50
1857–1897 yılları arasında Tatar nüfusun Başkurtlara kıyasla az artışı nüfus
sayımlarında “Yeni Başkurtların” da hesaba katılmasıyla açıklanmaktadır. 19 Nisan
1855 kararı ile Başkurt–Meşeryak
ordusu Tepterleri, Başkurt olarak nüfusa geçmiş,
böylece bu yılların verilerinde Başkurt nüfus diğer etnik gruplara göre daha fazla artış
göstermiştir. Ayrıca bu zamandan sonra askerî kayıtlarda “Başkurt ordusunda” görev
yapanlar “Başkurt” ismi altında birleşmiştir.
144
Böylece, XIX. yüzyılın sonlarında
Başkurtların içinde yaklaşık 350–400 bin Mişer ve Tepter karışmıştır. Başkurtların
sayısı yüzyılın sonlarında tahminen 1 milyon kadardır
.145
İdil-Ural Bölgesinin
halklarının yerleşim sınırları bugünkü şeklini XIX. yüzyılın sonlarında almış olduğu
görülmektedir. Sosyal bilimcileri bu sonuca aşağıdaki veriler götürmüştür:
1833, 1857, 1897 yıllarının demografik bilgileri mukayese edilirse Fin-Ugor ve
Türkler, kendi etnik eski alanlarında toplanmaya devam etmişlerdir. XIV – XV. yüzyıllarda
bölgede, farklı etnik gruplara sahip karışık alanlar oluşmuştur. Türk asıllı karışık alanlar,
(Başkurt-Tatar, Başkurt–Çuvaş, Mişer–Başkurt, Çuvaş-Tatar v.b.) Fin–Ugor–Türk karışık
alanlar, (Mari –Çuvaş, Udmurd–Başkurt–Tatar) Doğu Slavyan–Fin–Ugor-Türk etnisiteli
alanlar (Rus – Mordva, Rus– Başkurt, Ukrayna–Tatar–Başkurt-Rus gibi).
Bölgenin
merkezindeki asıl etnik unsurların uzağında yeni etnik ve kültürel özelliğe sahip alanlar
oluşmuş ve bu alanlar bölgeye yeni bir demografik yapı ve kültürel özellik kazandırmıştır.
146
Fin-Ugor soylu Mariler, XVIII. yüzyılın sonlarına kadar kendi bölgeleri olan
Orta İdil’in her iki sahiline yerleşmeye devam etmişlerdir. 1723 yılında Mari
topraklarında 93 bin Mari yaşıyordu ve onlar nüfusun % 80,6
teşkil ediyordu, 1795
yılında ise 112 bin Mari kendi topraklarında nüfusun % 78,7’ini oluşturmaktadır.
Görüldüğü üzere Rusların Mari topraklarındaki oranı yavaş yavaş artmış, 1723 yılında
% 18 iken 1795 yılında oranları % 19 olmuştur.
147
Marilerin Ruslara oranı bu yıllarda
4.41'den 4.21'e düşmüştür.
148
XVIII. yüzyılın sonlarında Mari topraklarına Tatarlar
yerleşmeye başlamıştır, ancak 1795 yılında Tatar nüfusu genel nüfus içinde % 2,5’den
144
Kuzeyev,
Çislennost Başkir…, s. 351.
145
Kuzeyev,
a.g.e., s. 355.
146 Kuzeyev,
Narodı Srednego.., s. 164
147
A. G. İvanov,
Etniçeskiy Sostav Naseleniya Mariskiy Kraya v sredine XVI-kontse XVIII v.
Yoşkar-Ola, 1986, s.
86–87
148
Bakınız,.
Tablo 4; Bu tablo XVII ve XVIII yüzyıllardaki Rus olamayan ahalinin Ruslar karşısındaki erimesini
yüzdelik dilim olarak göstermektedir.
51
fazla değildir. XVIII. yüzyılın ilk çeyreğinde; 1707–1712 yılları arasında, Marilerin
nüfusu esas etnik alanlarından toplu şekilde Kama ardına (
Zakamye),
Ural çevresine
yapılan göç nedeniyle azalmıştır. Bu sahada ancak XVIII. yüzyılın ortalarında Marilere
özgü etnik alanlar oluşmaya başlamıştır.
149
149
Bkz. Harita 6; Kuzeyev,
Narodı Srednego…, s. 164; Bakınız
, Tablo 7
52
Tablo 7: XIX. Yüzyılda Fin–Ugor Ve Türklerin Nüfus Gelişimi
Nüfus (bin)
Ortalama Yıllık artış
Halklar
1833 1857
1897
Artış
1833-1897 % 1833-1857
1857-1897 1833-1888
Fin-Ugor
(Mordva, Mari,
Udmurd)
720
1100
1680
233
1,80
1,05
1,55
Türk
(Tatar,Başkurt,
Çuvaş)
1449
2398
3766
260
2,20
1,15
1,75
Kuzeyev,
Narodı Srednego Povoljya i Yujnogo Urala, Moskova 1992, s. 171.
Yine bir diğer Fin-Ugor soylu halk Udmurdlar ise, XIX. yüzyılda daha önceki
yıllarda olduğu gibi kendi etnik alanlarında yani Orta Kama nehrinin sol sahillerinde
toplanmışlardır. Udmurdların
göçü genel itibariyle güney, güney-doğu, Tataristan ve
Başkurdistan ve Perm toprakları istikametinde olmuştur. Vyatka topraklarına yerleşim
XVI–XVIII. yüzyıllarda başlamış ve özellikle XIX. yüzyılın birinci yarısında
genişlemiştir.
150
1815–1859 arasında Udmurdya’da yeni yerleşen karışık
Udmurd-Rus
nüfus 1.706’dan 2.396 çıkmıştır, yerli nüfus ise 183,5’den, 453.6 bin'e yükselmiştir.
151
XIX. yüzyılın ikinci yarısında Umdurt-Rus bölgesindeki karışık köylerin oluşması
süreci yeni göçlerin azalması sebebiyle duraklamaya başlamıştır. Vyatka vilâyetinde
1857 yılında, Udmurdların oranı % 11 civarında iken Ruslarınki ise % 80,4’tür. 1897
yılı nüfus verilerine göre ise vilâyetteki Udmurdlar % 12,4 Ruslar ise % 77,4 orana
sahiptir.
152
Öte yanda Fin-Ugor soylu Mordvalar da kendi ana etnik bölgelerinden ayrılıp
güneye ve doğuya göç etmeye XVII–XVIII. yüzyıllar boyunca devam etmişler ve XIX.
yüzyılın ortalarında büyük bir kısmı Simbirsk vilâyetinin sol sahillerine yerleşmişlerdir.
Ayrıca yine bu yıllarda Samara ve Saratov vilâyetlerinin kuzey eyaletlerine de Mordva
iskânı olmuştur.
153
Orenburg vilâyetinde 1857 yılında Mordvaların nüfusu fazla
değildir; ancak 19 bin kişidir. Burada XIX. yüzyılın ikinci yarısında ancak Mordva
nüfusu artmıştır. Ufa vilâyetinde 37,3 bin, Orenburg vilâyetinde 38.4
bin olmuş ve
150
Kuzeyev,
Narodı…, s. 164
151
G. K. Şklyayev,
Selskoe Naselenie Udmurti, s. 7-8.
152
Kuzeyev,
Narodı Srednego Povoljya…, s. 164