Tarihte ve Günümüzde Ortadoğu'da Türkmenler

214

 

  /  Ortadoğu'da Türkmenler (Irak-Ġran-Suriye) Sempozyumu 

Nevruz bayramına günler kala nevruz hazırlıkları baĢlar. Yeni giysiler 

alınır;  tatlı,  kuru  yemiĢ,  pirinç  ve  yağ  hazırlanır.  “Hane  tekuni”  denilen  ev 

temizliği  yapılır,  kapı,  pencere  ve  duvarlar  temizlenir.  Halılar  yıkanır,  evler 

boyanır,  tamir  edilmesi  gereken  yerler  tamir  edilir,  Nevruza  mahsus  sebze 

ekilir, at ve benzeri hayvanlar ve takıları süslenir. Yeni yılın yaklaĢtığını haber 

vermek  için  koyunların  boynuna  çan  asılır,  yemek  kapları  hazırlanır.  Ev 

temizlendikten ve eski halılar yenileriyle değiĢtirildikten sonra siyah ve beyaz 

ipi birbiriyle dokurlar ve nazara karĢı korunmak için arasına üzerlik, boncuk, 

tuz koyarak Türkmenler arasında kutsal olduğuna inanılan “dagdan” adlı bir 

değneğin ucuna bağlarlar ve evin giriĢ kapısının üzerine asarlar. Birkaç tandır 

ekmek  piĢirirler.  Bir  çift  ekmeği  siyah  ve  beyazla  örülmüĢ  iple  odanın 

duvarına  asarlar.  Su  depolarını  ve  kaplarını  doldururlar.  Tüm  bunları, 

bereketin sembolü sayarlar. Yeni yıl gelmeden önceki son PerĢembe ve Cuma 

günleri, ölülerin ruhunu Ģad etmek amacıyla komĢulara hayır iĢler yaparlar ve 

sadaka  verirler.  Türkmenler,  ölen  akrabalarının  ruhlarının  Nevruz‟da  kendi 

evlerine  gelip  ziyaret  edeceğine  ve  geldiklerinde  kendi  yerlerini  ve  geride 

bıraktıkları  evlatlarını  temiz  ve  pak  görürlerse  ve  güzel  kokularını  teneffüs 

ederlerse  mutlu  ve  memnun  olarak  geride  kalanlara  dua  edeceklerine, yoksa 

mutsuz  ve  üzgün  olarak  geri  döneceklerine  inanmaktadırlar.  Bundan  dolayı 

Nevruz‟a birkaç gün kala evde ud ağacı yakarlar.  

Yeni yılın girmesi ve baĢlaması: Yeni yıl girmeden önce kadınlar, emek 

ve  biĢme,  börek,  katlama,  petir  ve  pesik  gibi  mahalli  tatlılar  ve  semenu 

hazırlarlar.  

Lambaları  yakarlar  ve  baharın  temiz  havasının  içeri  girmesi  ve 

bereketin artması için pencereleri açarlar. Ailenin büyüğü yeni yılın bereketli, 

verimli,  sağlıklı,  güzel  ve  baĢarılı  geçmesi  için  Kur‟an‟a  saygı  göstererek 

Kur‟an okur. Kur‟an tilavetinin ardından hayır dua eder ve diğer aile fertleri 

de  ihlasla  “amin”  derler.  Bugün  tüm  aile  bireyleri  boy  abdesti  alır,  yeni 

elbiseler giyer ve iki rekât Ģükür namazı kılarlar.  

Aileler,  yeni  yılın  baĢlangıcında  mezar  ziyaretlerine  giderler,  koyun 

kurban  ederler,  Allah‟tan  hacet  talep  ederler  ve  Ģükürde  bulunarak  sadaka 

veriler.  

Türkmenler,  Nevruzun  ilk  yağmurunun  suyundan  içmeyi  iyi  sayarlar 

ve  bunu  sağlık  ve  uğurun  göstergesi  olarak  kabul  ederler.  Eğer  bir  kadının 

Nevruz günü bir erkek çocuğu dünyaya gelirse adını, Nevruz, Nevruz Geldi, 

Yaz Geldi, Yaz Berdi, Yaz Can,.., ve kız çocuğu olursa Tazegül, Gül Bahar, 

Ġlki Ay, Gül Cihan, Yaz Gül, O Gün Yaz,… gibi nevruzla ilgili isimler koyar.  

