159
yerel seminer öğretmenleri, misyonerler veya kilise memurları olarak yetişmelerini
sağlamaktır.
595
Bu Akademinin en zeki öğrencisi papaz bir aileden olan Nikolay İvonoviç
İlminskiy’dir (1822–1891). Penza’da dünyaya gelen İlminskiy, Kreşenler arasında yeni
misyon kavramının başlatıcısı olarak bilinmektedir. Aynı zamanda İlminskiy Rus
imparatorluğunun Rus olmayan çocuklarını Ruslaştırmak için okullar kurmuş ve bu
okullarla ana dilde Ortodoks hıristiyanlığı geliştirmek için çalışmıştır. İlminskiy’nin
metodu iki ana karakter taşımaktadır: onlardan birincisi ana dilde eğitim yapmaktır.
Eğitim dilinin yanında bölgedeki etnik grupların her birine Rus harfleriyle bir alfabe
oluşturmuş, alfabeyi oluştururken matbu eserleri değil konuşulan dili tercin etmiştir.
İkinci temel karakteri ise geliştirdiği yeni metodla bölgede yerel çalışma yapabilecek
papazlar yetiştirmektir. 1863’te İlminskiy, Vasili Timafoyeviç Timofoyev’in (1836–
1893) yardımıyla Kazan merkez vaftiz Tatar okulunu kurmuştur. Kazan misyonerleri
Aziz Guriy Cemaatiyle ortak çalışmış, bu cemaat ona 1867’de kiliseyle birlikte pedagog
bulmasını sağlamıştır. Orenburg, Ufa ve Kazan eyaletindeki okullarda Kreşen, Çuvaş,
Çeremiş ve Votyaklar bu cemaat tarafından özel bir organizasyonla parasal olarak
desteklenmiştir. Bu destekle, Tatar (Kreşen), Çeremiş, Votyak ve Çuvaş lehçelerine dinî
ve eğitim kitapları tercüme edilmiştir. Aziz Sinod Rus olmayan rahiplerin
yetiştirilmesine izin vermiştir ve 1883’te de kilise ayinleri kitabı Rusçanın dışındaki
dillere çevrilmiştir. Daha sonra eğitim bakanı İlminskiy’nin çalışmasını desteklemiştir.
1872’de İlminskiy, yeni Kazan Tatar öğretmen okuluna müdür olmuştur.
596
Bir sonraki
bölüm İlminskiy ve sistemiyle ilgili geniş bilgi veriliciktir.
İmparatorluğun tüm kesiminde dinî özgürlüğü garanti eden 17 Nisan 1905’teki
Din Özgürlüğü Fermanın ilanından sonra Çar, Yeni Kreşenlerin islamiyete geri
dönüşüne izin vermiştir. Fakat Eski Kreşen Tatarlar, Çuvaşlar, Çeremiş ve Votyakların
isteği vaftizli ve animist orijinli olmaları gerekçesiyle geri çevrilmiştir. Tarihsel olarak
atalarının müslüman olduğunu kanıtlayamamışlardır. Daha da kötüsü İlminskiy ve onun
disiplinindekiler çevrelerinde birçok okul açmışlar, köylerde yerel hıristiyan okulu ve
595
İlminskiy, Opiti perelojeniya, s. 3; N. A. Spaskiy, Prosvetitel’ inorodtsev kazankogo kraya Nikolay İvanoviç
İlminskiy, (Samara: tip: Samarskoy Duhovnoy Konsistorii, 1900)
596
Werth, Subject for Empire, 136; Kefeli-Klay, Krashen Apostasy, s. 33–34
160
kiliselerin açılması ricaları hıristiyanlığı benimsemiş olarak algılanmalarına neden
olmuştur. islamı kabul etmiş olan Eski Kreşen Türk-Fin-Ugor halk, 1917 ihtilalinden
sonra ancak müslüman olabilmiştir. Bu sefer de Stalin 1930 yılında camileri
mühürleyip, köy kulüplerine ve halk okullarına çevirmiştir.
597
Bugünkü Tataristan’ın
Kreşen topluluğu İlminskiy sayesinde hıristiyanlığa sadık kalan Eski Kreşenlerden
oluşmaktadır. Kısaca ihtidânın özetinin yer aldığı bu kısımdan sonra kilise ve
misyonerlerin ihtidâ karşısında yaptığı çalışmaları da görmek gerekmektedir. Bu amaçla
yine bölgede başpiskoposları takip ederek kilise misyoner ve devlet üçlüsüyle yapılan
faaliyetleri takip etmek gerekmektedir.
