Sual İncəsənətdə məzmun və forma. İncəsənət

Sual 52 Tematik rəsm,onun xüsusiyyətləri,təsviri sənətdə rolu

Tematik tablo janrı- Bu janrda mövzu əsasən dini rəvayətlərdən, yaxud tarixi hadisələrdən və eləcə də məişət səhnələrindən götürülür.Tarixi janrda işləyən rəssamlar ya yunan və Qədim Şərq rəvayətlərini, ya dini mövzuları, ya da qədim və müasir tarixi hadisələri əks etdirirlər. Rəssam bəzən qəhrəmanını ümumiləşdirilmiş bir obraz şəklində verir və yaxud izdiham və böyük xalq kütlələri obrazı yaradır 

Sual 54: Azərbaycanda rəsm təliminin tarihi

Ən qədim dövr incəsənəti (ibtidai icma dövrü)

• Qədım dövr incəsənəti (ilk alban dövrü)

• İlk orla əsrlər incəsənəti (inkişaf etmiş alban dövrü)

• Orta əsrlər incəsənəti (XI-XVIII əsrlər)

• Yeni dövr incəsənəti (XIX-XX əsrlər)

• Ən yeni dövr incəsənəti (XX əsnn sonu XXI əsr)

Azərbaycan incəsənəti çox qədim və zəngin inkişaftarixinə malikdir

Ən qədim dövr abidələrinə Azərbaycanın əsasənQobustan, Füzuli, Qəbələ, Mingəçevir, Gədəbəy, Naxçrvan, Xanlar və s. bu kimi ərazilərində rastgəlinir. Ən qədim dövrə aid olan sənətnümunələrindən - qayaüstü yazı və təsvirlər, mağaravə siklopık tikililər, müxtəlif matenallardan olaninsan və heyvan fiqurları (daşdan, sümükdən və s ). qədim tikililər, məişət və bəzək əşyaları, ov və əməkalətləri, silah növləri, qəbirüstü abidələr vəkurqanlar, qədim məbədlər və s. göstərmək olar Budövrə aid olan sənət nümunələrinin hazırlanmasındaəsasən daş. sümük, ağac, gil, tunc, mis və s. bu kimimateriallardan istifadə olunmuşdurur.

Sənətşünaslar qədim dövrdə Azərbaycandaincəsənətinin inkişafını 3 böyük mərhələyə ayınrlar:

1. Alban dövründən əvvəlki incəsənət (e ə. IV əsrəqədər)

2. Alban dövrü incəsənətinin ilk klassik mərhələsi(e.ə. IV - e. I əsri).

3. Alban dövrü incəsənətinin ikinci inkişafmərhələsi (I - VII əsrlər)

Bu dövrə aid sənət nümunələrini öyrənərkənAzərbaycanda qədim dövrdə yaşamış sənətkarlanndaha çox məişət şəraitində varislik prinsipi əsasındanəsildən-nəslə keçən ənənələrlə Vö ya emalatxanalardakütləvi surətdə fəaliyyətini öyrənirik.

Qədim dövr incəsənətində və ilk orta əsrlərdəAzərbaycanda incəsənətin inkişafını biz əsasən albandövrünün incəsənət nümunələri əsasında öyrənirik ki. bu da dini təfəkkürlərin inkişafı, xristianlığınyayılması ilə daha çox bağlıdır. Bu dövrdə yaradılmışbir çox memarlıq nümunələrim bədnam qanşularımızböyük məkirliklə öz tarixi sənət nümunəjprı kimitəqdim etməyə çalışsalarda alimlərimiz elmiaraşdırmalarla, dəlillərlə bu memarlıq nümunələrininməhz bizim xalqımıza aid olduğunu sübut etmişlərQədim alban memarlıq nümunələrinə AzərbaycanınQarabağ. Qax. Şəki. Balakən. Gəncə və s.bu kimiərazilərində daha çox rast gəlinir. Bu dövrdəAzərbaycanda kermika, dulusçuluq, şüşə və parçaistehsalı, xalçaçılq. misgərlik və s bu kimi sənətsahələri də çox yüksək səviyyədə inkişaf etmişdir. Çox maraqlıdır kı. qədim dövrə aid keramikanümunələrinə Zaqafqaziya ərazisində yalnızAzerbaycanın müxtəlif bölgələrində rast gəlinmişdir(VII-IX)

Araşdırmalar göstənr ki. bu dövrdə yaradılmışkeramika, şüşə, xalça, parça, mıs və s matenallanndanolan sənət nümunələri tacirlər tərəfindən dünyanınmüxtəlif yerlərinə aparılmış və dünya bazarlarındageniş şöhrət tapmışdır.

