T. C. Ankara üNİversitesi sosyal biLİmler enstiTÜSÜ antropoloji (SOSYAL antropoloji) anabiLİm dali

133 
 
sonra daha  fazla Pir Sultan konulu kitabın da  yayımlandığını  belirtmektedir. Bunlar 
arasında en önemli olanı Asım Bezirci’nin Pir Sultan’ı dır. Bu iki numaralı bölümde 
ayrıca  şu  bilgiler  de  verilmektedir:  Biz  bu  kudretli  şair  hakkında  bildiklerimizi 
yazacak  ve  katiyete  yakın  bir  ihtimalle  Pir  Sultan’a  ait  olduğunu  sandığımız 
şiirlerini  bir  araya  toplayacağız.  Ancak  bu  arada,  yukarıda  söylediğimiz  gibi, 
Pir  Sultan  hakkında  çıkan  tek  kitap  olduğu  için,  Sadettin  Nüzet  Ergun’un 
kitabına  müracaatımız  ve  iktiza  ettikçe  bu  kitaptaki  malumatın  bir  kısmını 
tahlil ve tenkit etmemiz pek tabiidir. 
Boratav,  bu  bilgilerden  sonra  “gerçek”  Pir  Sultan  şiirlerini  bulmanın 
zorluğunu ve bu zorluğun sebeplerini şu şekilde açıklamaktadır:  
Sadetin  Nüzhet  Ergun’un  dediği  gibi  bu  çeşit  şiirleri,  bilhassa  Pir 
Sultan  gibi,  şiirleri  toplanmamış,  neşredilmemiş,  kulaktan  kulağa,  ağızdan 
ağza yayılmış, fakat bütün bir zümrece benimsenmiş bir şairin şiirlerini kesin 
olarak ayırıp tespit etmek çok zordur. Bir dergide Pir Sultan adına yayınlanan 
bir şiir, diğer bir dergide Hatayi’ye, yahut diğer bir şaire atfen kaydedilmiştir. 
Bu karışıklığın sebepleri bizce şunlardır: 
1- Bir şiir hafızadır. Fakat hafızadan hafızaya, ağızdan ağza geçerken 
birçok  yerleri  bozula  gelmiştir.  Okuma  yazma  bilen  ve  mecmua  tertibine 
meraklı  olanların bir  kısmı  “Pir  Sultan”  bir  kısmı  da  “Hatayi”  adını  kaydeder. 
Bu suretle hem asıl şairin kim olduğu katiyetle bilinemez, hem de şiir bozuk 
bir hale gelir. 
2- Şairlerin mahlasları, adları aynıdır yahut birbirine pek benzer, yahut 
da birisine verilen lakap, bir diğerine de verilir. 

---

134 
 
3- Bir nefesten hatırda birkaç dörtlük kalmıştır. Herhangi bir şair bunu 
tamamlar  ve  son  dörtlükte  eski  şairlerden  birinin  adını  anar.  Bu,  az  olmakla 
beraber vakidir. Bektaşi tekkelerinde buna şahit olduk. 
4-  Herhangi  bir  şair  menkıbesi  teşekkül  eden  eski  bir  veli  namına  bir 
şiir  yazar.  Şiiri  onun  ağzından  yazdığı  gibi  son  beyit  veya dörtlükte  de  onun 
mahlasını  kullanır.  Eğer  menkıbe  sahibi  de  şairse  bu  suretle  bir  şiir  daha 
ilave edilmiş olur. 
5-  Halk  bazı  garip,  hatta  müstehcen,  vezni,  kafiyesi  bozuk  yahut 
düzgün  şiirleri,  tekerlemeleri,  hülasa  uydurma  şeyleri,  büyüklere  atfeder. 
Fuzuli’ye,  Nedim’e,  Namık  Kemal’e  isnat  edilen  ve  hikâyeleri  de  uydurulan 
böyle garip şiirler hala halk arasında söylenip durmaktadır. 
Bütün  bu  sebepler  yüzünden,  bilhassa  menkıbe  sahibi  ve  bir  zümre 
tarafından  benimsenmiş  olan  Pir  Sultan’ın  hakiki  şiirlerini  ayırmakta  yalnız 
dergilere,  hatta  yazılış  tarihleri  eski  bile  olsa,  itimat  etmek  katiyen  doğru 
değildir. Dergilerdeki, bir şaire atfedilen şiirlerin çoğu şüphe yok ki o şairindir. 
Fakat  az  yahut  çok  bir  kısmı  da  ona  izafe  edilmiştir.  Şu  halde  bu  şiirlerin 
çoğundan  şairin  tarz  özelliklerini  ve  edasını  anlayabiliriz.  Bu  noktaya 
vardıktan  sonra  miyar  elde  edilmiştir.  Artık  her  şiiri  bu  miyara  göre  tetkik 
etmemiz icap eder. 
Boratav, ilerleyen bölümde bu miyarın nasıl olduğunu açıklamaktadır. Şöyle 
ki;  Mesela  bir  Bektaşi-alevi  şair,  İmamı  Azamı  methedemez.  “tevelli”  ve 
“tebelli”  den  bahseden  bir  şairin  de  tam  Ortodoks-Sünni  akidelere  sahip 
olmadığı,  Şii  değilse  bile  Şii  temayüllere  malik  olduğu  aşağı  yukarı 