4.2.1.Rahip Yona’nın Geri Dönüş Hareketine (İhtidâ) Karşı Faaliyetleri
1826 yılının Kasım ayında rahib Ambvrosiy Kazan’dan Tver’e tayin edilmiş;
Aralık ayında da Kazan yeparhiyasına Rahip Yona Pavinski atanmıştır. Rahib Yona
dönemi yaklaşık bir yıl sürmüş ve bu süre içinde yeni rahip Kreşenlerin islama veya
eski dinlerine geri döndüklerine şahit olmuştur. Bir yıl içinde binlerce insanın geri
dönüşü sosyal ve psikolojik açıdan insanların kilise ve devletin tüm tedbirlerine rağmen
hıristiyanlığı şekilsel kabul ettikleri aslında ya Muhammedî veya putperest kaldıklarını
da göstermektedir. Yine hem dinî hem de devlet idaresinin yeterince misyon amaçlı
faaliyetlerde ciddi olmadığını göstermektedir. Kilse çalışanları ve misyonerler açısından
başarısızlığın nedeni bu görülmektedir. Bir ikinci önemli sebep ise XVIII. yüzyılda
özellikle Pugaçev isyanından sonra II Katerina’yla birlikte farklı dinlere devletin
gösterdiği şefkat insanları eskiye dönüşte motive ettiği fikri kilise çevresinde rağbet
bulmuştur ve suç tamamen devlete atılmıştır. Kreşen olsun olmasın gayrı Ruslar
devletin şefkatini görünce eski dinlerini yaşamakta rahat davranmışlar ve zaten islam
etkisinde olan Kreşenlerin dönüşünü sağlamışlardır. XVIII. yüzyılın sonlarına kadar
devletin resmî rahipleri görevdeyken halk bu kadar rahat edememiş içten benimsemese
de görünüşte korkudan hıristiyan kalmayı tercih etmiştir. Müslüman olsun, putperest
olsun örf, âdet ve ibadetlerini kilise çalışanlarının gözü önünde yapamamışlardır. Ancak
merkezi rahiplerin yerini yerel rahipler alınca artık dileyen dilediği gibi kültürel
597
Firdevs Garipova, Avıllar hem kalalar tarihınan, Kazan 1997, s. 205
161
zenginliklerini göstermiş, bu durum da zaten geri dönüşe hazır olan Kreşenleri
etkilemiştir.
598
XVIII. yüzyılda isyanlar nedeniyle değişen devlet bakışı Kreşen ve Kreşen
olmayan bölge ahalisinin istediği gibi yaşamasını sağlamıştır. XIX. yüzyılın başında ise
zaten serbestçe yaşadıkları eski dinlerine dönüş için açıkça müracaatlar başlamıştır.
1802 yılında bir grup Tatar temsilci zorla kabul ettirilen ve asla yaşamadıkları
hıristiyanlıktan islama geçiş için Dinî İdare’den izin için müracaat etmiştir ve bu olay
geri dönüşün ilk resmî müracaatı olmuştur.
599
1827 yılının Mart ayında Kazan yeparhiyasına bağlı Sviyajski, Sivilski,
Tetyuşişki, Buinski, Simbirski ve Stavropolski kazalarının, farklı köylerinden, binlerce
Kreşen, 1764 yılı 20 Şubat kararlarını esas alarak
600
Rus Çarına müracaat etmiş ve
hıristiyanlıktan islama dönmek istediklerini belirtmişlerdir.
601
Yine 1827 yılının Kasım ayında Udmurdlar ve Çeremişlerden, yaklaşık 4000
kişi, Çarevokokşayski kazası Varanguş köyüne toplanarak büyük bir kurban töreni
yapmışlardır. Kurban töreni Çeremiş ve Udmurdların eski dinlerine ait en önemli
ritüeldi ve hristiyanlığa karşı duruşun fiziki göstergesiydi. Bu olayın araştırılması
neticesinde olayı organize edenlerin okumuş Çeremiş ve Udmurdlar olduğu
görülmektedir. Ancak bu köylerin çoğu kiliseden kilometrelerce uzaktaydı ve dinî
öğrenecek herhangi bir kurum da yaşadıkları yer de yoktu. Papazları ve keşişleri sadece
ihtiyaçlarını gidermek için arıyorlar asla dinî yaşantı hakkında bir şey sormuyorlardı.
598
Mojarovski, İzlojenie, s. 116
599
PSZ, XXVII, No. 20, 535
600
Bu kararda; “Vaftiz olmak istemeyenleri bundan böyle zorlamayacaksınız” hükmü vardır.
601
Deli Kazankaya Duhovniya Konsistoriya, Bundan sonra (KDK)olarak geçecektir ve Tataristan Cumhuriyeti
Merkezi Devlet Arşivi (Tsenralnaya Gosuderstvenniy Arhiv Respubluki Tatarstan; TsGART)’nde Arşivde 4 Nolu
fondadır; f. 4, en 1, dosya no 5, s.. 386, 473, 6 Temmuz 1857–21 Eylül 1857, sayfa 815; “Kazan ve Sibir guberniyası
Tatarlarının islama dönüş istekleri.” “Afedici Hükümdarımız! Senin Kudretli İmparator hazretlerinin ayaklarına
kapanıyoruz, Bizi bağışlamanızı ve isteklerimizi dikkate almanızı yüce merhametinize sığınarak isteme cesaretinde
bulunuyoruz. Bizim dedelerimiz, onların dedeleri müslümandı, ancak bizler nedenini bilmediğimiz vaftizlerden
dolayı Kreşen olmuş ve Yunan dinîne geçmişiz, Tatar köylerinde yaşamak zorunda kalan bizler ne onların dinî ve örfî
geleneklerine uyuyor ne de hıristiyanlığı biliyoruz. Bizler oğullarını gözetip seven baba misali size geliyoruz,
hükümdarımız 20 Şubat 1764 karalarına atıf tutarak bizi yeniden müslüman yapınız.”
Dostları ilə paylaş: |