“Щяр бир алим гиймятлидир. Анъаг нязяриййяни тяърцбя иля бир
Yüklə 1,02 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- E.Əliyev 38 ELM DÜNYASI
- Elm institut kimi
- ..Dünyanın elm nəhəngi ingilis alimi Con Bernal 1953-cü ildə Moskvada keçirilən elmi konfransda öz “dahi tələbəsi” haqda guya söz
ildə İsveç alimlərindən biri tapdı ki, ultrabə - növşəyi şüalar bioloji toxumalara infraqırmızı şüalardan daha güclü təsir göstərir. Filsen apardığı müşahidələr nəticəsində işığın həşəratlara, salamandralara, çömçəquy ruq lulara, amfibiyaların rüşeymlərinə təsiri haqqında nəticələr əldə etdi. Təcrübələrin gedişatında o, aşkar etdi ki, çömçəquyruğuna düşən günəş şüası toxuma larda iltihab yarada bilər, ultrabənövşəyi şüa isə qur - bağa embrionlarına daha güclü təsir göstə rir, nəinki infraqırmızı şüalar. Buradan belə nəticə çıxır ki, işıq və onun yoxluğu tera pevtik effektə malikdir. 1893-cü ildə Filsen qırmızı şüanın çiçək xəstəliyini müalicə etməsinin təbliğatını apar ma - ğa başladı. O, təsdiq etdi ki, yalnız günəş şüası qırmızı şüa süzgəcindən keçdikdən sonra dəri zədələrinin sağalmasına və dəridə eybəcər çapıqların birləşməsinə səbəb ola bilər. Onun nümayiş etdirdiyi “qırmızı otaq” uğurlu alın dıq - dan sonra Filsen universitet kafedrasından istefa verərək özünü şüa müalicəsinin tibbi aspekt - lərinin öyrənilməsinə həsr etmişdir. Bu sahədə onun 1893–1894-cü illərdə çap etdir diyi məqa - lələr ona ciddi tədqiqatçı nüfuzu qazan dırmışdır. Tədqiqatlarının sərhədlərini genişləndirən Filsen seçdiyi süni işıq mənbəyi olan qövsşə killi kömür lampası vasitəsilə eksperi ment lərini
davam etdirməyə başlayır. O, aydınlaşdırmaq istəyirdi ki, bu üsul dəri xəstəlikləri içərisində müalicəyə tabe olmayan adi qurdeşənəyinin (dəri vərəminin) müalicəsi üçün effektli ola bilərmi? 1895-ci ildə “Kopenhagen – elektrik layt uorks” firmasının cihazlarından istifadə etmək üçün müqavilə bağlayan tədqiqatçı həkim dəri vərəminin müalicəsinə başlayır. O, xəstələri 25 A sabit elektrik cərəyanı şiddətində qövsşəkilli kömür lampasının buraxdığı ultrabənövşəyi şüalarla hər gün iki saat prosedura dəvət edirdi. Bir müddətdən sonra dərinin çapılmış nahiyə - lərində sağalma müşahidə olunmağa başladı. 1896-cı ildə Kopenhagendə Şüa Müalicəsi İnstitutu yaradıldı və Finsenin özü həmin insti - tuta direktor təyin olundu. Bu institutda minimal dəri zədələnmələrinin müalicəsi üçün ultrabə - növşəyi şüaların dozasının artırılmasına imkan verən Finsen qövsşəkilli vannaları ilə müalicə metodları işləndi. Son 5 ildə dəri vərəmi xəstəliyindən əziyyət çəkən 800 xəstə Finsen İnstitutunda müalicə kursu keçdilər. Xəstələrin 50 faizində tam sağalma, 45 faizində isə qismən sağalma müşahidə olundu. Finsenin “gələcəkdə Danimarkada bu növ xəstəlik olmayacaq” fikri öz təsdiqini tapmağa başladı. 1903-cü ildə Nils Finsen “tibb elminin qarşısında geniş üfüq açan işıq şüasının köməyi ilə xəstəliklərin, xüsusilə dəri vərəminin müali - cəsi sahəsindəki mühüm işlərinə görə” fiziolo - giya və tibb sahəsində Nobel mükafatına layiq görüldü. Karolin İnstitutunun əməkdaşı K.Merner təntənəli mərasimdə bunları söylədi: “Bu metod irəliyə doğru atılmış nəhəng addımdır. Finsen tibb sahəsində elə bir uğura imza atdı ki, bu iş tibb elminin tarixində heç vaxt unudulmayacaq”. Böyük tədqiqatçı həkim Finsenin xəstəliyi ona təntənəli mərasimdə iştirak etməyə və nitq söyləməyə imkan vermədi. Xəstəliyinin daha da kəskinləşməsinə baxmayaraq, o, sonadək günəş şüasının müalicəvi xassəsinə inanaraq Kopenhagendəki evinin damında günəş şüaları qəbul etmək üçün xüsusi vanna quraşdırmışdı. Finsen 43 yaşında Kopenhagendə dünyasını dəyişdi. O, qısa, lakin məhsuldar ömründə Dani - marka, İslandiya, Almaniya, Rusiya və s. ölkə - lərin nüfuzlu elm cəmiyyətlərinə üzv seçil mişdir. Edinburq Universitetində oxuduğu mühazi rə lə rə görə isə Kameron mükafatına layiq görül müşdür. Finsenin günəş işığının müxtəlif şüalarının müalicəvi təsiri haqqında böyük kəşfi bir çox yeni kəşflərin yaranmasına, təbabətin imkan - larının genişlənməsinə yol açmışdır. Maraqlısı odur ki, dünyada analoqu olmayan müalicəvi Naftalan neftindən alınan Ağ Naftalan yağının dəri xəstəliklərində, dayaq-hərəkət aparatı xəstəliklə - rinin müalicəsində ultrabənövşəyi şüa larla birgə istifadəsinin çox yüksək müali cəvi effekt verdiyi Azərbaycan alimləri tərəfin dən aşkar olun muş - dur və hazırda tibdə bu birgə müalicə üsulu geniş istifadə edilir.
