Сяадятъялил

 

          

 

79 

süjetdəki  hadisələrin  ümumi  məntiqinə  tabe  edilir. 

Çoxşaxəli  portret  elementlərini  qrafik  şəkildə  daha 

aydın nəzərdən keçirək: 

 

 

Kulminasiya 

 

           

   

    Zavyazka   

                                        Razvyazka 

 

 

     

    

  

 

 

                                              

           Final  

       Ekspozisiya   

 

 

 

 

 

            

         

             

 

 

 

 

 

 

 

 

      

      

 

 

 

 

 

 

 

Гарны тох вя йедди манаты 

ъибиндя олан Худайарбяйин 

ращат йухусу (ийрянъ характер 

вя эюрцнцшцн дягиг тясяввцрц) 

а) Мящяммяд Щясян яминин, 

б) Зейнябин, 

ъ) Шяряф вя Иззятин – защири вя 

психоложи сяъиййяйя аид 

яламятляринин изащы иля ялагядар 

портретляри 

а) Зейнябин, 

б) Мящяммяд Щясян яминин, 

ъ) Иззятин – ади вязиййятиндяки 

йох, мцяййян сябябдян 

дцшдцйц защири вя психоложи   

сарсынты портретляри 

щадисянин башланьыъы 

Худайарбяйин защири вя щяйати 

портрет елементляринин мянфи 

тенденсийасы, зор вя 

варланмаг ещтирасынын зоьал 

дяйяняйи иля ифшасы 

1) Худайарбяйин защирян дяйишян 

щяйат вя яшйа портретляри; (хырда аь 

отаьы, ъаван ювряти вя с.) 

2) Язиййят чякян инсанларын – 

а) Зейнябин, 

б) Мящяммяд Щясян яминин,  

ъ)Зейнябин гызы Физзянин, 

д) Зейнябин оьлу Вялигулунун 

фаъияли защири вя психоложи йекун 

портретляри 

щадисянин  сону 

---

 

          

 

80 

Müxtəlif  surətlərin  timsalında  növbələşən  və  bir-

biri  ilə  vəhdətdə  götürülən  portret  detalları  ayrılıqda  da 

hər  bir  obrazın  (təbii  ki,  əsas,  mərkəzi  obrazların)  kon-

kret  vəziyyəti,  psixoloji  xarakteri  və  düşüncəsi,  həyat 

yolu  və  s.  fikrin,  mətləbin,  ziddiyyətlərin  izahında  tam 

dolğunluğu  ilə  mərhələlərlə  tamamlanır.  Bu  qəbildən 

«Danabaş  kəndinin  əhvalatları»  əsərində  işlənən  digər 

surətlərlə  yanaşı  qadın  obrazlarının  portretləri  də  istər 

süjet  xəttinin  inkişafında,  istərsə  də  ziddiyyətlərin  açıl -

masında  fərdi  çərçivədə  müəyyən  mövqeyə  malikdir. 

Povestin  əsas  qəhrəmanlarından  olan  Zeynəbin  portreti-

ni nəzərdən keçirək. Əsər boyu təsvir olunan hər epizod-

da  onun  portretinin  bir  tərəfi  işıqlandırılır.  İlkin  mərhə -

lədə    Zeynəbin  portreti  zahiridir  və  müqayisəli  xarakter 

daşıyır: 

a) Zeynəbin bu günkü portreti; 

b) Zeynəbin iki il əvvəlki portreti; 

c) Zeynəbin gənclik portreti. 

Göstərilən  variantlar  hadisələrin  başlanğıcı  ilə 

əlaqədardır və  portretin süjet xətti boyu tamamlanması-

na  sanki  hazırlıq  mərhələsi  təşkil  edir.  Bu  zəmindən 

sonra  zahiri  portret  daxili  portretlə  əvəz  olunur.  Kərbə -

layı  Heydərin  ölümü  və  Zeynəbin  müsibəti.  Bütün  bun -

lar  süjet  xəttində  ardıcıllıqla  verilir,  yeni  mərhələ  üçün 

zəmin  yaradır.  Daxili  portretdə  yenə  bir  təsvir  sahəsi 

digər  təsvir  sahəsi  ilə  əvəzlənir,  bir  neçə  variantda 

qruplaşır: 

1.  Müxtəlif  həyat  situasiyalarında  öz  «mən»ini 

müxtəlif şəkildə əks etdirən portretlər: 

a)  Zeynəbin  Xudayarbəyə  göndərdiyi  cavabı  hadi-

sələrin mürəkkəbləşdiyini göstərir; 

b)  Zeynəbin  bucaqda  diz  üstündə  oturub  corab 

---

 

          

 

81 

toxuya-toxuya  ağlaması  (hadisələrin  inkişafı  Zeynəbin 

ağlaması üçün əsas olur). 

2. İnsanın öz içindəki çarpışma ilə təsvir olunan portret 

(Zeynəbin  iki  divar  arasında  qalıb  razılıq  verməsinin  zəhər 

içməklə müqayisəsi hadisələrin zirvə nöqtəsidir). 

3.  İnsanın  naəlac  situasiyadakı  portreti  (Zeynəbin 

övladları  ilə  birgə  çıxılmaz  vəziyyəti,  çarəsizliyi  artıq 

nəticədir).  Qrafik  şəkildə  mərhələləri  bu  formada  qrup-

laşdırmaq olar: 

 

Kulminasiya 

 

           

         Zavyazka    

 

 

          Razvyazka 

 

 

     

 

 

Ekspozisiya                                     Final  

    

 

 

 

 

 

            

         

             

 

 

 

 

 

 

 

 

      

      

 

 

Göründüyü  kimi,  portret  yaratmaq  və  tam  süjet 

xətti  boyu  inkişaf  etdirmək  Cəlil  Məmmədquluzadə  

nəsrinin diqqətəlayiq sənətkarlıq xüsusiyyətlərindəndir. 

Инсанын юз ичиндяки 

чарпышма иля тясвир 

олунан портрети 

Психоложи портретляр. 

Щадисялярин 

мцряккябляшмяси 

Худайарбяйин евиндян 

гайыдан Зейнябин защири вя 

психоложи портретляри 

щадисянин башланьыъы 

Зейнябин защири портрети 

(бу эцнкц, ики ил яввялки 

вя эянълик портретляри) 

 

Зейнябин ювладлары иля 

бирэя вязиййят 

портретляри 

щадисянин  сону 

---