Tarihte ve Günümüzde Ortadoğu'da Türkmenler
Yüklə 7,31 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 1.2. Mahtumguli Firagî‟nin Doğumu, Öğrenimi, Ölümü
- 1.4. Mahtumguli Firagî‟nin anıt mezarının yeri
- 1.5. Mahtumguli Firagî‟yi Anma Etkinlikleri
202
“Könül içre evvelden fikr eylegil, Fark edip yagĢi yamani söylegil, Ger yaman bolursa söz yumgıl dudak YagĢi bolsa deyir sen anı yagĢırak.” (Önce gönülde düĢün, iyi ve kötüyü teĢhis et ve o zaman söyle. Eğer kötü olursa dudağı kapa ve iyi olursa daha iyi söyle).
Türkmenlerin Göklen aĢiretinin Gerkez kabilesinden olan Mahtumguli Firagî, 1146/ 1733 yılında Gonbed-e Kavs‟ın kuzey doğusunda Etrek ve Gürgen nehirleri arasında bulunan AcıgovĢan köyünde doğdu. Mahtumguli Firagî, ilköğrenimi babasının yanında yaptıktan sonra öğrenimi tamamlamak için Kızılayak köyünde Ġdris Baba Medresesine devam etti. Burada babasının dostlarından Niyaz Salih‟ten diğer ilimleri baĢlangıcından itibaren öğrendikten sonra Buhara‟ya giderek GögeltaĢ Medresesine devam etti. Buhara‟da Nuri Kâzım b. Bahir isimli ir bâlimle tanıĢtı. Mahtumguli Firagî, bu âlimle Afganistan ve Hindistan gibi ülkelere yolculuk yaptı. Buralarda ilmi tecrübelerini artırarak tekrar Buhara‟ya döndü. Hive Ģehrinde ġir Gazi Dini Ġlimler Medresesinden mezun oldu. Mahtumguli Firagî, ömrünün sonuna kadar Türkmenlerin arasında yaĢadı ve onların dertleriyle, sevinçleriyle hemhal olarak Türkmenlerin eğitim öğretim iĢleriyle meĢgul oldu. Türkmen edebiyatının öncüsü olmasının yanında, ideal Türkmen tipine örneklik etmesinden dolayı Türkmen halkı tarafından sevilip beğenildi 4 . Süngü Dağı eteklerinde ÇeĢme Ayasari yakınlarında tahminen 1210/1795 yılında vefat eden Ģairin cenazesini ak bir devenin üzerinde Aktogay köyüne getirdiler ve babasının türbesinin yanına defnettiler 5 . 1.3. Mahtumguli Firagî‟nin Edebî Yeri: “Türkmen Edebiyatının Babası” olarak bilinen Mahtumguli Firagî‟nin Divânı Türkiye Türkçesinin yanı sıra Farsça, Ġngilizce, Almanca, Rusça ve Azerbaycan Türkçesi gibi dillere tercüme edilip yayınlanmıĢtır. Mahtumguli Firagî, Edebî doğu Türkçesi yanında yaĢadığı coğrafyanın dillerinden olan Farsça ve Arapçayı da bilmekteydi. Nizâmî, Sa„dî, Ali ġir
4 Sarlı, a.g.e., s. 12-14. 5 ġadmihr, a.g.m., s. 81. Ortadoğu'da Türkmenler (Irak-Ġran-Suriye) Sempozyumu / 203 Nevâi ve Fuzuli gibi Ģairlerin eserlerini okumuĢtur. ġiirlerinde Mahtumguli mahlasının yanında Firâgî (Pirâgî) mahlasını da kullanmıĢtır. ġiilerinde halk Ģiiri geleneğindeki bâde içme motifi gözükmekle birlikte dinî-tasavvufî düĢüncenin en önemli temalarından birisi olan “dünyanın faniliğine” de yer verilmektedir. Bunun yanında nasihat içeren, kötüye ve zalime karĢı savaĢan, bağımsızlığı özümseyen, halkı irĢat eden Ģiirleri de vardır 6 .
Mahtumguli Firagî ve Ģiirlerinin bugünkü Türkmen Sahra‟daki Türkmenler arasındaki etkisi, Hoca Ahmet Yesevî‟nin Orta Asya‟daki, Yunus Emre‟nin, Karacaoğlan‟ın Anadolu‟daki, Firdevsî‟nin Ġran edebiyatındaki, Goethe‟nin Alman edebiyatındaki etkisinden daha az değildir. 1.4. Mahtumguli Firagî‟nin anıt mezarının yeri: Anıt mezar, Ġran‟ın kuzeyinde Hazar denizine kıyısı olan Golistan Eyaletinde Gonbed-e Kâvus‟dan TaĢlıburun yoluyla doğu tarafına Merave Tepe kasabasına doğru giderken 125. km‟de sol tarafta Etrek ırmağının kıyısında Ak Togay köyü yakınlarında ve Türkmenistan sınırına yakın bir mesafededir. Ġçerisinde Mahtumguli Firagî‟nin babası Dovlet Muhammed Azadi‟nin de kabri bulunan bu anıt mezar, Sovyetler Birliği‟nin dağılmasından ve Türkmenistan‟ın bağımsızlığını elde etmesinden sonra Ġran tarafından 1376/1997 yılında yapılmıĢtır ve açılıĢına TürkmenbaĢı Niyazof da katılmıĢtır 7 .
