Soyqirimi: tarixin qanlı salnaməsi

20  Yanvar  faciəsi

Süquta  məhkum  olmuş  sovet  rejimi  özünün  son 

günlərində  bütün  mövcudiyyəti  ərzində  törətmiş  ol­

duğu  cinayətlər  sırasına  misli  görünməmiş  bir  faciəni 

də  əlavə  etdi.  1990-cı  il  yanvarın  19-dan  20-nə  keçən 

gecə  Bakı  şəhərinə  yeridilən  Sovet  ordusu  hissələri 

Ermənistanın  respublikamıza  qarşı  ərazi  iddialarının 

SSRİ  rəhbərliyi  tərəfindən  açıq-aşkar  dəstəklənməsinə 

və  Azərbaycanın  o  zamankı  rəhbərliyinin  xəyanətkar 

siyasətinə  etiraz  əlaməti  olaraq  ayağa  qalxmış  xalqımı­

za  vəhşicəsinə  divan  tutdu.

Faciəyə  gedən  yol

Faciəyə  gedən  yolun  başlanğıcı  onun  törədilməsindən  xey­

li  müddət  əvvələ,  SSRİ  rəhbərliyinə  M.Qorbaçovun  gəlişi  ilə 

başlamışdı.  Qorbaçovun  simasında  daim  Azərbaycana  qarşı 

məkrli,  xəyanətkar  mövqe  tutmuş  ermənilər  özlərinə  yaxın  hi­

mayədar tapmışdılar.  Əlbəttə,  nə  qədər  ki  Heydər  Əliyev  SSRİ 

rəhbərliyində təmsil  olunmuşdu,  ermənilər Azərbaycanla  bağlı 

bədnam  niyyətlərini  həyata  keçirə  bilmirdilər.  Çünki  Heydər 

Əliyevin  Siyasi  Büroda  olması  ermənilərə  və  Qorbaçova Azər­

baycanla  bağlı  planların  reallaşmasına,  o  cümlədən  Qarabağ 

münaqişəsinin  törədilməsinə  imkan  vermirdi.  Elə  buna  görə 

də  Qarabağ  məsələsinin  Heydər  Əliyev  Siyasi  Bürodan  istefa 

verdikdən  cəmi  15  gün  sonra  ortaya  çıxması  təsadüfi  sayılma­

malıdır.  O  vaxt  Qorbaçovun  ən  yaxın  adamı,  iqtisadi  məsələ­

lər üzrə  müşaviri,  milliyyətcə erməni  olan  Aqanbekyan  Parisdə 

keçirdiyi  mətbuat  konfransında  Dağlıq  Qarabağın  Ermənistana 

verilməsi  iddiasını  irəli  sürmüş,  «Humanite»  qəzetindəki  bəya­

natında  Dağlıq  Qarabağın  Azərbaycanın-tərkibindən  çıxarılıb 

Ermənistana  verilməsinə  dair  Moskvanın  razılığını  bildirmişdi.

270

---

SSRİ  rəhbərliyinin  Dağlıq  Qarabağın  Ermənistana  ve­

rilməsinə  dair  razılığının  olduğu  1988-ci  ilin  əvvəllərində 

M.Qorbaçovun  Silva  Kaputikyan  başda  olmaqla,  bir  qrup  şo­

vinist  erməni  ilə  görüşü  zamanı  da  üzə  çıxdı.  Bunun  ardınca 

Xankəndidə,  Yerevanda  antiazərbaycan  və  antitürk  ruhlu  mi­

tinqlər  genişləndi.

Məhz  bundan  sonra  erməni  «Qarabağ  Komitəsi»,  onun 

Dağlıq  Qarabağ  Muxtar  Vilayətindəki  separatçı-terrorçu  təş­

kilatı  «Krunk»  gizli  fəaliyyətlərinə  son  qoyaraq  açıq  şəkildə 

niyyətlərini  bəyan  etməyə,  Azərbaycana  qarşı  ərazi  iddiaları 

səsləndirməyə  başladı.  Bunun  nəticəsi  olaraq  ermənilər  tərə­

findən  «Miatsum»  adlanan  hərəkat  da  formalaşdırıldı.

Bütün  bunlar  1988-ci  ilin  fevralından  etibarən  hadisələrin 

daha gərgin  və  aqressiv  məcrada  inkişafı  ilə  nəticələndi.  Məhz 

həmin  dövrdə  həm  Dağlıq  Qarabağda,  həm  də  Yerevanda 

Azərbaycan  torpaqlarının  Ermənistana  birləşdirilməsi  tələbi  ilə 

silsilə  mitinqlər  başladı.  SSRİ  rəhbərliyi  tərəfindən  heç  bir  cid­

di  müqavimət  görməyən  və  bundan  daha  da  ruhlanan  erməni­

lər  Dağlıq  Qarabağ  Muxtar Vilayəti  Sovetinin  vilayətin  statusu­

na  baxılması  haqqında  Azərbaycan  SSR  Ali  Sovetinə  müraciət 

qəbul  etməsinə  nail  oldular.

