Tarihte ve Günümüzde Ortadoğu'da Türkmenler

Ortadoğu'da Türkmenler (Irak-Ġran-Suriye) Sempozyumu

  /   211 

5.2.5. KonuĢ: Daha çok, mahalli anlamda Türkmen edebiyatı, Ģiiri ve 

kültür  alanındaki  çalıĢmaları  konu  edinen  Farsça  bir  dergidir.  2005 

sonbaharında  yayınlanan  üçüncü  sayısının  15-17.  sayfalarında  Türkiye‟den 

Doğan  Kaya‟nın  “Sivas  Türkmenlerinin  Halk  ġairleri”  baĢlıklı  yazısı  da 

bulunmaktadır.  2007  kıĢında  yayınlanan  onuncu  sayısı  Anna  Durdu 

Unsuri‟nin  “Bugünkü  Türkmen  ġiirinin  öncelikleri”  baĢlıklı  makalesiyle 

baĢlamaktadır.  

Yukarıda  adları  geçen  bugünkü  yayınların  dıĢında  1935  yılından  beri 

çeĢitli  aralıklarla  yayın  hayatına  baĢlamıĢ  ve  günümüzde  yayınlanmayan  bazı 

dergi ve gazeteler de Ģunlardır:  

Hefte-nâme-ye Kâbus (1314/1935), Ġttihâd-e Türkmen (1322/1943), 

Hefte-nâme-ye 

Nidâ-ye 

Gorgan 

(1324-1325/1945-1946), 

Corcân 

(1328/1949),  Gorgân-e  Mâ  (1330-11340/1951-1961),  Hefte-nâne-ye  ġomâl 

(1346/1967), Nidâ-ye Türkmen (1358/1979) ve Kitâb-e Fasl (1358/1979). 

Türkmen  tarihi,  edebiyatı,  folkloru  ve  benzeri  konularda  ulusal  ve 

uluslararası  düzeyde  zaman  zaman  toplantılar  veya  kongreler 

düzenlenmektedir.  11  Eylül  2005  tarihinde  Gorgan‟da  düzenlenen  “Birinci 

Uluslararası Türkmen Tarihi Sempozyumu” bu tür etkinliklerden biridir. Bu 

sempozyumda sunulan 31 bildirinin özeti “Mo‟essese-ye Ferheng ve ĠntiĢârat-

e  Mahtumgulu  Firâgi  –Merkezi  Dairetu‟l  Meârif-e  Turkmen”  tarafından 

“Holâse-ye Makâlât-e Târih-e Turkmen” adıyla Farsça olarak yayınlanmıĢtır.  

Yine  benzer  konularda  Farsça  veya  Türkmen  Türkçesiyle  çalıĢmalar 

yapan  entelektüel  bir  grup  da  bulunmaktadır.  Bunlar,  yukarda  adı  geçen 

dergilerde yazılar yazmakta, kitaplar yayımlamakta, söz konusu konferans ve 

kongrelerin  düzenlenmesine  öncülük  etmekte  ve  bu  mekânlarda  bildiriler 

sunmaktadırlar. Kemaleddin Nedimi, Kurban Seht BedahĢan, Musa Curcani, 

Eman  Kılıç  ġadmihr,  Abdurrahman  Ovnuk,  Araz Muhammed  Sarlı,  Mesud 

Diyeci, Mehmet Gocugi, Doç. Dr. Abdülhamid Nazari, Dr. Rahmet Gaziyani 

(Dahiliye  Uzmanı),  Anna  Durdu  Kerimi  gibi  isimler,  sadece  bunlardan  bir 

kaçıdır.  Bu  isimlerin  hepsinin  Türkmen  tarih,  edebiyat,  sanat,  kültür  ve 

folkloruyla  ilgili  Farsça  veya  Türkmen  Türkçesiyle  yayınlanmıĢ  makale  veya 

eserleri bulunmaktadır.  

Bu  entelektüel  Türkmen  çevrenin  ortaya  koyduğu  bazı  eserler 

Ģunlardır: 

Araz Muhammed Sarlı, PejuheĢha-yi der Edebiyat-e Torkemen, Gonbed-e 

Kavûs-1377/1998 (Farsça). 

---

212

 

  /  Ortadoğu'da Türkmenler (Irak-Ġran-Suriye) Sempozyumu 

Anna Durdu Unsuri, Zendegi ve zeman-ye Ģa„er Seyyid Nazer Seydi, yayın 

yeri yok, 1387/2008 (Farsça). 

Abdurrahman Ovnuk, Ava-ye Sahra, Tehran 1381/2012 (Farsça-Tarihi 

Roman). 

Eman Kılıç ġadmihr, Helvet-neĢin-e „EĢq, Tehran, 1379/2000 (Farsça).  

Kemaleddin  Nedimi,  PejuheĢhayî  ber-  ferheng  ve  temeddon-e  merdome- 

Golestan, celd-e evvel, Gorgan, 1378/1999 (Farsça). 

Kurban Seht BedahĢan, Seyri der edebiyat-e Ģefahi-ye Torkemen, Gonbed-e 

Kavûs-1379/2000 (Farsça). 

Kurban  Seht  BedahĢan,  Rubagilar-Aman  Geldi  Aman,  Gonbed-e 

Kavûs-1382/2005. 

Musa  Curcani,  Der  Rah-e  „Erfan  –  Gofte-gu  bba  ostad  Hacı  Ahund 

Abdurrahman Tengoli Tana, Gorgan, 1382/2005 (Farsça). 

