T. C. Ankara üNİversitesi sosyal biLİmler enstiTÜSÜ antropoloji (SOSYAL antropoloji) anabiLİm dali
Yüklə 1,25 Mb. Pdf görüntüsü
|
136 hakkındadır. Bu şiirler öz Türkçe ile yazılmış, Osmanlı devletini yeren, düzeni eleştiren şiirlerdir. Kitapta devam eden dördüncü bölüm, Kızılbaşların Ayaklanmasıyla Pir Sultan’ın İlgisini Gösteren Şiirler adını taşımaktadır. Bu bölümde çeşitli alt başlıklardan ve maddelerden oluşmaktadır. A- Metinler alt başlığı altında sırasıyla; Hızır Paşa’dan bahseden şiirler, ayaklanma hareketiyle ilgili şiirler, Pir Sultan’ın hayat ve menkıbesine telmihler ihtiva eden diğer şiirler anlatılmaktadır. İkinci alt başlık B maddesinde ise bu şiirlerde adı geçen kişiler yaşadıkları olaylar ve olayların geçtiği zaman dilimi detaylarıyla açıklanmaktadır. Birinci madde şiirlerde en çok adı geçen Hızır Paşa hakkında detaylı bilgi vermektedir. Fuat Köprülü’nün, Hızır Paşa’nın kim olabileceği sorununa dair yaptığı incelemeler anlatılmaktadır. Osmanlı tarihinde o devirde iki Hızır Paşa kaydına rastlanmaktadır. Bunlardan ilki çeşitli görevlerde bulunmuş, Bursa’daki eşkıyayı tenkil için Üsküdar’a geçtiği bilinen bir Hızır Paşa’dır. Ne var ki bu Paşa, Pir Sultan devrinden önce yaşamıştır ve onun şiirlerinde adı geçen Hızır Paşa olması pek mümkün görünmemektedir. İkinci Hızır Paşa hakkında ise Boratav şu bilgileri vermektedir: Daha eski Hızır Paşa’lardan, “sicili Osmanî” nin verdikleri arasında bir tanesi, 959 ile ölüm yılı olan 975 arasında İmparatorluk hizmetinde çalışmıştır. Bunun memuriyet yılları Kanuni Süleyman’ın saltanatı zamanına rastlar: bu Hızır Paşa, 959’da Köstence Beyi, 962’de Şam, 968’de Bağdat Beylerbeyi olmuştur. Öteki üç Hızır Paşa, hep 969–1012 yılları, yani üçüncü Murat ve üçüncü Mehmet’in saltanatları sırasında valilik ve Beylerbeyilik makamlarında bulunmuş şahsiyetlerdir. Bunlardan hiçbirinin, Pir Sultan’ın bahsettiği Hızır Paşa olduğuna dair bir kayda rastlanmıyor. Şu halde şimdilik, Pir Sultan’ı 137 astıran Hızır Paşa meselesi karanlık ve çözülmemiş olarak kalmaya devam ediyor. Memurluk hayatı, Kanuni ile Şah Tahmasb zamanlarına rastlayan Hızır Paşa ile bunun aynı olduğunu ileri sürmesek bile, kesinliğe yakın bir tahminle diyebiliriz ki, kimliğini tespite çalıştığımız Hızır Paşa, Kanuni devri devlet adamlarındandı. Bu hükme bizi vardıran deliller, Pir Sultan’ın şiirlerinde bahsedilen “Şah”ın Şah Tahmasb (saltanatı h.930–984, m. 1524– 1576) olduğuna dair edindiğimiz ipuçlarıdır. 102 İkinci madde “Şah Tahmasb ve onun Pir Sultan ve Anadolu Kızılbaşlarıyla İlgisi Hakkında” adını taşımaktadır. Bu madde altında dönemin tarihi olayları hakkında ciddi bilgiler verilmektedir. On altıncı yüzyılda Yavuz ve Kanuni saltanatı dönemlerinde Osmanlı-İran harplerinin siyasi çekişmelerinin orta ve doğu Anadolu’ya yansıdığı zamanlarda, Osmanlı’da çeşitli ayaklanmalar meydana gelmiştir. Bu ayaklanmaların Osmanlı-İran savaşlarında denk gelmesi rastlantı değildir. Bağdat’ı Osmanlı’ya karşı kaybedip Doğu Anadolu’yu kontrol altına almak isteyen dönemin İran şahları (Şah İsmail ve Tahmasb) Osmanlı içindeki unsurları kullanarak bu bölgelerde Osmanlı’yı güçsüz kılmak istemişlerdir. Bu durum Boratav’ın kaleminden şu şekilde açıklanmaktadır: İşte Şah İsmail-Yavuz Selim harplerinden sonra, İran-Osmanlı ilişkilerinin 20 yıllık mücadele safhasını, 1534 ile 1554 yılları arasındaki bu uzun ve kâh sinsi, kâh açık muharebe ve sürekli anlaşmazlık yılları teşkil eder. Görünüşte bu harpler Bağdat’ın ve Van’ın zaptı gibi bir iki Osmanlı başarısıyla sonuçlansa da gerçekte, Anadolu’da Safevi tahriklerinin günden güne alevlenmesi bu münasebetler tarihinin ana karakterini verir. İran Şahı’nın siyaseti Şah İsmail’in bozgunuyla 102 A. g. e. s. 84–85 138 başlayan felaketin intikamını almak ve Anadolu’daki İran-Şii nüfuzunu, bu memleketteki Bâtıni zümrelerin, eskiden beri kuvvetle yaşayan, Ortodoks nizama karşı nefret hislerini körüklemek suretiyle, yeniden yerleştirmektir. İntikam saatini bekleyen sade İran şahı değildir. Bu asırda Anadolu Alevileri de aynı hisler içinde oyalanmaktadır. Pir Sultan Abdal’ın ve bu asırda yaşamış başka şairlerin şiirlerinde, bu mücadele yıllarının havası eser: kurtarıcı diye vasıflandırılan “şah”ın gelmesini bekleyiş, Osmanlı hükümetinin tenkil ve tazyik siyasetine isyan, İran şahından yardım umma ve ona maddi, manevi tam bağlılık… Bütün bunlar, o devrin siyasi havasına da uygun hallerdir. 103 Bölümün sonunda, Pir Sultan’ın kesin yaşam dönemine ilişkin tarih belirleme çalışmalarını Boratav şu şekilde neticelendirmiştir: Netice: yukarıdaki tahlillerimizden Pir Sultan Abdal’ın, 17. Asır başlarında ve I.Ahmet zamanında değil, aşağı yukarı bu tarihten 50 yıl kadar evvel, Şah Tahmasb ve Kanuni Süleyman devrinde yaşadığı ve astırıldığı neticesi çıkarılabilir. Bizzat Pir Sultan’ın şiirlerindeki mana ve ifade ile bu devrin tarihi olayları arasındaki uygunluk bizi bu hükme götürüyor. Pir Sultan Anadolu’da, Şah İsmail’in nüfuzunu yeniden canlandırmak isteyen, hatta bir iki defa Rum memleketine yürüyüş yapmış kuvvetli bir şahtan bahsediyor, bu şah da ancak Şah Tahmasb olabilir, çünkü onun zamanında İran, Şah İsmail zamanında olduğu gibi, Anadolu’ya karşı, maddi manevi taarruz halindedir. Bu taarruz, yirmi yıllık uzun bir devre boyunca sürmek bakımından da Anadolu’daki Kızılbaş şairleri arasında derin bir yankı uyandırabilirdi. Pir 103 A. g. e. s. 85–90 Yüklə 1,25 Mb. Dostları ilə paylaş:
|