Azərbaycanın  o  vaxtkı  rəhbərliyi  hadisələrə  fəal  müdaxilə 

etmək  əvəzinə  Kremldən  gələn  əmrlər  əsasında  hərəkət  edir, 

xalqın  taleyinə  biganə  yanaşmağa  üstünlük  verirdi.  Kreml  isə 

həm  Azərbaycana  göndərdyi  emissarlar,  həm  də  ölkənin  qə­

tiyyətsiz  rəhbərliyi  vasitəsilə  Azərbaycana  qarşı  daha  məkrli 

ssenarilər  hazırlamaqda  idi.  Erməni  təxribatçılarının  da  hazır­

lanmasında  yaxından  iştirak  etdiyi  bu  ssenarinin  əsas  hədəflə­

rindən  biri  Azərbaycanda  ermənilərə  qarşı  dözümsüz  müna­

sibətin  formalaşmasına  dair  görüntülər  yaratmaq  idi.  Elə  bu 

məqsədlə  də  1988-ci  ilin  fevralında  məlum  Sumqayıt  hadisə­

ləri  törədildi.

---------  

271 

---------

---

M üxtəlif  millətlərin  nümayəndələrinin  yaşadığı  sənaye  şə­

həri  olan  Sumqayıtda  iğtişaşlar  yaratmaq  artıq  siyasi  dünya­

nın  yeni  səviyyədə  gündəminə  gətirilmiş  «Böyük  Ermənistan» 

xülyasının  gerçəkləşdirilməsi  üçün  ermənilərə  çox  lazım  idi. 

Lakin  bu  məsələdə  sovet  DTK-sının  da  özünəməxsus  rolu 

oldu.  Beləliklə,  əvvəlcədən  planlaşdırılmış  Sumqayıt  olayla­

rı  törədildi  və  o  dövrdə  Azərbaycanda  hakimiyyətdə  olanlar 

SSRİ  rəhbərliyinin,  ermənilərin  niyyətini,  qlobal  hadisələrin 

mahiyyətini  axıra  kimi  dərk  etmək  iqtidarında  olmadıqlarından 

qanlı  hadisələrin  yaşanmasının  qarşısını  almaq  üçün  müvafiq 

addımlar  atılmasında  acizlik  nümayiş  etdirdilər.  Sumqayıt  ha­

disələrinin  əvvəlcədən  hazırlandığını  o  da  sübuta  yetirir  ki, 

olaylar  baş  verən  yerlərdə  öncədən  çoxlu  tele-fotooperatorlar, 

jurnalistlər  yerləşdirilmişdi.  Bunun  nəticəsində  düşünülmüş, 

ssnearisi  əvvəlcədən  cızılmış  Sumqayıt  hadisələri  saxtakarlıq­

larla,  uydurmalarla  dünyaya  yayıldı.  Bundan  sonra  ermənilər 

Ermənistanda  və  Dağlıq  Qarabağda  belə  bir  əhval  yaratdılar 

ki,  artıq  azərbaycanlılarla  ermənilər  bir  yerdə  yaşaya  bilməz­

lər.  Bunun  nəticəsi  olaraq  indiki  Ermənistanın  yarandığı  əzəli 

Azərbaycan  torpaqlarında  yaşayan  250  min  soydaşımız  1988- 

ci  ilin  sonuna  kimi  qətlə  yetirilməklə,  əmlakları  talan  olun­

maqla  ən  qəddar  formada  deportasiya  olundular.

Dağlıq  Qarabağda  da  vəziyyət  getdikcə  gərginləşirdi  və 

bu  işdə  yenə  əsas  rol  oynayan  tərəflərdən  biri  Azərbaycan 

rəhbərliyinin  acizliyindən  istifadə  edərək  hadisələri  istədiyi 

kimi  istiqamətləndirən  SSRİ  rəhbərliyi  idi.  Bütün  bunlara  qar­

şı  Azərbaycan  rəhbərliyi  tərəfindən  heç  bir  qətiyyətli  addım 

atılmadı.  M.Qorbaçov  isə  tədbir  görmək  əvəzinə  DQMV-nin 

sosial-iqtisadi  inkişafının  geridə  qalması  barədə  ermənilərin 

uydurduqları  yalanı  müdafiə  edərək  İttifaq  büdcəsindən  oraya 

400  min  rubl  vəsait  ayrılmasına  göstəriş  verdi.  1988-ci  il  iyu­

nun  15-də  Ermənistan  SSR  Ali  Soveti  DQMV-nin  Ermənistana 

birləşdirilməsi  haqqında  qərar  qəbul  etdi.  İyul  ayında  SSRİ  Ali

272

---