Golistan Eyaletine bağlı eski adı Ay DerviĢ olan Kelâle ilçesinin sınırları içinde yer alan bu anıt mezarın proje mimarı, 1972 yılında Ġstanbul Teknik Üniversitesi Mimarlık Fakültesinden mezun olan ve 1979‟dan sonraki dönemde Gonbed-e Kâvus‟ta Belediye BaĢkanlığı yapan Anna Muhammed Niyazi‟dir. Mimar Anna Muhammed Niyazi ile yapılan görüĢmede, mezarın alanın 20x20 metre, projelendirme esnasında yüksekliğinin 25 metre olduğunu, ancak yapım aĢmasında bazı sebeplerle 20 metreye kadar alçaltıldığını söyledi. Anıt mezar, dört halifeyi temsil eden dört sütun üzerinde dört lale yaprağı motifli bir yapıdır. Bu lâle yaprakları Türkmen Sahra‟nın ve oradaki Türkmenlerin sembolüdür. Her sütunun arası, Etrek vadisine ve
6 Alim Kahraman, “Mahtumkulu”, Türkiye Diyanet Vakfı Ġslam Ansiklopedisi, C. 27, Ankara, 2003, s. 393-394. 7 Ali Temizel, “Türkmen ġairi Mahtumguli Firagî‟nin DüĢünceleri Çerçevesinde Birinci Uluslararası Bilim Kongresi ve Anma Etkinliklerinin Ardından”, Selçuk Üniversitesi Fen- Edebiyat Fakültesi Edebiyat Dergisi, S. 18, Konya, 2007, s. 225-234. 204
çevresindeki step dağlara egemen olarak açılan büyük bir kapıya benzemektedir. 1.5. Mahtumguli Firagî‟yi Anma Etkinlikleri: Her yıl Mayıs ayının ikinci haftasından itibaren “Mahtumguli Firagî‟yi Anma Etkinlikleri” yapılmaya baĢlanır. 2000‟li yılların baĢından itibaren daha düzenli olarak 18 Mayıs günü Ġran Türkmenleri arasında “Mahtumguli Firagî‟yi anma günü” olarak kutlanmaktadır. Burada bizzat benim de katılma fırsatını bulduğum 2007 yılındaki kutlama törenlerindeki gözlemlerlimi sizlerle paylaĢmak istiyorum: “17 Mayıs 2007 PerĢembe günü öğleden itibaren Gorgan, Gonbed-e Kâvus, Akkale ve çevre köylerden binlerce insan, arabaları, çadırları ve yiyecekleriyle birlikte Mahtumguli Firagî‟nin mezarına doğru yola koyuldu. “Bu anıt mezar bu topraklarda var olduğu sürece, Türkmen Sahrası‟nda Türkmenler de var olmaya devam edecektir.” diyen bu insanlar, bu geceden itibaren Mahtumguli Firagî‟yi Anma Etkinlikleri‟ni baĢlatmak, 18 Mayıs 2007 Cuma günü yapılacak bu etkinlikleri daha yakından izlemek ve Mahtumguli Firagî‟nin mezarına daha yakın bir yer bulabilmek amacındaydılar 8 . 17 Mayıs 2007 PerĢembe günü Gorgan‟da düzenlenen Türkmen ġairi Mahtumguli Firagî‟nin DüĢünceleri Çerçevesinde Birinci Uluslar arası Bilim Kongresi‟nin sabah oturumuna katılan dinleyicilerin bazıları da aynı gün anıt mezara doğru yola koyuldular. 17 Mayıs 2007 PerĢembe günü Gonbed-e Kâvus‟ta düzenlenen ikinci oturumdan sonra, ben ve bana mihmandar dostlarla birlikte saat 21.00‟de Mahtumguli Firagî‟nin mezarına hareket ettik. Oraya ulaĢtığımızda saat 23.00 olmuĢtu. Kimileri kamyonlarla, bazıları özel arabalarıyla, bazı gençler de motorlarıyla grup halinde gelmiĢlerdi. Anıt mezarın etrafı ve yaklaĢık 10 km. karelik bir alan insan kaynıyordu. Yediden yetmiĢe, çocuk, genç, yaĢlı, kadın, erkek, herkes oradaydı. Belki de burada yediden yetmiĢe kelimesi az gelir. Çünkü saat gecenin 00.30‟unu gösterirken ve yavaĢ yavaĢ gecenin serinliği Türkmen Sahra‟da kendini hissettirirken anıt mezarın baĢında, Mahtumguli Firagî‟ye ve babasına, kucağında bir-iki yaĢlarındaki çocuklarıyla dua eden kadınlar ve o anda çevre stantlardan gelen Türkmen müziğinin manevi havası asla unutulmamalıydı.
8 Temizel, a.g.m., s. 226. Yüklə 7,31 Mb. Dostları ilə paylaş:
|