Sovyet tarih yazimi ve kazakistan tariHİNİn meseleleri

SOVYET TARİH YAZIMI VE
34
imzaladığı bellidir. Sırası gelmişken söyleyelim, bundan tam 35-36 
sene sonra aynı kişi Kazak tarihini yine de kabul etmemek maksadıyla 
Oljas Süleymenov’un “Elif ve Şair” isimli kitabı için de buna benzer bir 
karar almaya talimat vermiştir. “Kara Kardinal’ın bu son cezalandırma 
talimatı” hayata geçmedi. Zamanın rengi değişti, üzerindeki “Komünist 
kolonyalizmin” gücü azalmaya başladı. 
Pravda
’nın makalesi, mahkeme kararından da güçlü idi ve KP Merkez 
Komitesinin birinci sekreteri bile onun gücünü yok sayamazdı. Bu karar 
Kazakistan’ın kaderini belirledi. 
SSR KP Merkez Komitesinin İdeoloji Sekreteri M. A. Suslov’un baş-
kanlığıyla propaganda bölümünün ve “Pravda” gazetesinin basında 
organize ettiği “kampanya saldırılarını” ortaya çıkaran mektuplar ve 
belgeleri, makaleler ve savunma mektupları, şikâyet mektuplarının 
içeriğine dayanarak J. Şayahmetov ve İ. Omarov Kenesarı isyanın haksız 
nitelendirmeye karşı çıktıklarını görmek mümkün. Onlar üç ay boyunca 
Pravda
’nın makalesini parti teşkilatlarında tartışmaya izin vermemişler. 
Ancak Şayahmetov görevli olarak ülke dışına gittiği zaman II. Sekreter 
Kruglov’un talimatıyla makale Tarih Enstitüsü’nün parti teşkilatında 
alelacele tartışılmıştır. 
Evet, II. Dünya savaşında askerlere “Sizleri Abılay’ın, Kenesarı’nın, 
Navrızbay’ın ruhları koruyup kollasın!”- diye seslendiğini J. Şayah-
metov’un kendisi de itiraf ederek şöyle demiştir: 
“Ben 1944’te Amangeldi İmanov’un ölümünün 25. yıldönümü do-
layısıyla Sosyalist Kazakistan gazetesinde yayınlanan makalemde 
önemli siyasi hata yaptım. Kazak askerlerini Nazilere karşı mücadeleye 
çağırırken onları atalarının isimlerine layık olmaya çağırdım ve Sırım, 
İsatay, Mahambet, Amangeldi isimleriyle birlikte Abılay, Kenesarı ve 
Navrızbay’ın da adlarını söyledim. Kazak SSR Yüksek Şurasının top-
lantısında Nisan 1944’te yaptığı konuşmasında Ondasınov yoldaş da 
böyle hata yaptı. KP Merkez Komitesinin Propaganda Bölümü Sekreteri 
Omarov yoldaşın ideoloji çalışmaları yetersiz kaldı. Burjuva-milliyet-
çilik karakterdeki hataları zamanında tespit edemedi ve bu hataları 
KP Merkez komitesinin toplantılarında tartışmaya açmadı. Kazak SSR 
Tarihi’nin ikinci baskısının editörlerinden biri olarak Omarov yoldaş 
Bekmakhanov’un hataları hakkındaki uyarıları dikkate almadı ve Kazak 
SSR Tarihi’nin Kenasarı Kasımov isyanı bölümünü yazması için onun 
kendisini görevlendirdi.
”
46
 
“Kenesarı’nın özel koruyucusu ve han neslinden olanların hizmetçisi” 
olarak nitelendirilen E. Bekmukhanov, E. İsmailov, K. Muhamedhanov 
ve B. Süleymenov ile birlikte K. Jumaliyev’in kendisi de tutuklanarak 
46 Adebiyet jane İskusstvo, 1951, No 10.

