Tarihte ve Günümüzde Ortadoğu'da Türkmenler

Ortadoğu'da Türkmenler (Irak-Ġran-Suriye) Sempozyumu

  /   199 

 

 

 

 

 

 

MAHTUMGULĠ FĠRAGΠVE TÜRKMEN SAHRA 

Ali TEMĠZEL

*



 

ÖZET 

 Günümüzde Türkmenler baĢta Türkmenistan, Türkiye, Suriye, Ġran ve Irak 

topraklarında  olmak  üzere  dünyanın  değiĢik  birçok  bölgesinde  dağınık  veya  toplu 

halde  yaĢamaktadırlar.  Türkmen  tarihinin,  geleneğinin,  kültürünün,  sanatının, 

folklorunun,  dil  ve  edebiyatının  yaĢadığı  önemli  coğrafi  alanlardan  birisi  de  Kuzey 

Ġran‟da yer alan Türkmen Sahra‟dır.  

Türkmen  Sahra,  Türkmenlerin  önemli  Ģairi  Mahtumguli  Firagî‟nin  (1733-

1795)  de  doğup  büyüyüp  yaĢadığı  ve  bugün  de  bağrında  sakladığı  önemli  bir 

bölgedir.  

Milletlerin  ve  devletlerin  var  oluĢlarından  itibaren  onların  devamlılıklarını 

sağlayan  bazı  unsurlar  vardır.  Bunlardan  biri  de  bir  milletin  bağrından  çıkmıĢ, 

milletinin değerlerini, yaĢantısını, inancını, folklorunu, töresini, geleneklerini, duygu 

ve düĢüncelerini kendi sanat ve edebi eserlerinde, Ģiirlerinde muhafaza eden Ģairler, 

filozoflar, düĢünürler, yazarlar, devlet adamları ve benzeri önderlerdir. Mahtumguli 

Firagî  de  Türkmen  Sahra‟da  yaklaĢık  250  yıldır,  Türkmenler  ve  bölgenin  diğer 

insanları  için  varlık  abidesi  olmuĢtur.  Zira  Türkmen  ileri  gelenlerinin,  “Biz 

Türkmenlerin  bugüne  kadar  kendi  dilimizi,  kültürümüzü  ve  dinimizi  kaybetmeden 

yaĢamıĢsak, bunda en büyük etken Mahtumguli Firagî olmuĢtur.” sözleri bunu en iyi 

Ģekilde açıklamaktadır. 

Türkmen  Ģairi  Mahtumguli  Firagî‟nin  ve  Türkmen  Sahra  Türkmenlerinin 

konu  edinildiği  bu  çalıĢma,  iki  ana  bölümden  oluĢmaktadır.  Birinci  bölümde, 

“Türkmen ġairi Mahtumguli Firagî‟nin hayatı, eserleri ve Ġran‟da Türkmen Sahra‟da 

iki  binli  yılların  baĢından  itibaren  her  yıl  Mayıs  ayının  üçüncü  haftasının  baĢında 

                                                 

*

 Doç. Dr., Selçuk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Fars Dili ve Edebiyatı Bölüm BaĢkanı 

[e-mail] 

 

---

200

 

  /  Ortadoğu'da Türkmenler (Irak-Ġran-Suriye) Sempozyumu 

onunla  ilgili  yapılan  etkinlikler  hakkında  bilgi  verilecektir.  Ayrıca  bu  çerçevede 

Mahtumguli Firagî‟nin  anıt mezarının  yeri,  yapılıĢ tarihi  ve  özelliği  hakkında  bizzat 

anıt  mezarın  mimarı  Anna  Muhammed  Niyazi  ile  yapılan  görüĢmeler  ile  ilgili  bazı 

açıklamalar sunulacaktır. 

Ġkinci  bölümde  ise  Türkmen  Sahra‟nın  tarihini,  coğrafyasını,  kültürel 

durumunu, sosyal ve ekonomik yapısını içeren bilgilere değinilecektir. 

Anahtar Kelimeler:

 Türkmen Sahra, Mahtumguli Firagî, Türkmenler, Ġran 

 

MAHTUMGULI FIRAGI AND TURKMEN SAHRA 

ABSTRACT 

Today, Turkmens live in dispersed or collective settlements in various parts 

of  the  world,  notably  in  Turkmenistan,  Turkey,  Syria,  Iran  and  Iraq.  One  of  the 

important geographical regions where Turkmen history, traditions, culture, folklore, 

language and literature are still maintained is Turkmen Sahra in Northern Iran.  

Turkmen  Sahra  is  an  important  place  where  one  of  Turkmens‟  leading 

poets, Mahtumguli Firagî (1733-1795) was born, lived and is buried today.  

There  are  some  elements  that  enable  the  continuity  of  nations  and  states 

after their emergence. One of these elements concerns poets, philosophers, thinkers, 

writers, statesmen and similar leaders who came from the heart of a nation, and kept 

that nation‟s lifestyle, beliefs, folklore, customs, traditions feelings and ideas in their 

arts  and  works  of  literature.  Mahtumguli  Firagî,  too,  has  served  as  a  monumental 

figure in Turkmen Sahra for Turkmens and other people of the region for about 250 

years,  Some  Turkmen  notables  state  this  follows,  “If  we,  Turkmens,  have  so  far 

managed to exercise our language, culture and religious without losing them, this is, 

to a great extent, thanks to Mahtumguli Firagî.”  