VIII-IX əsrlərdə Azərbaycan incəsənətinininkişafında memarlığın inkişafı daha çox diqqəti cəlbedir İslam dininin yaranması və yayılması nəticəsindəbir çox dini tikililər, mədrəsələr, karvansaraylar və s. sürətlə inkişaf etmişdir.

XI-XV əsrlər Azərbaycan tarixinin ən mürəkkəb və ən zəngin dövrləridir. Belə ki, bu dövrdə Azərbaycandəfələrlə ərəblərin, monqollann dağıdıcı hücumlannaməruz qalmışdır. Azərbaycanın inkişaf etmiş şəhərləri, mədəniyyət ocaqları dəfələrlə dağıdılmış, yandınlmış. talan edilmişdir. Bu cür hücumlar ^ləhcəsindədüşmənlər xalqımızın mədəni sərvətlərini dağıtmaqlayanaşı gözəl, istedadlı sənətkarlan qul kimi özləri ileaparmışlar. Bütün bunlara baxmayaraq, bu dövrünAzərbaycan incəsənətinin qızıl dövrü sayılır Bu dövrdəbir sıra görkəmli şəxsiyyətlər vardır. Bunlara misalolaraq dahi şair N.Gəncəvi, X.Təbrizi. N.Tusi və s. bukimi görkəmli şəxsiyyətləri göstərmək olar.

Orta əsrlərdə tikilmiş memarlıq abidələrinə misal olaraq Yusif ibn Küseyr türbəsi, Möminə Xatun türbəsi. Qırmızı günbəz, Qız qalası. Nardaran qalası vəs. göstərmək olar.

XIV-XV əsrləri tədqiqatçılar 2 böyük tarixi mərhələyəbölürlər

I mərhələ. IX-XII əsrləri əhatə edir. Bu zamanAzərbaycanda iki müstəqil dövlət mövcud olmuşdur. Onlardan biri Şirvanşahlar, digəri isə Eldənizlər dövlətiolmuşdur. Hər iki dövlət arasında dini, siyasi, iqtisadivə mədəni yaxınlıq olmuşdur.

II mərhələ XIII-XV əsrəri əhatə edir. Bu dövrdətariximiz monqol istilasına məruz qalmışdır. Digərtərəfdən. XIV-XV əsrlərdə Azərbaycanda ardı-arasıkəsilməyən feodal münasibətləri olmuşdur. Budövrdə Azərbaycan sənətkarlan təsviri-incəsənətinəsasən memarlıq və dekorativ tətbiqi sənət sahləriüzrə çox qiymətli sənət nümunələri yaratmışlar. Hətta arxeoloji qazıntılar göstərir ki, xalçaçılıq, parçaistehsalı, ipəkçilik çox inkişaf edərək böyük sexlənolan emalatxanalarda istehsal oolunmuşdur ki. bu dasənaye istehsalının ilkin mərhələsini xatırladır. Ortaəsrlər Azərbaycan incəsənətində miniatürboyakarlığının inkişafı xüsusi əhəmiyyət kəsbetmişdir. Bu dövrdə yaranmış sənət nümunələriAvropada. Rusiyada çox böyük şöhrət qazanmışdır.

