Ortadoğu'da Türkmenler (Irak-Ġran-Suriye) Sempozyumu
/ 199
MAHTUMGULĠ FĠRAGÎ VE TÜRKMEN SAHRA
Ali TEMĠZEL
*
ÖZET
Günümüzde Türkmenler baĢta Türkmenistan, Türkiye, Suriye, Ġran ve Irak
topraklarında olmak üzere dünyanın değiĢik birçok bölgesinde dağınık veya toplu
halde yaĢamaktadırlar. Türkmen tarihinin, geleneğinin, kültürünün, sanatının,
folklorunun, dil ve edebiyatının yaĢadığı önemli coğrafi alanlardan birisi de Kuzey
Ġran‟da yer alan Türkmen Sahra‟dır.
Türkmen Sahra, Türkmenlerin önemli Ģairi Mahtumguli Firagî‟nin (1733-
1795) de doğup büyüyüp yaĢadığı ve bugün de bağrında sakladığı önemli bir
bölgedir.
Milletlerin ve devletlerin var oluĢlarından itibaren onların devamlılıklarını
sağlayan bazı unsurlar vardır. Bunlardan biri de bir milletin bağrından çıkmıĢ,
milletinin değerlerini, yaĢantısını, inancını, folklorunu, töresini, geleneklerini, duygu
ve düĢüncelerini kendi sanat ve edebi eserlerinde, Ģiirlerinde muhafaza eden Ģairler,
filozoflar, düĢünürler, yazarlar, devlet adamları ve benzeri önderlerdir. Mahtumguli
Firagî de Türkmen Sahra‟da yaklaĢık 250 yıldır, Türkmenler ve bölgenin diğer
insanları için varlık abidesi olmuĢtur. Zira Türkmen ileri gelenlerinin, “Biz
Türkmenlerin bugüne kadar kendi dilimizi, kültürümüzü ve dinimizi kaybetmeden
yaĢamıĢsak, bunda en büyük etken Mahtumguli Firagî olmuĢtur.” sözleri bunu en iyi
Ģekilde açıklamaktadır.
Türkmen Ģairi Mahtumguli Firagî‟nin ve Türkmen Sahra Türkmenlerinin
konu edinildiği bu çalıĢma, iki ana bölümden oluĢmaktadır. Birinci bölümde,
“Türkmen ġairi Mahtumguli Firagî‟nin hayatı, eserleri ve Ġran‟da Türkmen Sahra‟da
iki binli yılların baĢından itibaren her yıl Mayıs ayının üçüncü haftasının baĢında
*
Doç. Dr., Selçuk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Fars Dili ve Edebiyatı Bölüm BaĢkanı
temizel46@yahoo.com
200
/ Ortadoğu'da Türkmenler (Irak-Ġran-Suriye) Sempozyumu
onunla ilgili yapılan etkinlikler hakkında bilgi verilecektir. Ayrıca bu çerçevede
Mahtumguli Firagî‟nin anıt mezarının yeri, yapılıĢ tarihi ve özelliği hakkında bizzat
anıt mezarın mimarı Anna Muhammed Niyazi ile yapılan görüĢmeler ile ilgili bazı
açıklamalar sunulacaktır.
Ġkinci bölümde ise Türkmen Sahra‟nın tarihini, coğrafyasını, kültürel
durumunu, sosyal ve ekonomik yapısını içeren bilgilere değinilecektir.
Anahtar Kelimeler:
Türkmen Sahra, Mahtumguli Firagî, Türkmenler, Ġran
MAHTUMGULI FIRAGI AND TURKMEN SAHRA
ABSTRACT
Today, Turkmens live in dispersed or collective settlements in various parts
of the world, notably in Turkmenistan, Turkey, Syria, Iran and Iraq. One of the
important geographical regions where Turkmen history, traditions, culture, folklore,
language and literature are still maintained is Turkmen Sahra in Northern Iran.
Turkmen Sahra is an important place where one of Turkmens‟ leading
poets, Mahtumguli Firagî (1733-1795) was born, lived and is buried today.
There are some elements that enable the continuity of nations and states
after their emergence. One of these elements concerns poets, philosophers, thinkers,
writers, statesmen and similar leaders who came from the heart of a nation, and kept
that nation‟s lifestyle, beliefs, folklore, customs, traditions feelings and ideas in their
arts and works of literature. Mahtumguli Firagî, too, has served as a monumental
figure in Turkmen Sahra for Turkmens and other people of the region for about 250
years, Some Turkmen notables state this follows, “If we, Turkmens, have so far
managed to exercise our language, culture and religious without losing them, this is,
to a great extent, thanks to Mahtumguli Firagî.”
