T. C. Ankara üNİversitesi sosyal biLİmler enstiTÜSÜ antropoloji (SOSYAL antropoloji) anabiLİm dali
Yüklə 1,25 Mb. Pdf görüntüsü
|
110 hakkında yedi maddeyle bazı tespitlerde bulunmaktadır. Bu sonuçlardan önemli çıkarımlar şunlardır; beşinci maddede Boratav: 15.yüzyıldan başlayarak Balkan ülkelerine ve 16. Yüzyıldan sonra da doğuya doğru Osmanlı egemenliğinin yayılması bu tuhaf hikâye kahramanının adı etrafında bir geleneğin meydana gelmesine büyük ölçüde yardım etmiş olmalıdır. Bu geleneğin geçmiş çağda sözlü yoldan yayılmasını açıkça görüp izlemek her zaman kolay değildir. Ama, oldukça yakın çağlar için, Osmanlı dilinde basılmış metinlerin yayılması konusunda bilgilere sahibiz; özellikle halk için yayımlanmış kitaplar üzerine. Bunların hem Osmanlıca, hem de yerli dilde baskıları vardır: Kırım’da, Kazan’da, Azerbaycan’da ve Kafkas ülkelerinde. Yanılmaya düşmeden tahmin edebiliriz ki yazmalar da, belki daha az süratle ve daha az sayıda da olsa, Osmanlı egemenliğinin yayıldığı ya da Osmanlıların kültür alışverişlerinin geliştiği bütün ülkelere ulaşmıştır. Altıncı maddede: Nasrettin Hoca konusunda güldürü geleneğinin yayılması olayı Köroğlu Destanı hikâyelerinin yayılmasına benzetilmiştir. Köroğlu, şimdi artık tarihi kişiliği ve maceralarının –hiç olmazsa “çekirdek” niteliğindekilerin –zamanı kesin olarak bilinen bir efsane kişisidir. O da tıpkı Nasreddin gibi, Azerbaycan’da, Türkmenistan’da, Özbekistan’da yerli kahraman gibi benimsenmiştir. Görüşü dile getirilmektedir. Yedinci ve son maddede ise: Nasreddin hikâyeleri külliyatı içinde, onu kendi “güldürü” halk edebiyatlarının kahramanı olarak benimsemiş olan kültür alanlarının her birinin payı ne olabilir? Bu soruya çok ihtiyatlı davranılarak bir cevap vermek ancak her tipten fıkra üzerinde çok sıkı bir inceleme yapıldıktan, o fıkra başka uluslardan ve Türkiye’nin çeşitli bölgelerinden gelme çeşitlemeleri ile 111 karşılaştırıldıktan sonra cevap verilebilecektir. Kitabın bu giriş bölümünde yer alan bir başka incelemede yalnız “Türk”, ya da “Müslüman” topluluğuna mal edilebilecek fıkralardan birkaç örnek verdim bu tipten olanların dışında kalanlar için uluslararası (üniversal) bir nitelik kabul etmek gerekir. Bunlarda, salt “yerli” ya da “ulusal” nitelikler aramak boşuna zahmettir; hangi memlekette, hangi dilde anlatılmış olurlarsa olsunlar, bunlar “bütün insanlığın” malı olmak niteliğindedirler. 86 ii. Başgöz’de Nasreddin Hoca Boratav’ın “Nasreddin Hoca”sından sonra Başgöz’ün “Nasreddin Hoca”sını incelemeye geçebiliriz. Eserler hakkında karşılaştırma ve yorumlar ayrı bir bölümde yer alacaktır. Başgöz’ün Nasrettin Hoca’sı Pan yayıncılık tarafından 1999 yılında yayınlanmıştır. Eser bir Mısır hiyeroglifinden güldürme ve gülme ile ilgili bir alıntıdan sonra yabancı bir araştırmacının Nasreddin Hoca hakkında söylediği şu sözlerle başlamaktadır: “Şaka ve güldürü dünyanın en salgın hastalıklarındandır. Tıp ilmi bu hastalığa ne bir ilaç bulmuş, ne de bu hastalığı tedavi etmeye uğraşmıştır. Eğer eczacılar gülmeyi bir ilaç gibi satsaydı, her doktor, her hastaya gülme reçetesi yazardı. Doktorlar bu gülme hastalığını bir sürü rahatsızlığı iyi etmede reçete gibi kullanıyorlar. Günümüzde gülme mikrobunun yayılmasını Nasreddin Hoca denen bir adam gerçekleştiriyor. Aşağı yukarı 700 yıldır 86 A. g. e. s. 83–104 112 Nasreddin şakaları Türkiye’de, Akşehir’in Hortu köyünden, yedi kol bir ışık gibi dünyanın her yanına parıltılar saçarak yayılıyor.” (Nat Schumlowitz) Bu kısa önsözden sonra Başgöz, Hoca’nın kişiliği hakkında şunları söylüyor: Kültür tarihimiz boyunca Türk halkı, kahramanlar yaratmış, onlara dil ile tel ile umutlarını, korkularını ve isteklerini söyletmiştir. Bu kahramanların boyu posu, huyu suyu, giyimi kuşamı, duygu ve davranışları birbirine benzemez. Ama hepsi ulusal kültürümüzün bir yanını yansıtır; bütünlük içinde değişim, bir kökten süren değişik fidanlar. Başgöz, bu kahramanlardan Dede Korkut ve Köroğlu’ndan örnekler vermiştir. Sözü Hoca’ya getiren Başgöz bu konuda şunları belirtmektedir: Bir başka kahramanımızın adı Nasreddin hoca’dır. Ama Hoca’mız Arap atlara binmez, kılıç çalıp kan dökmez, gâvur-Müslüman ayırt etmez. Alçak gönüllüdür, eşek üstünde gezer. Çünkü “ermişlerin biniti geyik, bilginlerin biniti eşektir.” Onun tek silahı dilidir. Bu iğneli dille hoca, insanı baskı altında tutan sosyal kurumların tümü ile kötü insan ilişkileri ile eskimiş gelenek ve göreneklerle, halka yukardan bakan beyler ve padişahlarla alay eder; onları yerer, ayıplar, taşlar, gülünç duruma düşürür. Bunun için hocamıza alışılmış anlamı ile kahraman değil, kahraman karşıtı (anti hero) dememiz gerekir. Fıkra türü methetmez, çeşitli ölçülerde yeren bir türdür. Başgöz daha sonra Hoca’nın Goethe tarafından da okunduğuna değinmektedir. Verdiği bilgi Boratav ile aynıdır. Bölümde Hoca fıkralarının yayılma alanlarına da kısaca değinen Başgöz bu konuda şu bilgileri veriyor: Osmanlı kılıç zoru ile aldığı ülkelerden çekilmiş. Bulgar, Sırp, Yunan, Arnavut, Acem, Arap, Hırvat, “istemiyoruz seni git” demişler. Osmanlı Yüklə 1,25 Mb. Dostları ilə paylaş:
|