/ Elmikütlәvi jurnal / №03 (03) 2013 39 ELM DÜNYASI / Elmikütlәvi jurnal / №03 (03) 2013 Con Bernal (10 may 1901 – 15 sentyabr 1977) ingilis fiziki və elm tarixçisidir. Kembric və London universitetlərinin professoru, London Kral Akademiyasının üzvü seçil mişdir. Əsas elmi işləri fizika, kristalloqrafiya və biokimya sahələrində olmuşdur. Bernalın elmə maraq dairəsi çox geniş olmuşdur. O, elmşünaslığın əsasını qoyan nəhəng alim lərdən biridir. Elmşünaslıq – elmin funk sional qanunauyğunluqlarını və inkişafını, elmi fəaliy - yətin strukturu və dinamikasını, elmin cəmiyyətin material və mənəvi sferalarına təsirini, onun ictimai proseslərdəki rolunu öyrə nən tədqiqat sahəsidir. Bernal “Elm və cəmiy yət”, “Elmin sosial funk - siyası”, “Cəmiyyət tarixində elm” əsərlərində elmin fəl
səfi mahiy yəti, elmlərarası əlaqələr, elmin ictimai inkişafa təsiri məsələlərini tədqiq etmişdir. Bernal elmi-texniki inqilab konsepsiyasının yara - dı cılarından biridir. Bernalın böyük Azərbaycan alimi Xudu Məmmədov haqqında fikri: Elmin cəmiyyətin inkişafındakı rolu danıl - mazdır. XX əsrin əvvəllərindən başlayaraq elm artıq nəzərə çarpmayan şəkildə və tədricən inki şaf etmir, tez və sıçrayışla inkişaf edir. Bizim sivi li - zasiyanın strukturu məhz elmin hesabına güclü şəkildə dəyişmiş və dəyişməkdə davam edir. Təkcə XX əsrin kəşfləri cəmiyyətin simasını əsaslı şəkildə dəyişmişdir. Buna görə də elmin inkişaf tarixinin cəmiyyətə təsirini öyrənmək olduqca maraqlıdır. Böyük elm tarixçisi ingilis alimi Jon Bernalın bu sahədəki tədqiqatları aktuallığını itirməyib. Bernal, haqlı olaraq, elmə institut, metod, biliklərin toplanması ənənəsi, istehsalın inkişaf faktoru, sülhə bəşəriyyətin inkişafına təkan verən faktorlar kimi baxırdı.
Bernal yazırdı: “Elmin inkişafının nəticəsində milyonlarla insan elmi özlərinə sənət kimi seçdilər. Özü-özündə “elm”in (“science”) bir o qədər qədim tarixi yoxdur”. İlk dəfə 1840-cı ildə özünün “İnduktiv elmlərin fəlsəfəsi” əsərində (“scientist”) elm sözünü işlədən ingilis filosofu Uilyam Uevell yazırdı: “Bizə mütləq elmlə məşğul olan adamlara bir ad seçmək lazımdır. Mən onlara “alim” deyirəm”. Bizim təsəvvürümüzdə bu insanlar bir- birilərindən ayrı düşüblər. Onların bir qismi qapalı laboratoriya larda çalışır, digərləri mürəkkəb hesablamalar və isbatlarla məşğul olurlar. Bizə elə gəlir ki, onların istifadə etdikləri dili yalnız onların Ъон Берналын елм тарихи
Yüklə 1,02 Mb. Dostları ilə paylaş:
|