T. C. Marmara üNİversitesi sosyal biLİmler enstiTÜSÜ İlahiyat anabiLİm dali

 
198
zira iki tarafta buna rıza göstermez. 3. Toplanan vergilerden göç ettirilen Kreşenlere göç parası 
ödermelidir, zira güçleri taşınmaya yetmez. 4. Bahsi geçen Kreşen Tatarların hepsi değişik zamanlarda 
Mumhammediliği seçmiştir, 1828, 1832, 1835 ve sonrası, Tatarların kendi ifadelerine göre müslüman 
doğmuşlar ve asla hıristiyan olmamışlardır. Doğrusu da Kreşenler hiçbir zaman gerçek hıristiyan 
olmamıştır. 5. Kreşen Tatarlar önceden de avere bir hayat sürdürmüşlerdir, yaşadıkları Rus köylerine yük 
oluyorlar, kavga çıkarıp huzursuzluk veriyorlar ve düşmanlık yapıyorlardı. 6. Kazan guberniyasında 
istenen  şarta yani dönümlük toprak ayırılabilecek, Rus köylerinin sayısı azdır, hele bu şartları taşıyan 
kiliseli köyü daha da az olduğu için yerleştirme zor olacaktır. Muhammedîliğe dönen çok sayıda Kreşen 
vardır ve toprak dağıtımında çıkacak kavgalar büyük sorun yaratacaktır. 7. Daha uygun yol şu görünüyor: 
Her köye özel rahipler tayin edilmeli; bu rahipler köylerin âdet ve dillerini bilerek onlara hizmet etmeli 
ibadet yaptırmalı ve onları daima uyanık tutmalıdır. Ayrıca yapacağı dinî hizmetler karşılığında hiçbir 
ücret talep etmemelidir, seyyar kiliselerle de, bu hizmet hızlı ve etkin hale getirilmelidir. Kazan 
piskoposunun rızası da bu yöndedir.”
704
  
Devlet Emlak Bakanı gelen raporların ayrıntılarını görünce, bu sayıda bir 
nüfusun göç yoluyla yeniden yerleştirmenin zorluğunu görmüş ve bunun 
imkânsızlığıyla ilgili görüşünü bildirmiştir.
705
 Bazı köylerde Kreşen Tatarlarının 
tamamına yakını ihtidâ etmiş ve hiç Kreşen kalmamıştı. Bunca insanı göçe zorlamak 
hem sosyal hem de mali açıdan devlete büyük bir yük getiriyordu, ayrıca göç her zaman 
müslümanların ve putperestlerin vaftiz olmasına engel bir kavram olmuş,  şuur altında 
bu korku daima saklanmıştır. 
Kazan piskoposu Devlet Emlak Bakanlığının bu görüşünü kabul etmiş, ancak 
kendi köylerinde kalan Kreşenlere dinî hizmeti yerinde götürmek için özel rahip ve 
seyyar kiliseyi gerekli görmüştür. Emlak Bakanlığı da piskoposun dinî hizmeti ayağa 
götürme projesini kabul etmiştir. 
Kazan piskoposunun projesinin en yoğun olarak uygulanacağı alan Çistopol 
kazasıdır. Buradaki köylerde Tatarların kişi başına toprak alanı 50 dönümden fazladır 
ve Kreşen Tatarı da bu bölgede oldukça fazladır.  Toplam 29 köydeki Kreşen sayısı 
                                                 
704
 KDK, f. 4, dosya no 94; “Barakah”   
705
 Aynı dosya; “1846 yılında Devlet Emlak Bakanlığı ihtidâ eden Kreşen aileleri Kazan bölgesi Çistopol kazasına 
yerleştirmeye karar vermiştir. Yerleştirme için gerekli kriterleri sağlayan Rus köylerini belirleyip yerleştirilmesini, 
papazlar hıristiyanlığı öğretip ilgilenmesini ve devlet bakanlığının gerekli maddi bütçeyi sağlamasnını istemiştir.”  Bu 
karar, Bakanlığın Gizli Komite defterinde kayda alınmış olup 22 Mart 1846 tarihinde Sinod tarafından tasdik 
edilmiştir. Böylece 7 aile Rus köylerine yerleştirilmesi kararı yerine getirilmişdir. Ardından  İçişleri Bakanı ihtidâ 
eden 1721 Kreşen Tatarını, Gizli Komite defteriyle 8 Aralık 1846 tarihinde Rus köylerine yerleştirme kararını 
onaylamıştır. 

---

 
199
1327 erkek nüfustur. İkinci önemli kaza Spaski kişi başına toprak alanı 40 dönümdür ve 
ihtidâ eden Kreşen sayısı oldukça azdır, dolayısıyla Rus köyüne göç ettirme bu bölgede 
başarıyla uygulanabilirdi. Çistopol ve Spaski kazalarında birer özel rahip din 
hizmetlerini yerine getirebilirdi. Yine bu bölgedeki ihtidâ edip dönmek istemeyen 
Kreşenleri, ceza olarak Rus köylerine yakın boş alanlara göç ettirilebilirdi.  
Bütün bu görüşleri ve raporları inceleyen Devlet Emlak Bakanlığı bu bölgeye 
özel şu kararları almıştır:   
Çistopol ve Spaski kazası ihtidâcıları yerlerinde kalsın, kendilerine bir özel rahiple iki yardımcı 
rahip verilerek seyyar kilise kurulsun, Ortodoksluk bilgileri güçlendirilip kültür kazandırılsın. Sinod’un 
emriyle rahipler ve çalışanlara yeterli maaş ayrılsın, seyyar kilise için gerekli bütçe emlak bakanlığından 
verilsin. Yerleşim için uygun alanlar belirlensin ve bu alanda sadece Kreşenlerin yaşaması zorunlu olsun.. 
Rahibe ve yardımcılarına ulaşım için devlet bütçesinden atlar alınsın. Mollalara sert ikazlar verilerek 
Kreşenlerden uzak durmaları temin edilsin, uymayan mollalar cezalandırılsın
.
706
 