---

KAZAKİSTAN TARİHİNİN MESELELERİ
35
25 sene hüküm giydi ve Semey’e sürgüne gönderildiler. 
D. A. Konayev’in hatıratlarında ise “bu kampanyanın büyümesine sebe-
biyet veren ve bu konuda doğru siyasi tutumu sergilemeyen J. Şayahmetov 
başkanlığındaki Merkez Komitenin kendisi
” gibi ifadeler yer almaktadır. 
Siyasetçilerin, onun içinde Sovyet ideoloji ve komünist ahlak oku-
lundan geçen şahsiyetlerin hatıratlarının çoğunluğu o zamanki kararlara 
dayanarak yazılması, yazılı olmayan bir gelenektir. D. A. Konayev’in 
görüşünde de SSR KP MK propaganda bölümünün müdürleri P. Aposto-
lov ve B. N. Mitreykin’in ve parti, içşi sendikası ve komsomol kurumları 
bölümün müdürleri A. Petrovskiy’nin KP MK sekreteri G. M. Malenkov’a 
yazdığı “Kazak SSR İlimler Akademisindeki milliyetçiliğin yer alması ve 
siyasi olarak yabancı uzmanlarla doldurulması” raporu Pravda gazetesi 
ve onun Kazakistan’daki muhabiri A. Çerniçenko organize ederek, onun 
editörü İliçev aracılığıyla M. A. Suslov’a gönderilen suçlama raporları 
ve yukarıdaki isimsiz şikayet mektup örneği birebir verilmiştir. Genelde 
zamanın rengine göre anlatmaya yönelik bu yöntem hatırat sahibinin 
gerçek fikrini bildirmiyor. 
Böylece M. A. Suslov başkanlık eden KP MK ve Pravda gazetesinin 
istekleri planlı şekilde hayata geçirildi. Bu sırada Muhtar Avezov da 
tekrardan tartışmaların odağı oldu. Üç sene süren bu kampanyanın ilk 
kararı bu şekilde alındı. Ve hepsi de mecburiyetten oldu.
BİBLİYOGRAFYA
Adebiyet jane İskusstvo, 1951, No 10.
“Pisma Anny Mihaylovny Pankratovoy”, Voprosy Istorii, 1988, No 11, s. 54-79.
 M. H. Süleymenov., J. Süleymenova, A. Golubev., “İlyas Omarov. Jizn’ i Filosof-
ya”, A, 2003, s. 184.
Satbayev, K. İ. SSbornik Dokumentov i Materiyalov, Astana, TOO “İC-Servis”, 
2009.
“Qazaq Halkının Javıngerlik Dastürü”, Sosyalistik Qazaqstan, 1944, 18.VIII.
Voprosy İstorii, 1991, No 1, s. 188 – 205, 48. 

---

---

KAZAKİSTAN TARİHİNİN MESELELERİ
37
ERMUKHAN BEKMAKHANOV’UN 
KOVUŞTURULMASI: GERÇEKLER VE KANITLAR
Prof. Dr. Araylım Musagaliyeva*
Savaştan sonraki yıllarda Alaş Partisi üyelerinin hepsi Stalin baskıla-
rının kurbanları olarak idam edildiler. Bu, onların Kazakistan devletinin 
siyasi, toplumsal, kültürel alanda almaları gereken rollerini imkânsız 
kıldı. Alaş hareketine aktif katılanlardan sağ kalan sadece iki kişi vardı. 
Alimhan Ermekov, hayatını Sovyet çalışma kamplarında geçirmiş, ikincisi 
Muhtar Avezov ise, Stalin’in 1940-1950 yıllarındaki kovuşturma döne-
minde yetkili kurumlar tarafından baskı altına alınmıştı. Dolayısıyla da 
bundan sonra Kazak halkını Alaş hareketi dolayısıyla suçlamalar “mil-
liyetçi”, onun içinde “Alaş fikirlerini devam ettiren” şeklinde yürütüldü. 
Bunun gibi suçlamalar hakkında A. Ermekov kendi hatıratlarında şöyle 
söylemektedir: “Eskiden az bir zaman “Alaş” içinde bulunan bizlere 
hayatımız boyunca atılmayan iftira kalmadı. Kazakistan’ın herhangi bir 
noktasında birileri taşkınlık yapsa da, mesela Karakum’da, Mangıstav’da, 
Şubartav’da, Baktı’da veya Bakanas’da aç halk gösteriler yapsa da, Yedisu 
halkı Çin’e göç etmişler ise de, bir köyde kolhoza ait hayvan çalınsa 
da, hatta birisi iki kadınla evlense de, gazete ve dergilerde eksantrik bir 
şeyler yazılsa da bütün suçu bizim üzerimize atarlardı
.”
47
O dönemdeki diğer Kazak aydınları ise herhangi çalışmalarında veya 
kitaplarında Alaş fikrini benimsiyorlar gibi bahanelerle baskıya uğruyordu. 
Alaş fikrinden dolayı kovuşturmak, Sovyet döneminde Kazak aydınlarını 
tasfiye etmenin en etkili yöntemi idi. Hakikaten de “milliyetçi” sıfatı ve 
Alaş hareketi üyelerine yönelik başlatılan baskı daha sonra tüm Kazak 
halkının okumuş, eğitimli insanlarının kökünü kazımak amacıyla kullanılır 
oldu. Kazak bozkırlarına yayılmış olan Alaş fikri, herhangi bir Kazak’ın 
Bolşeviklerin hedefi olması için yeterli bir gerekçe olabiliyordu. 
“Büyük Terör”, daha sonraki II. Dünya savaşı dönemindeki gibi değil, 
1940-1950’li yıllarda mahkeme süreçleri ile yeni bir sıfata büründü. 
“İkililer” ve “Üçlüler” ortadan kaldırılmış, Devlet Savunma Komitesi 
kararlarının etkisi gücünü kaybettiği dönemde, siyasi olarak kovuştu-
rulan insanlar, hüküm giymeden önce halk toplantılarında suçlamalara 
maruz kalıyorlardı. İlk iki baskı yöntemi yerine basında yayınlanan 
karalamalar daha ön plana çıktı. Eğer 1937-1938 senelerinde basın 
*
 L. N. Gumilev Avrasya Devlet Üniversitesi
47 K. Öskembayev, A.A. Ermekov’tin Kogamdık-Sayasi Jane Agartuşılık Kızmeti (1891-1970), 
Karagandı, MBBKBA jane KDİ, 2003, s. 199, 277. 

---