T. C. Ankara üNİversitesi sosyal biLİmler enstiTÜSÜ arkeoloji (klasiK arkeoloji) anabiLİm dali
Yüklə 1,11 Mb. Pdf görüntüsü
|
yakından ilgilidir ama insan biçimli değildir. Evrenin yaratıcısıdır ve hem genel olarak hem her şeyin içine yayılan özel bir parçası olarak her şeyin babasıdır; çeşitli güçlerine göre birçok adla anılır. Her şey onun sayesinde olduğu için ona Dia derler, yaşamın nedeni olduğu ya da tüm yaşama yayıldığı için Zena derler; egemenliği esire kadar uzandığı için Athena’dır; havaya egemen olduğu için Hera’dır; yaratıcı ateşe egemen olduğu için Hefaistos’tur; denizlere egemen olduğu için Poseidon’dur; toprağa egemen olduğu için de Demeter’dir” 475 … Stoa felsefesinde tanrı, insan biçimli düşünülmemiş olsa da etik öğretide; özellikle erdem üzerine konuşulurken tanrılara saygılı davranılması gerektiği belirtilir: “Erdemli insanlar tanrılara saygılıdırlar çünkü tanrılarla ilgili töreleri iyi bilirler. Dindarlık da tanrılara tapma bilgisidir. Dahası tanrılara kurban kesecek ve temiz kalacaklardır; çünkü tanrılar konusunda hata yapmaktan kaçınırlar. Tanrılar da onları sever. Çünkü dindar insanlardır ve tanrısal olana karşı yanlış yapmazlar” 476 … “Başlangıçta tanrı kendi başına idi, sonra tüm tözü hava sayesinde suya dönüştürdü. Nasıl ki tohum oluşun içinde yer alıyorsa, aynı şekilde tanrı da evrenin yaratıcı ilkesidir ve ıslaklığın içinde bu yaratıcılığı ile kalır, maddeyi de kendisi sayesinde bundan sonraki oluşumlar için etkin hale getirir. Tanrı bundan sonra önce dört ögeyi, ateş, su, hava ve toprağı yaratmıştır” 477 … 475 Laertios 2003, 351 476 Laertios a.g.e., 341-342 477 Laertios a.g.e, 347 138 Stoacı anlayışa göre; dünya bireylerden oluşur ve her bireyin bir bedeni (soma) vardır. Her birey, içsel bir yönelime sahiptir (topos). Madende varlık tarzı ya da yapı (heksis); bitkide doğa (physis); hayvanda ruh (psykhe) ve insanda tin (nous) 478 . Evrende herşeye sızmış olan tanrısal us; yalnızca insanda, insan ruhunda logos olarak, en saf şekliyle belirir. Ve bu düşünceden hareketle, Stoa öğretisi; “evrensel kardeşlik” (kozmopolitancılık) düşüncesini savunur. Stoa felsefesinde değinmemiz gereken ilk unsur budur. Stoa’cı görüşe göre; tüm insanlar doğada özgür ve eşittirler. Bu düşünceden yola çıkarak, toplum olarak yaşama dürtüsü, insanda doğal olarak bulunan bir içgüdüdür fikri benimsenmiştir. İdeal toplum, tüm insan ırkını kucaklar. Tüm insanlar akrabadır, tanrının oğullarıdır 479 . İnsanlar için tek bir yasa, tek bir anavatan vardır. İnsanlığın savaşan devletlere bölünmesi saçmadır 480 . İnsanlığın kardeşliği fikri; İskender’in aklında ortaya çıkmış bir düşünce olsa da gelişimini ve yayılımını Stoa’cı düşünceye borçludur 481 . Bununla birlikte; Sinope’li Diogenes, çok daha önceleri nereli olduğu sorulduğunda: “ben bir dünya yurttaşıyım!” diyerek yanıt verdiğinden, evrensel kardeşlik düşüncesini öncelemiş oluyor 482 . Stoacı’lık; insanlığa karşı takındığı bu tavırla, bağımsız şehir devletleriyle beraber yok olan toplum ruhunu, topluma ait olma hissini, Yunanlı’ya yeniden aşılamaya çalışıyor 483 görünmektedir. 