Miniatür sənət inkişafını 3 böyük mərhələyə bölürlər:

1. Monqol dövrü (XIII-XIV əsrlər)

2. Teymurçilər dövrü (XV esr)

3. Səfəviler dövrü (XV-XVII əsrier)

Orta əsrlərdə yaşayıb yaratmış görkəmli miniatürçürəssamlardan Kəmaləddin Behzad. Soltan Məhəmməd. Mirzə Əli. Müzəffər Əli və s. bu kimi görkəmlisənetkarian göstərmək olar. Onlar əsasən Təbrizminiatür məktəbinin yaradılmasında və inkişafında çoxmühüm rol oynamışlar. Orta əsrlərdə yaradılmış çoxqiymətli miniatür rəsmləri əsasən görkəmli şairiənn - M.Gəncəvinin «Xəmsə», Firdovsinin «Şahnamə», M.Füzulinin «Ley,i və Məcnuna və s. bu kimiəsərlərinə illüstrasiya şəkillr işlənmişdir.

Belə miniatür rəsmlərə misal olaraq «Xosrov vəŞirin*. «Şah Təhmasib ovda» və s. bu kimi əsərlərigöstərmək olar.

Bu dövrdə yaranan nadir sənətkarlıq nümunələrindəntarixi abidələr, memarlıq nümunələri daha çox diqqəticəlb edir. Xüsusilə Memar Əcəmi Əbubəkir oğluNaxçıvaninin yaratdığı «Mömine Xatuna türbəsi. «Yusif ibn Küseyr oğlu» türbəsi. «Qırmızı günbəz". «Qız qalası*, «Çuğa» məqbərəsi. “Şirvanşahlar sarayı”və s. bu kimi abidələr öz gözəlliyi və forma tamlığı ilədiqqəti cəlb edir.

XVIII-XIX əsrlərə qədər Azərbaycan incəsənətindəŞah İsmayıl Xətıa dövründə incəsənətə verilən qiymətçox yüksək olmuşdur. Bu dövrdə əsasən sənətkarlarsaraylarda, fərdi emalatxanalarda fəaliyyətgöstərmişlər. Artıq XVIII-XIX əsrlərdən başlayaraqAzərbaycan incəsənətində rus və avropa incəsənətinintəsiri hiss olunur. Belə ki. bu dövrdən başlayaraqAzərbaycanda təsviri-incəsənətin monumental rəngkarlıq, dəzgah rəngkarlığı, qrafika və s. bu kimisahələri üzrə ayn-ayn rəssamlar çox qiymətli sənətnümunələri yaratmışlar.

Bu dövrdə yaşayıb yaratmış görkəmli sənətkarlardanbiri də Mir Möhsün Nəvabdır (1838-1918). Onunyaratdığı əsərlərə misal olaraq «Teymuriəng», «Qızılgülər» və s. göstərmək olar. Bu dövrdə yaşayıbyaratmış sənətkarlardan biri olan Bəhruz Kəngərli(1892-1922) Tiflis şhərində təhsil almış ilk görkəmlirəssamlarındandır. özünün çox qısa ömrünəbaxmayaraq. B.Kəngərli çox qiymətli və uzaqgörənliksənət nümunələri yaratmışdır. Rəssam XX əsrinəvvəllərində erməni millətçiləri trəfindən xalqımızınbaşına gətirilən realist boyalarla ürək ağnsı ilə kətanaköçürmüşdür. Onun yaratdığı rəsm əsərlərinə misalolaraq “Qaçqın qadın”. «Tərk edilmiş ev», “Qaçqınoğlan”, “Ağrı dağı”. “llanlı dağ”, “Papaqlı oğlan” və s. göstərmək olar.

Azərbaycanın ən görkəmi, satirik rəssamlarından biriolan satirik qrafikanın banisi Ə.Əzımzadə (1880-1943) inqilaba qdər «Molla Nəsrəddin* və s. bu kimiməcmuələrdə yüzlərlə əsər yaratmışdır, öz əsərlərindəƏ.Əzimzadə xalqımızın məişətim, gündəlik həyatınıtənqid atəşinə tutmuş və onun pis cəhətlərini açıbgöstərməyə çalışmışdır.

    Onun yaratdığı əsərlərə misal olaraq « Köhnə vətəzə arvad”, « Arvadın döyülməsi”. “Malbölüşdürülməsi” və s. bu kimi osərlen göstərmək olar.