T. C. Uludağ ÜNİversitesi sosyal biLİmler enstiTÜSÜ arkeoloji anabiLİm dali
Yüklə 5,38 Kb. Pdf görüntüsü
|
26 5- LİMAN YAPILARI Yukarıda bahsettiğimiz gibi liman, tek başına ele alınacak bir şehir unsuru olmaktan daha çok bir yapılar kompleksidir. Bir yerin Erken Tunç çağından sonraki dönemler için liman olarak sayılabilmesi, içinde barındırdığı yapılarla bağlantılıdır. Sözü edilecek yapılar liman kompleksi içinde oldukça önemli bir yer almaktadırlar. Bu bakımdan sözü edilen yapılardan bir başlık altında bahsetmeyi uygun gördük. Gözlemlenen liman buluntularının ve yayınlarının genelde Roma dönemi üzerine olmasından dolayı bu bölüm altında anlatılacak yapılar hakkındaki bilgiler çoğunlukla Roma dönemi ağırlıklı olacaktır. 5.1- MENDİREK – DALGAKIRAN Liman kompleksinin olmazsa olmaz unsurudur. Kelime anlamı ve işlevi antik çağdan günümüze değişmeden süre gelmiş bir yapıdır. Kelime anlamı, kıyıdaki yapıları, tekneleri, dalgaların yıpratıcı etkisinden korumak veya gemilerin yük alıp boşaltmasını sağlamak amacıyla liman ve iskele önlerine yapılan uzun settir 118 . Antik çağda da günümüzdeki işlevleri ile aynı işi görmektedirler. Dalgakıran ile mendirek arasında temelde işlevsel olarak bir fark olmamasına rağmen ikisini ayıran temel fark inşa ediliş biçimlerindedir. Dalgakıranlar, üzerlerinde herhangi bir inşa yapılmamış, taşların veya blokların dizilmesi ile oluşturulmuş, limanı dış etkilerden korumaya yarayan yapılardır. Mendirekler de ise amaç yine dış etkilerden limanı ve içindekileri korumak olsa da dizilen bu taşların veya blokların üzerlerine inşa söz konudur. Mendireğin üzerinde veya iç kısmında bir yapılaşmadan söz edilebilmektedir. Suni olarak bir havza kazılmasından ve bu havzanın kanallarla nehirlere veya denizlere bağlanmasından dolayı zaten korunaklı olarak inşa edilmiş olan yapay nehir limanlarında mendirek veya dalgakıran aramak yanlış olur. Fakat hem doğal hem yapay olsunlar deniz limanlarında mendirek ana öğedir. Mendirekler de limanlar gibi gerek malzeme bakımından gerekse şekil bakımından coğrafi şartlara bağlı olarak yapılmışlardır. Genellikle hakim rüzgârlar göz 118 http://www.tdk.org.tr/TR/SozBul.aspx?F6E10F8892433CFFAAF6AA849816B2EF05A79F75456518 CA (Kasım 2007). 27 önüne alınarak hilal şeklinde ve limanı cepheden direk gelebilecek darbelere karşı koruyacak biçimde inşa edilmişlerdir. Mendirek inşasında da antik dönem insanları günümüzde olduğu gibi hazırı kullanmayı yeğlemişlerdir. Liman girişinde bir ada yok ise koyun her iki tarafından girişine mendirek inşa etmişlerdir (Resim 12). Bu iki taraftan gelen mendireğin arası genellikle en derin yerde az sayıda geminin aynı anda geçebilmesine olanak sağlayacak kadar açık bırakılarak giriş kısmı oluşturulmuştur Fakat liman girişinde bir ada mevcut ise bu adadan yararlanılmıştır. Anakara ile ada arası büyük bloklarla tamamen kapatılarak bir nevi sur oluşturulur, diğer kısımda ise anakaradan adaya doğru uzanan bir mendirek yapılır ve liman havzasına girişin ada ile mendirek arasından yapılması sağlanır (Resim 9). Mendireklerin inşasında başlangıçta malzeme olarak genellikle düzensiz büyük blok taşlar kullanılırlardı. M.Ö. 5. yüzyıla kadar yapılan mendirekler düzensiz büyük blok taşların yığılması ile yapılmasına rağmen M.