This  study,  which  deals  with  Turkmen  poet  Mahtumguli  Firagî  and 

Turkmens  in  Turkmen  Sahra,  consists  of  two  major  sections.  In  the  first  section, 

information will be given about “Turkmen Poet Mahtumguli Firagî‟s life, works and 

the activities held in honor of him in Turkmen Sahra in Iran in the third week of 

May  since  the  early  2000s.  Moreover,  some  explanations  will  be  made  within  this 

framework about interviews held with Anna Muhammed Niyazi, the architect of the 

memorial  erected  in  memory  of  Mahtumguli  Firagî,  about  its  location,  date  of 

construction and features. 

In the second section, some information will be provided about the history, 

geography, cultural situation, social structure and economy of Turkmen Sahra. 

Keywords:

 Turkmen Sahra, Mahtumguli Firagi, Turkmens, Iran 

 

 

---

Ortadoğu'da Türkmenler (Irak-Ġran-Suriye) Sempozyumu

  /   201 

GĠRĠġ 

Milletlerin  ve  devletlerin  kendileri  için  sembol  olarak  gördükleri, 

Ģairleri,  filozofları,  din  adamları,  sanatçıları  ve  benzeri  Ģahsiyetleri  vardır. 

Türkmenlerin de bu anlamda abideleĢtirdikleri önemli Ģahsiyetlerinden birisi 

de  Mahtumguli  Firagî  isimli  Ģairleridir.  Bu  Ģair  sadece  Türkmen  Sahra‟da 

değil;  Türkiye,  Türkmenistan,  Iran,  Azerbaycan,  Tacikistan,  Özbekistan, 

Afganistan, Pakistan, Hindistan gibi dünya coğrafyasında stratejik önemi olan 

bölge  ülkeleri  arasında  kültür,  Ģiir  ve  edebiyat  köprüsü  olarak  yerini 

korumaktadır.  Kuzey  Ġran‟da  Türkmen  Sahra‟da  yüzyıllardır  yaĢayan 

Türkmenlerin  varlığı  geçmiĢte  olduğu  gibi  günümüzde  de  tarih,  kültür,  dil, 

edebiyat  ve  sanat  bakımından  Türkiye‟deki  genç  araĢtırmacılar  ve  konuyla 

ilgilenenler için önem arz etmektedir. 

1. Mahtumguli Firagî‟nin Hayatı, Eserleri ve Hakkında Yapılan 

Etkinlikler: 

Türkmen  Ģairi  ve  arifi  Mahtumguli  Firagî,  Türkmen  edebiyatı  ve 

tasavvufu dünyasında parlayan bir yıldız gibi ıĢık saçmaktadır. Onun sevilen 

ve gönülleri süsleyen Ģiirleri, insanların ince duygularında, araĢtırmacıların ve 

geçmiĢe  ilgi  duyan  edebiyatçıların  nezdinde  özel  bir  yere  sahiptir.  Batıda  ve 

doğuda birçok edip, Ģair ve düĢünür tarafından takdirle anılmaktadır

1

. Böylece 

evrensel bir Ģahsiyet olarak algılanmaktadır. 

1.1. Mahtumguli Firagî‟nin Babası:  

“Azâdî”  edebi  mahlası  ile  “Karî  Molla”  diye  meĢhur  Dovlet 

Muhammed  (1700-1760)  kendi  döneminin  meĢhur  ve  yüksek  seviyeli 

Ģairlerindendi

2

.  Dovlet  Muhammed,  Orazgül  ile  evlenir  ve  üçüncüsü 

Mahtumguli olan beĢ erkek ve bir kız çocuğu dünyaya gelir. Onun birlik ve 

adaleti savunan ve millî duyguları içeren gazel, kaside ve benzeri Ģiirleri vardır. 

Onun Ģiirlerinden bir örneği aĢağıda sunuyoruz

3

: 

                                                 

1

 Araz Muhammed Sarlı, PejuheĢha-yi der Edebiyat-e Torkemen, Gonbed-e Kavûs-1377/1998, 

s. 17-20. 

2

 Wolfgang Günter Lerch, Wie eine Perle im Ozean Türkische Kultur und Literatur in Mittelasien, 

München, Februar 2011, Allitera Verlag, s. 57. 

3

 Eman Kılıç ġadmihr, “Mahtumgulı Ferâgî, ġâir-i Nâmdâr-ı Türkmen”, Edebistan, Yıl: 5, S. 

52, Tehran, Ferverdin 1373/Nisan 1994, s. 48-50, (Çeviri: Ali Temizel), “Ünlü Türkmen ġairi 

Mahtumgulı  Firâgî”,  Selçuk  Üniversitesi  Türkiyat  AraĢtırmaları  Enstitüsü  Türkiyat  AraĢtırmaları 

Dergisi, S. 15, Konya, Bahar 2004, s.79-90. 

---