Yukarıda  adları  geçen  kalem  erbabının  sosyal,  kültürel,  edebi  ve 

benzeri faaliyetlerini gerçekleĢtirdikleri bazı dernekler, vakıflar ve topluklar da 

bulunmaktadır. Bazıları Ģunlardır: 

Gumbed  Mahtumguli  Firagî  Derneği:  Dernek  baĢkanı  emekli  tarih 

öğretmeni Mehmet Gocigi‟dir.  

Kelale Mahtumguli Firagî Toluluğu: BaĢkan. Musa Curcâni. 

Akkale Ayna ġiir ve Edebiyat Encümeni: 

Gonbed-e  Kâvus  Türkmen  ġiir  ve  Edebiyat  Varlıkları  Encümeni:  BaĢkanı 

Mensur Teberî. 

Birçok yayınevi ve onlarca kitapçı bulunmaktadır.  

6. Türkmen Sahra Türkmenlerinin Dini ve Millî Gelenekleri: 

Birçok adet ve geleneği bulunan Türkmenlerin burada birkaç adet ve 

geleneğinden söz edilecektir. 

6.1. Türkmen Sahra Türkmenlerinde

 Kurban Bayramı:  

Türkmenlerin  en  büyük  Dini  bayramlarından  birisi,  Kurban 

Bayramı‟dır. Bayrama üç gün kala hazırlıklar baĢlar. Ġlk güne Kır günü veya ev 

temizliği  anlamında  Farsça  olarak  “hane  tekuni”  derler.  Bugün  tamamen 

temizlikle ilgilenirler. Ġkinci güne kokun (koku günü) derler. Bugün Türkmen 

halkı,  evlerde  kadınlar  tarafından  hazırlanan  yağlı  Ģirin  ekmekleri  (Türkmen 

böreği)  komĢulara  dağıtır.  Bayramdan  önceki  gece  banyo  yaparlar  ve  bu 

---

Ortadoğu'da Türkmenler (Irak-Ġran-Suriye) Sempozyumu

  /   213 

banyoya  “kurban  Ģura”  denir  ve  banyo  sırasında  “Kurban  Ģura  menĢura/ 

Kellemi sunsur nura” Ģiirini okuyarak dua ederler.  

Kurban  Bayramı  günü  cemaat  ile  namaz  kılınır  ve  Ģehirdeki  veya 

köylerdeki  din  adamı  halka  “iyiliği  emredip,  kötülükten  sakınmaları” 

konusunda  nasihat  eder.  Bayram  namazının  bitiminden  sonra  herkes, 

birbirinin bayramını tebrik eder ve gelecek yılın bayramına da kavuĢmak için 

duada bulunur. Daha sonra ister kadın ister erkek olsun durumu uygun olan 

her Türkmen koyun veya sığır kurban keser. Sığır yedi kiĢi arasında ortaklaĢa 

kesilir  ve  bu  ortak  paylaĢıma  “ule”  adı  verilir

23

.  Kurbanlık  hayvanın  kesimi 

sırasında,  hayvanın  baĢını  kestikleri  yere  küçük  bir  çukur  kazarlar  ve  oraya 

kurban kesilmeden önce bir miktar kömür, tuz ve buğday koyarlar. 

Bayram  günlerinde  bütün  halk,  en  temiz  elbiseleriyle  dıĢarı  çıkar. 

Kurban  bayramında  üç  gün  tatil  yaparlar.  Ayrıca  bayram  günlerinde  birkaç 

düzgün  ağaç  ve  bir  miktar  iple  salıncak  yaparlar.  Bu  salıncağa  Türkmen 

mahalli  dilinde  sallançak  =  çalaman  denir.  Bazı  yörelerde  ise  gençler  ve 

çocuklar arasında yumurta kırma yarıĢması düzenlenir.   

6.2. Türkmen Sahra Türkmenlerinde

 Ak AĢ veya Ak Koyun 

Kutlaması:  

Türkmenler  arasında  en  yaygın  ve  en  canlı  adetlerden  ve 

geleneklerden  birisidir.  Bu  adet  aslında  63  yaĢına,  yani  Hz.  Muhammed‟in 

vefat  ettiği  yaĢa  ulaĢmanın  Ģükür  kutlamasıdır.  Türkmenlerden  baĢka  hiçbir 

Müslüman  topluluk  ve  grupta  bulunmayan  ve  “Peygamber  toyu”  yada  “Ak 

koyun toyu” adıyla da meĢhur olan bu “Ak AĢ” âdeti, her ne Ģekilde olursa 

olsum dünyanın her yerindeki Türkmenler arasında kutlanmaktadır. Bu âdetin 

adı, bazı Türkmen taifeleri arasında farklı adlarla anılmaktadır. Örneğin Hazar 

Denizi kıyısında oturan Türkmenler tarafından “Ak AĢ”, Atabay ve Göklen 

aĢiretleri  arasında  ise  “Ak  Koyun”  adıyla  bilinmektedir.  Bu  âdetin  adı  ne 

olursa olsun tüm Türkmenler arasında kutlanıĢ Ģekli aynıdır ve birbiriyle farkı 

yoktur. Ayrıca tüm Türkmenler arasında ayrı bir saygınlığı ve önemi vardır

24

.  

6.3. Türkmen Sahra Türkmenlerinde Nevruz Kutlaması

: 

“Yıling geleni Nevruz‟dan belli/ Nevruzun gelmesi yeni yılı haber veriyor” 

                                                 

23

 Ule: “PaylaĢmak” anlamına gelen “üleĢmek” mastarından türetilmiĢtir. 

24

 R. V. Odekov, Türkmen Gelenek ve Görenekleri, çeviren ve hazırlayan: Murat Ġlli, Ankara 

2011, s.193-201. 

---