Ö. 5. yüzyıldan itibaren ise düzenli bir şekilde taş blokların üst üste oturtulması ile inşa edilmişlerdir 119 . Fakat bu görüş her zaman için geçerli olabilecek gibi gözüken, kesin bir dogma olarak kabul edebileceğimiz bir varsayım değildir. Çünkü ilkel her zaman eskidir diyemeyiz. Bu kentin maddi olanaklarıyla ilgili de olmalıdır. Günümüzde dahi küçük çaptaki kıyı yerleşimlerinde büyük blok taşların düzensiz atılması ile oluşturulmuş dalgakıranlar mevcuttur (Resim 13). Ayrıca bu tipolojiye aykırı olarak Limantepe kazılarında M.Ö. 3. binin ikinci yarısında yapıldığı varsayılan 100 metre uzunluğunda, 40 metre genişliğinde olan ve küçük boy taşlarla duvar tekniğinde örülmüş şekilde bulunan mendirek dünyanın en eski mendireği olarak gösterilmiştir 120 . Yukarıdaki varsayımı kabul edersek böyle bir durumun olmaması gerekmektedir ve bir yerlerde herhangi bir sorun var demektir. Fakat tam olarak Limantepe mendireği hakkında sağlıklı bilgilere ulaşmak için kazısının ve araştırmasının tam olarak tamamlanması beklemek gerekmektedir. 119 Schäfer, Jörg, “Zur Erforschung Antiker Hafenanlagen”, Mansel’e Armağan II, ed. A. M. Mansel, Ankara, 1974, ss. 663-678, s.669. - Tigrel, Gülay, “Alanya Yöresinde Antik Bir Liman”, Belleten 39, ss. 613-632, s. 624. 120 http://mpa.gov/pdf/cultural_resources/c-n-h-news-vol4-2-0207.pdf (Kasım 2007). http://koine.terapad.com/index.cfm?fa=contentNews.newsDetails&newsID=10375&from=list (Kasım 2007). 28 Biçim olarak ilk aşamalarına Fenikeliler tarafından Akko limanındaki mendirekte uygulanan teknik gösterilmektedir 121 . Deniz tabanında oluşturulan kum yastık zemin üzerine taş bloklar üst üste konularak oluşturulmuştur. Dalgaların alttaki kumu aşındırmasını önlemek için önüne koruma amaçlı taşlarla desteklenmiştir (Çizim 3). Caesera limanındaki mendirekte bu olayı daha net gözlemlemek mümkündür (Çizim 4). İlerleyen evrelerinde yine bir yatağın üzerine iki tarafı kesme taş bloklarla korunmuş moloz harç kullanılmıştır. Bu tip mendirek örneği olarak Pompeipolis’te bulunan mendirek verilebilmektedir 122 (Çizim 5). Mendirek inşasında en uçtaki blok taşların kılıcına yani uzunlamasına onun üzerindekilerin ise zıt bir şekilde boyuna uygulanma sebebi dalgaların şiddetine daha dayanıklı olmasına sağlamak amacı ile yapılmış olması gerekmektedir. Yapım tekniği olarak genelde Vitruvius’un bahsettiği ahşap kalıp tekniği kullanılmıştır 123 . Side, Leptis Magna, Caesarea, Cosa ve diğer birçok Roma limanında bu teknik kullanılmıştır 124 . 5.2- DENİZ FENERİ Kıyıların tehlikeli yerlerinde, bazı kaya ve adacıkların üzerinde geceleri deniz taşıtlarına yol gösteren, tepesinde güçlü bir ışık kaynağı olan yapılardır 125 . Fenerler gemilerin yollarını daha rahat bulmalarını sağlamak amacı ile yapılmışlardır. Liman giriş ve çıkışlarında gece uyarıcı olması ile gemicilere rehberlik ederler. Burun, adalar ve kayalık alanların olduğu tehlikeli yerleri gösterirler. İşlevsel olarak günümüze kadar çok fazla değişime uğramamasına rağmen gelişen teknoloji ile beraber liman kompleksi içinde antik çağdan günümüze en büyük değişimi gösteren yapıların başındadır. 121 Kurtuluş, Zübeyde, Anadolu’daki Antik Limanlar, İzmir, 1993, s. 2-7 (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). 122 Kurtuluş, a.g.tz., ss. 2-5. 123 Ayrıntılı bilgi için: Vitruvius, Mimarlık Üzerine On Kitap, çev. Suna Güven, Ankara, 1990, ss. 115- 116. 124 Blackmann a.g.m., s. 197. 125 http://www.tdk.org.tr/TR/SozBul.aspx?F6E10F8892433CFFAAF6AA849816B2EF05A79F75456518 CA (Kasım 2007). Yüklə 5,38 Kb. Dostları ilə paylaş:
|