---

135 
 
meydandadır.  Bütün  bunlarla  beraber,  bu  miyara  tatbikin  ayırt  edilmiş  olan 
şiirlerin  herhangi  bir  şaire  aidiyeti  yine  kati  ve  muhakkak  değildir,  fakat 
katiyete  herhalde  yakındır.  Başta  üslup  ve  eda,  sonra  fikir  ve  tarz  ittihaz 
edilerek yapılan bir ayırt etme ve ayıklama ameliyesi neticesinde elde edilen 
şiirler,  yüzde  yüz  olmasa  bile  hiç  olmazsa  yüzde  seksen,  doksan  aynı  şiara 
aittir. Biz Pir Sultan’ın şiirlerini ayırt ederken her şeyden önce lisanı, üslup ve 
edayı, ondan sonra da tarzı ve fikri esas ittihaz ettik.
101
 
Bu şiir ayıklama sürecinin özelliklerini Boratav yukarıdaki gibi açıklamıştır. 
Kitapta  üç  numaralı  bölüm  Pir  Sultan  Abdal’ın  Menkıbeleri  ve  Bu 
Menkıbelere Bağlı Şiirler başlığını taşımaktadır. Bu konu çeşitli alt başlıklar altında 
incelenmektedir.  Bunlardan  ilki  Pir  Sultan  menkıbelerinin  yaşadığı  muhit  adını 
taşımaktadır.  Bu  başlık  altında  Pir  Sultan’ın  yaşadığı  yer  tartışılmaktadır.  Mezarı 
hakkında  üç  rivayet  bulunan  Pir  Sultan’ın  Sivas  çevresinde  yaşadığı  kesin  olmakla 
beraber  gerçek  bir  yer  belirlemek  olanaksızdır.  Bunu,  Boratav,  bizzat  bölgeyi 
inceleyerek yaptığı gezilerde görmüştür. İkinci alt başlık ise Pir Sultan’la Hızır Paşa- 
Pir  Sultan’ın  zindana  atılması  ve  idamı  menkıbeleri  adını  taşımaktadır.  Bu  başlık 
altında Pir Sultan  ile Hızır Paşa’nın  kavgası  ve  bu kavga sonucunda Hızır Paşa’nın 
Pir Sultan’ı  idam  ettirmesi  çeşitli  şiirlerle açıklanmaktadır. Üç  numaralı alt  başlıkta 
Pir Sultan’ın evladına dair rivayetler adını taşımaktadır. Bu başlıkta Pir Sultan’ın üç 
oğlu,  bir  kızı  olduğu  belirtilmektedir.  Devam  eden  dört-  on  iki  numara  arası  alt 
başlıklar  da  Pir  Sultan’ın  hayatından  kesitler  şiirleri  eşliğinde  açıklanmaktadır.  Bu 
başlıklar çoğunlukla  Kızılbaş ayaklanmaları  ve  bunları  bastırmaya uğraşan Osmanlı 
paşaları,  özellikle  Hızır  Paşa,  kadılar  ve  ayaklanmaya  karşı  duran  köylüler 
                                                             
101
 A. g. e. s. 19–25 

---