478 Brun 2003, 55 479 Guthrie 1992, 20-21 480 Copleston 1996, 25 481 Guthrie 1992, 21 482 Finley 1974, 95 483 Guthrie 1992, 20 139 Çağın bu düşüncesi, sanattaki somut yansısını bulmakta da gecikmemiştir. Arkaik ve Klasik Çağ’larda görmeye alışık olmadığımız zenciler, yaşlı kadınlar ve çocuklar özellikle heykel sanatında rastlanılan betiler halini almıştır. Stoa’cı düşüncede tanrı; dünya ve evrenle özdeş olduğundan, bireyin tanrıyı tanımasının ya da başka bir deyişle erdeme uygun yaşamasının tek yolu, dünyayı tanımasından geçer. “Zenon, İnsan Doğası Üzerine adlı eserinde; ereği doğaya uygun yaşama olarak saptayan ilk filozoftur, bu aynı zamanda erdeme uygun yaşamaktır; çünkü doğa bizi erdeme yöneltir… Gene Khrysippos’un “Erekler Üzerine” adlı eserinin birinci kitabında söylediğine göre; erdeme uygun yaşamak, doğal olayların deneyimine uygun yaşamakla aynı şeydir çünkü bizim yapımız evrenin bir parçasıdır” 484 . Yine Stoa’cı anlayışa göre; “erdem uyumlu bir durumdur ve erdem kendisi için seçilmelidir, yoksa bir korku, bir beklenti ya da dışarıdan gelen bir dürtüyle değil… Erdem, genel anlamda, herhangibir şeyin, örneğin bir heykelin eksiksiz oluş durumudur” 485 . Stoa felsefesinde değinmemiz gereken ikinci unsur da budur. Zira dış dünyayı tanımak ancak algı yoluyla gerçekleşir. Bu nedenle Stoacı’lar, gerçeklik ölçütü sorununa büyük önem vermişlerdir 486 ve yine bundan dolayıdır ki Stoa’cı bilgi kuramında “ilk sırada imgelem ve algılama öğretisi vardır, çünkü olguların gerçekliğini ayırt etmeye yarayan ölçüt genelde imgelemdir ve bütün ötekilerin önünde bulunan onaylama, kavrama ve düşünme kuramları imgelem olmadan varolamaz. Nitekim imgelem en baştadır… İmgelem ile imge arasında fark vardır: Nitekim imge, düşte olduğu gibi, sahte zihin görüntüsüdür; imgelem ise ruhta 484 Laertios 2003, 331-332 485 Laertios a.g.e., 332 486 Copleston 1996, 14 140 bırakılmış bir izdir, yani Khrysippos’un Ruh Üzerine adlı eserinin ikinci kitabında ileri sürdüğü gibi, bir başkalaşımdır. Bu iz, bir yüzüğün mühür izi gibi alınmamalıdır, çünkü aynı yerde aynı anda birçok iz kaldığını düşünmek olanaksızdır. İmgelem var olandan çıkan, var olana uygun olan, (ruhta) mühür gibi iz bırakan, baskı bırakan bir iz olarak düşünülür: Böyle bir şey var olmayandan gelemez. Stoacı’lara göre; imgelemlerden bazıları duyumsaldır, bazıları değildir; duyumsal imgelemler bir ya da daha çok duyum organı aracılığı ile gerçekleşir; duyumsal olmayan imgelemler ise cisimsiz ve akılla kavranan öteki şeyler gibi, zihin aracılığı ile gerçekleşir. Duyumsal imgelemlerin bazıları bizim kabul ve onayımızla var olandan çıkarlar. İmgelemler arasında bir de sanki var olandan çıkıyormuş görüntüsünü verenler vardır. İmgelemler bir de akılcı ve akıldışı diye ayrılır: Akılcı imgelemler akıllı canlılara ilişkindir, akıldışı olanlar da akılsız canlılara. Akılcı imgelemler düşünme sürecidir, akıldışı olanların ise adı yoktur. Ayrıca teknik olan ve olmayan imgelemler vardır: örneğin, bir heykele bu işin tekniğini bilen kişi bir türlü bakar, sıradan kişi başka türlü. Stoacı’lara göre, duyum (ruhun) egemen bölümünden duyumlara yayılan bir soluktur, duyumlar aracılığı ile kavramadır ve duyum organlarıyla ilgili donanımdır ki bazı insanlar bundan yoksundur. Ayrıca (duyum organlarının) etkinliğine de duyum denir. Stoacı’lara göre; beyaz, siyah, pürüzlü, düz gibi nitelikleri duyumla kavrarız; tanrıların varlığı ve öngörülü oldukları gibi, kanıtlamanın ortaya koyduğu sonuçları da akılla kavrarız. Genel kavramların bir bölümü doğrudan değinimle kazanılır, bir bölümü benzetme yoluyla, bir bölümü oranlama yoluyla, bir bölümü başka bir yere geçirme yoluyla, bir bölümü bir araya getirme yoluyla, bir bölümü de karşıtlık yoluyla kazanılır. Doğrudan değinimle 141 Yüklə 1,11 Mb. Dostları ilə paylaş:
|