Tarihte ve Günümüzde Ortadoğu'da Türkmenler
Yüklə 7,31 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 2. Ġran Türkmenleri
Ortadoğu'da Türkmenler (Irak-Ġran-Suriye) Sempozyumu / 205 Bir festival, bir karnaval coĢkusuyla kutlama, daha akĢamın ilk saatlerinden itibaren baĢlamıĢtı. Bir yandan yeni gelenler tarafından mezarın baĢında sürekli dua ve Kur‟an okunmaktaydı. Diğer taraftan ise anıt mezarın 10-15 metre yakınında Türkmen bozkırının mahalli Ģairleri ve âĢıkları tarafından Mahtumguli Firagî‟nin Ģiirleri, bazen yalın, bazen de bir müzik aleti eĢliğinde Türkmen Türkçesiyle seslendirilmekteydi. Daha önceden çadırlarını kurmamıĢ olanlar, yine bu saatlerde bir taraftan çadırlarını kurmaya çalıĢıyor, diğer taraftan da yemek için bir Ģeyler hazırlamaktaydılar. Bu arada saat gece 02.00‟ye doğru yaklaĢmıĢtı, ama her taraf capcanlıydı. Bu birkaç saatlik ayaküstü dinlenmeden sonra, gün ağardı ve güneĢin ilk ıĢıkları Etrek vadisini yeniden aydınlatmaya baĢladı. Böylelikle bizim gibi yarım uykulu insanlar, yeniden canlandılar. Zira birçok insan gece sabaha kadar hiç uyumamıĢ; geceleyin anıt mezarı, Etrek vadisini ve ay ıĢığını doyasıya seyretmiĢti. 2007 yılındaki Mahtumguli Firagî‟yi Anma Etkinlikleri, Gülistan Eyaleti Kelâle ilçesi Mahtumguli Firagî‟yi Anma Komitesi tarafından düzenlenmiĢti. Altında yukarıdaki komitenin isminin de yer aldığı bez afiĢlerde Mahtumguli Firagî‟nin Ģiirlerinden bazı örnekler sunulmuĢtu. Ben, burada o afiĢlerden bir örneği naklediyorum: “Mahtumguli ol mekanda meks attı, ġıhlar turdi yiğitler dey raksetti. Her eĢyadan yar cemâlin aksetti. Ab kaysıdır, Ģarab kaysı bilemedim.” (Mahtumguli ol mekanda durdu, ġeyhler ayağa kalktı yiğitler gibi raksetti, Her eĢyada Allah‟ın cemâli gözüktü, Su hangisidir, Ģarap hangisidir bilemedim.) 18 Mayıs 2007 Cuma sabahı, yani Mahtumguli Firagî‟yi anama programının yapılacağı gün erkenden kalkıp arkadaĢlarla birlikte, 15 km ilerideki Merave Tepe kasabasına kahvaltı yapmaya gittik. Bu kasabada Mahtumguli Firagî‟nin heykeli ve meydanı var. Saat 10.00‟a doğru Mahtumguli Firagî‟nin mezarına bugünün etkinliklerine katılmak için tekrar geldiğimizde, her tarafın mahĢeri andıran bir kalabalığa dönüĢtüğünü; dağların, tepelerin, ovaların, derelerin, tarlaların insan kaynadığını gördük. Trafik iyice sıkıĢmıĢtı. Biz, bu yüzden aracımızı 2 km.
206
uzağa bırakarak ve yürüyerek tarlaların arasından anıt mezarın alanına ulaĢtık. Bu normal bir Ģeydi, zira bizim gibi binlerce insan da arabalarını daha uzaklara bırakıp yürümekteydiler. Anıt mezar çevresinde protokol konuĢmaları ve diğer etkinlikler için yerler hazırlanmıĢtı. Türkmen çadırlarında zaman zaman küçük ikramlar veriliyordu. Seyyar satıcılar da yerlerini almıĢlardı. Türkmenlere mahsus çeĢitli eĢyalar, kitaplar alıcılarını bulmaktaydı. Özellikle sulu içeceklerin müĢterisi oldukça çoktu. Çünkü öğleye doğru hava iyice ısınmıĢtı. Öğleyin buradaki insan sayısı, 30 bini bulmuĢtu. Cuma günü programın sonuna doğru, Mahtumguli Firagî‟yi Anma Etkinlikleri‟nin yapıldığı alandan ayrılarak Türkmenlerin yaĢadığı diğer yerleĢim alanlarını da görmek istedik. Bu kez Merave Tepe kasabasından baĢlayıp Kelâle ilçesi üzerinden Gonbed-e Kâvus‟a gelmeyi planladık. Buradaki yerleĢim yerlerinin birçoğunun adının Türkçe olduğuna Ģahit olarak yolumuza Ģöyle devam ettik: Yolumuz, SarıkamıĢ ve ġarlık (ġelâle) köylerinden baĢlayıp, Merave Tepe kasabasından güney batıya yönelerek, Çınaran, Keçik, Arap Karra Hacı, Kerim ĠĢan 9 , Çatal, Kapan Bala, Kara BeĢ, Kapan Payin, PaĢayî, Hacı Beyk Bala, Kara Said, Gökçe, Kelâle, Yanak, Hacılar Kale, Pollî Hacı köylerinden geçip Gonbed-e Kâvus‟a ulaĢtı 10 .
