çidir. O hesab edir ki, fəlsəfədən fərqli olaraq ədəbiyyat «daha mütləq xarakterə malikdir». Sartrın fikrincə, Servantesin «Don Kixot»u və Hüqonun «Rədd edilmişlər»i «mütləqdirlər», fəlsəfi sistemlər isə tarixi inkişafın gedişində təhriflərə və dəyişmələrə məruz qalır. Sartrın düşüncəsində ədəbiyyatın mənası və məqsədi dərindir, məzmunludur. O yazırdı: «Mən ədəbiyyata azadlığın bir forması kimi baxıram. Әdəbiyyatın vəzifəsi digərlərinə dünyanın həqiqətlərini açmaqdır». Hə a o, «dün ‐ yanı ədəbiyyatla xilas etməyi» də bəyan edirdi. Dünya haqqında Sartr «həqiqəti» onun aşa ğıda sadaladığımız geniş bədii yaradıcılı ‐ ğında açılır: «Öyümə» «romanı (1938), «Novel ‐ lalar toplusu», «Divar» (1939), «Azadlığa gedən yollar» tetralogiyası (1943–1949), «Milçəklər» (1943), «Bağlı qapı arxasında» (1944), «Çirkli əllər» (1948), «Şeytan və Allah» (1951), «Alton rahibi» (1959) və digər pyesləri, avtobioqrafik kitab olan «Sözlər» «(1964), «Flober haqqında» böyük əsər (2300 səhifə) «Eybəcərlərsiz olmur» (1971–1972). Bu «həqiqəti» Sartrın fəlsəfəsinə müraciət etmədən başa düşmək olmur. O özü ‐ nün əsas fəlsəfi əsəri olan «Varlıq və heç nə». Fenomenoloji ontologiyanın təcrübəsi» (1943) əsərində ateist ekzistensializm doktri nasını işləmişdir. Onun kütləvi dildə təsvirini filosof 34 ELM DÜNYASI / Elmi‐kütləvi jurnal / 2 (06) 2014 Nobel mükafatından imtina etmiş dünya şöhrətli fransız yazıçısı, filosof publisisti və ictimai xadimi Yüklə 0,85 Mb. Dostları ilə paylaş:
|