Devlet Emlak Bakanı tarafından hazırlanmış bu kararlar Gizli Komiteye 
verilmiştir. Gizli Komite 23 Şubat 1848 tarihli bir oturumla bu kararları incelemiş ve 
kabul ederek yürürlüğe girmesini sağlamıştır. 
Sonuç olarak İmparator emriyle 8 Aralık 1846 tarihinde Spaski ve Çistopol 
bölgelerindeki toplam 51 köyde 1721 Kreşenin Rus köylerine yerleştirilmesi emri 
yapılan teftişler neticesinde bunun mümkün olmadığını göstermiş, ancak Devlet Emlak 
Bakanlığı, Kazan Emlak Bölge Müdürlüğünün teklifini uygun görerek özel rahip atama 
fikrini doğru bulmuştur. Ayrıca bu rahipler seyyar kiliselerle gezerek bütün insanları 
aydınlatma görevini de yerine getirecektir. 
 Gizli komite bu kararı alırkan 1842 yılında özel rahiplik ve misyonerlik 
amacıyla Kazan Akademisinde bir bölümün açıldığını, Perm’deki misyonun başarılı 
işlerinden sonra Osetin, Buryat ve Abhazya’da da misyonun bu kuruluş tarafından 
şekillendirileceğini ifade etmiş, bu görüşünün Devlet Bakanlığı tarafından kabul 
edilmesinin önemini vurgulamıştır.
707
 
                                                 
706
 KDK, f. 4, dosya no 98; “Barakah”  
707
 
Mojarovskiy, İzlojenie, s. 213.
 

---

 
200
Gizli komiteye göre Kazan Akademisinin özel rahip yetiştiren bölümün 
öğrencileri, öğrendikleri yerel dillerle Rusya devletinde gayrı Rus bütün gruplara 
Ortodoksluğu öğretecek,  İncil okuyacak ve bilgileri yerleştirecek yetenekte ve 
donanımdadırlar. Ayrıca bu yetenekli öğrenciler misyonerlik dersi almaktalar ve 
tamamen hazır olarak yetişmektedirler. Bu görevde de işte bu monahlığa hazır gönüllü 
elemanların kullanılması gerekmektedir. Gizli Komite’nin raporu böylece İmparator 
hazretlerine sunulmuştur. 
3 Nisan 1848 yılında İmparator kararını açıklamıştır. Verilen karara göre: 
1. Kazan guberniyasında kilisesi bulunup yeterli toprağa sahip Rus köyü azdır. Bu nedenle 
Kreşenler yerlerinde kalsın, onlara özel rahip ve iki yardımcı tayin edilsin, Tatar köylerini gezsinler, 
ihtidâ edenleri hıristiyanlığa döndürüp Ortodoksluğun âdetlerini öğretsinler. Seyyar kilise kursunlar ve 
orada Tanrıya dua etsinler ve hiçbir karşılık almadan ayinleri icra etsinler. 2.  Rahibe ve yardımcılara 
yetecek miktarda bir maaş tayin edilsin. Sinod emriyle seyyar kilise ve rahpi evleri için Devlet Emlak 
Bakanlığı bütçesinden pay verilsin.
 708
  
Bu kararlar Sinodluk tarafından dinî idari bölgelere gönderilmiştir. Ayrıca 
Devlet Bakanlığı da Kazan Valiliğine oda eyalet müdürlüklerine bu emirleri göndererek 
icraata koymuştur. 
İmparatorluk emri gereği Merkezi hükûmete bağlı valilikler kendi üzerine 
düşeni yaparken Sinodluk da kendi sistemi içinde faaliyete başlamıştır.  İlk olarak 12 
Temmuz 1848 tarih 7243 nolu kararla alınan tedbirler, Kazan piskoposu Grigoriy 
(Postnikov) bildirilmiştir ve acil yapılacakların taraflarına bildirilmesi istenmiştir. 
Sinod’un Kazan piskoposundan istekleri 1. Çistopolski ve Spaski eyaletlerinde yaşayan 
ve ihtidâcı olan Kreşenlerde görevlendirilecek rahip ve yardımcılarının maaşları ve bu 
kişilerin kimler olabileceği hususu, birileri varsa bildirilmesi 2. Eski bölge misyonerleri 
uygun mudur, zaten devletten bir ödenek alıyorlardı, üstüne bütçe tayin edersek faydalı 
olur mu? 3. Kazan Akademisinden monah olacakların görevlendirilmesi nasıl olmalıdır? 
Maddeleriyle özetlenebilir.
709  
                                                 
708
 Mojarovskiy, İzlojenie, s. 214 
709
 KDK, f. 4., dosya no. 98, “Barakah”. 

---