---

Ortadoğu'da Türkmenler (Irak-Ġran-Suriye) Sempozyumu

  /   215 

Eskiden daha sık yapılan ve gün geçtikçe azalan adetlerden bazıları da 

Ģunlardır:  At  yarıĢı,  güreĢ,  kapmak  için  havada  mendil  uçurmak,  horuz 

dövüĢtürmek, koyunları boynuz tokuĢturmak, çocukların salıncak yarıĢmaları, 

karĢılıklı  ziyaretleĢmeler  ve  “Boncuk  attı”  gibi  Türkmen  gençleri  arasındaki 

bazı oyunlar.  

6.4. Türkmen Sahra Türkmenlerinde

 Mezar ziyareti:  

Türkmen  Sahra‟da  da  diğer  bölgelerde  olduğu  gibi,  Türkmenlerin 

ziyaret ettikleri ziyaretgâhlar vardır. En önemli ziyaret yerleri Ģunlardır:  

6.4.1. Ġmamzade DaniĢmend/DaliĢman: Bu Ġmamzade Molla Ali, 

fazilet ve derin bilgisinin yanında soy bakımından peygamberin Çehar yarının 

birinin evlat ve ahfadına dayanır. Ġnceburun halkı, Molla Ali DaniĢmend‟in Ģu 

anda  mezarının  bulunduğu  yerde  Ģehit  olduğu,  üzerine  tuğladan  bir  kümbet 

yapılana dek, bir süre mezarının korumasız kaldığını ve Ģimdi koruma altında 

olduğunu söylemektedirler.  

6.4.2.  Halid-e  Nebî:  Bütün  Türkmenlerin  ziyaretgâhı  olan  Gökçe 

Dağ kalesinde yer alan bir türbedir.  

6.4.3.  Bahaeddîn-e  NakĢibendî:  Her  Türkmen‟in  görmeyi  arzu 

ettiği  ziyaretgâhlardan  biri,  Hoca  Bahaeddîn-e  NakĢibend-e  Buharayî‟nin 

Buhara‟daki  türbesidir.  Ġran,  Çin,  Arabistan  ve  Hindistan‟da  hala  müritleri 

bulunmaktadır. O, 791/1388 yılında vefat etmiĢ ve Bahattin köyündeki dini 

merkezinin, caminin ve türbesinin bulunduğu mekâna defnedilmiĢtir

25

.  

6.4.4.  Hocalar  nahiyesinde  Hace  Behaeddin  Muhammed  b. 

Muhammed  b.  Muhammed  ġah  NakĢibendî  Uveysî‟nin  makamı: 

Kuzey  Ġran‟da  Bender  Türkmen‟in  doğusunda  yer  alan  Hocalar  köyünün 

yakınında  Bahaeddîn-e  NakĢibendî‟nin  adına  bir  yatır  yapılmıĢtır.  Söylentiye 

göre,  Bahaeddîn-e  NakĢibendî,  hac  için  Mekke‟ye  giderken  burada 

konaklamıĢtır. Erkeklerden daha çok kadınların, özellikle de çocuğu olmayan 

kadınların ziyaret ettiği bir mekândır. Çocuğu olmayan kadınlar, burada keçi 

veya  dana  adak  kurbanı  kesiyorlar  ve  ziyaretgâhın  yanındaki  ağaçlara  bez 

parçası bağlıyorlar.  

Cuma  günleri  ziyaretgâhların  çevrelerinde  çok  sayıda  ziyaretçi 

bulunur. Bender Türkmen‟in 10 km. doğusunda Bahaeddîn-e NakĢibendî‟nin 

                                                 

25

 Ali Arhî, “Çend nokte ez çend sunnet-e dînî”, Yaprak, Yıl: VII, Sayı: 23-26, Gonbed-e 

Kavûs,1383/2004, s. 17. 

---