2. Ġran Türkmenleri Türkmenler, on birinci yüzyılda Oğuzların batıya göçünden sonra geride bırakılmıĢ boylardan meydana gelen Türk topluluğudur 11 . Ġran topraklarında hüküm süren Gazneliler ile Selçuklular arasında 1040 yılında meydana gelen Dandanakan SavaĢında Gaznelilerin yenilmesinden sonra Ġran kapıları Türklere tamamen açıldı 12 . Nadir ġah (ö. 1747)‟tan sonra bir süre Ġranlıların ve Hîvelilerin baskısında kalan Türkmenler, 1835‟ten itibaren Merv‟e doğru geniĢlediler 13 . 1040 tarihinden baĢlayarak Yirminci yüzyılın 9 Kerim ĠĢan kasabasında yaklaĢık yüz yıldır Sünnî akideye göre eğitim öğretim yapan Kerim ĠĢan Medresesi ve bazı tarihi mekânlar bulunmaktadır. 10 Temizel, a.g.m., s. 225-234. 11 Mehmed Saray, “Türkmenler”, Ġslam Ansiklopedisi- Ġslâm Âlemi Tarih, Coğrafya, Etnografya ve Biyografya Lügati, C. 12/2, Ġstanbul, 1988, Milli eğitim Basımevi, s. 661-673. 12 Türel Yılmaz, “Ġran‟da UnutulmuĢ Bir Toplum: Türkmen Sahra Türkmenleri”, Akademik Orta Doğu, C. I, S. 2, Ġstanbul, Mart 2007, s. 205-216. 13 Saray, a.g.m., s. 661-673. Ortadoğu'da Türkmenler (Irak-Ġran-Suriye) Sempozyumu / 207 baĢına kadar yaklaĢık 1000 yıl süreyle Türkler, Ġran‟da egemen güç olarak kaldılar. Bu süreç içerisinde Ġran topraklarında arka arkaya Selçuklular, Ġlhanlılar, Celayirliler, Timurlular, Karakoyunlular, Akkoyunlular, Safeviler, AfĢarlar ve Kaçarlar gibi Türk soylu devlet ve hükümetler yönetimde bulundular 14 . Devlet yönetiminde Ġran‟ın asli unsuru sayılan Türkler, 1850 yılından itibaren Ġran‟da geliĢen bir dizi siyasi olaylar nedeniyle itibar kaybetmeye baĢlar ve 1925 yılında tamamen devlet idaresinden uzaklaĢırlar. Ruslarla ilk teması on sekizinci yüzyılın ilk yarısında baĢlayan 15 Türkmenler için on dokuzuncu ve yirminci yüzyıl, bölge hanlıklarının, Ġran ve Rus yönetimlerinin istilalarına ve Sovyet rejimine karĢı verilen milli mücadelelerle geçmiĢtir 16 . Ġran‟da yaĢayan Türkmen Sahra Türkmenleri, 1881 yılına kadar Türkmenistan‟la birilikteydiler ve o tarihe kadar Türkmenler Hazar Denizi ve Ceyhun Irmağı arasında bağımsız bir millet olarak beylikler halinde yaĢamaktaydılar. 1881 yılında Türkmenlerin Türkmenistan‟da Göktepe Kalesi‟nde Rus ordusuna yenilmesinden sonra Ġran‟la Rusya arasında yapılan Ahalteke anlaĢmasına göre iki tarafta yaĢayan Türkmenler arasına sınır çekilmiĢ, güneydeki Türkmenler Ġran sınırlarının içinde, kuzeydeki Türkmenler ise Çarlık Rusya‟sı ve daha sonra da Sovyetler Birliği‟nin sınırları içinde kalmıĢtır. Güneyde yani Ġran sınırları içinde kalan Türkmenlerin oturduğu bölgeye XX. yüzyılda ġah Pehlevî zamanında Türkmen Sahra adı verilmiĢtir. Aslında ġah Pehlevî‟nin 1925 yılında Ġran‟da MeĢrutiyeti yıkarak yönetimi ele geçirmesinden iki yıl önce yani 1923-1924 yıllarında Osman Ahund‟un öncülüğünde iki yıl yaĢayan bağımsız bir Türkmen Cumhuriyeti Devleti kurulmuĢtur. Sovyetler Birliği ve Ġran hükümetlerinin karĢılıklı saldırıları sonucunda bölgeyi yöneten Türkmen liderler öldürülmüĢ ve bu yenilgiyle Türkmen Sahra bölgesinin yönetimi resmen Pehlevi hanedanlığının
14 Aygün Atar, Ġran‟ın Etnik Yapısı (Yakın Dönem ve Günümüzde), Divan Yayıncılık, Ankara, 2006, s. 67. 15 Esedollah Me„tufi, Tarihçe-ye Çehar ġehr-e Torkemen-neĢin, Aqqela, Bendertorkmen, GomiĢdepe ve Gonbed-e Kavus, Gurgan, 1384/2005, s. 170. 16 Faruk Sümer, “Türkmenler”, Türkiye Diyanet Vakfı Ġslam Ansiklopedisi, C. 41, Ġstanbul, 2012, s. 607-611. Yüklə 7,31 Mb. Dostları ilə paylaş:
|