This study, which deals with Turkmen poet Mahtumguli Firagî and
Turkmens in Turkmen Sahra, consists of two major sections. In the first section,
information will be given about “Turkmen Poet Mahtumguli Firagî‟s life, works and
the activities held in honor of him in Turkmen Sahra in Iran in the third week of
May since the early 2000s. Moreover, some explanations will be made within this
framework about interviews held with Anna Muhammed Niyazi, the architect of the
memorial erected in memory of Mahtumguli Firagî, about its location, date of
construction and features.
In the second section, some information will be provided about the history,
geography, cultural situation, social structure and economy of Turkmen Sahra.
Keywords:
Turkmen Sahra, Mahtumguli Firagi, Turkmens, Iran
Ortadoğu'da Türkmenler (Irak-Ġran-Suriye) Sempozyumu
/ 201
GĠRĠġ
Milletlerin ve devletlerin kendileri için sembol olarak gördükleri,
Ģairleri, filozofları, din adamları, sanatçıları ve benzeri Ģahsiyetleri vardır.
Türkmenlerin de bu anlamda abideleĢtirdikleri önemli Ģahsiyetlerinden birisi
de Mahtumguli Firagî isimli Ģairleridir. Bu Ģair sadece Türkmen Sahra‟da
değil; Türkiye, Türkmenistan, Iran, Azerbaycan, Tacikistan, Özbekistan,
Afganistan, Pakistan, Hindistan gibi dünya coğrafyasında stratejik önemi olan
bölge ülkeleri arasında kültür, Ģiir ve edebiyat köprüsü olarak yerini
korumaktadır. Kuzey Ġran‟da Türkmen Sahra‟da yüzyıllardır yaĢayan
Türkmenlerin varlığı geçmiĢte olduğu gibi günümüzde de tarih, kültür, dil,
edebiyat ve sanat bakımından Türkiye‟deki genç araĢtırmacılar ve konuyla
ilgilenenler için önem arz etmektedir.
1. Mahtumguli Firagî‟nin Hayatı, Eserleri ve Hakkında Yapılan
Etkinlikler:
Türkmen Ģairi ve arifi Mahtumguli Firagî, Türkmen edebiyatı ve
tasavvufu dünyasında parlayan bir yıldız gibi ıĢık saçmaktadır. Onun sevilen
ve gönülleri süsleyen Ģiirleri, insanların ince duygularında, araĢtırmacıların ve
geçmiĢe ilgi duyan edebiyatçıların nezdinde özel bir yere sahiptir. Batıda ve
doğuda birçok edip, Ģair ve düĢünür tarafından takdirle anılmaktadır
1
. Böylece
evrensel bir Ģahsiyet olarak algılanmaktadır.
1.1. Mahtumguli Firagî‟nin Babası:
“Azâdî” edebi mahlası ile “Karî Molla” diye meĢhur Dovlet
Muhammed (1700-1760) kendi döneminin meĢhur ve yüksek seviyeli
Ģairlerindendi
2
. Dovlet Muhammed, Orazgül ile evlenir ve üçüncüsü
Mahtumguli olan beĢ erkek ve bir kız çocuğu dünyaya gelir. Onun birlik ve
adaleti savunan ve millî duyguları içeren gazel, kaside ve benzeri Ģiirleri vardır.
Onun Ģiirlerinden bir örneği aĢağıda sunuyoruz
3
:
1
Araz Muhammed Sarlı, PejuheĢha-yi der Edebiyat-e Torkemen, Gonbed-e Kavûs-1377/1998,
s. 17-20.
2
Wolfgang Günter Lerch, Wie eine Perle im Ozean Türkische Kultur und Literatur in Mittelasien,
München, Februar 2011, Allitera Verlag, s. 57.
3
Eman Kılıç ġadmihr, “Mahtumgulı Ferâgî, ġâir-i Nâmdâr-ı Türkmen”, Edebistan, Yıl: 5, S.
52, Tehran, Ferverdin 1373/Nisan 1994, s. 48-50, (Çeviri: Ali Temizel), “Ünlü Türkmen ġairi
Mahtumgulı Firâgî”, Selçuk Üniversitesi Türkiyat AraĢtırmaları Enstitüsü Türkiyat AraĢtırmaları
Dergisi, S. 15, Konya, Bahar 2004, s.79-90.
Dostları ilə paylaş: |