Tarihte ve Günümüzde Ortadoğu'da Türkmenler
Yüklə 7,31 Mb. Pdf görüntüsü
|
222
Türkmenlerin ilk kez NîĢâbûr‟a giriĢleri ve bu giriĢin, Târîhu‟l-Beyhakî‟deki kayıtları ve Gazneli sarayındaki yansımalarına dair verilen bilgileri ele almak istedik. Türkmenlerin bundan evvel Gaznelilerle olan iliĢkileri çerçevesinde verilen bilgilere göre, Selçuklular Mâveraünnehr‟de bulundukları dönemde Arslan Yabgu ve Tuğrul ve Çağrı beylerin liderliğinde iki büyük topluluk halinde bölgede tutunmaya çalıĢmakta idiler. Bölge üzerinde etkili olan GazneliMahmud‟un siyasi rakibine destek veren Arslan Yabgu‟yu tutukladığı ve Kalincar kalesinde ölünceye kadar hapsettiği belirtilmektedir. Ancak bu geliĢmeye rağmen Yabgu‟ya bağlı 4000 kadar çadırdan oluĢan Oğuz grubunun geçim sıkıntısı çektiklerini belirterek, Tus valisi Arslan Cazib‟in itirazına rağmen, Sultan Mahmud‟un izni ile Horasan‟ın Serahs, Ferâve ve Baverd/Ebiverd‟deki çöllere yerleĢtirildiler. BaĢlarında Yağmur, Buka, GöktaĢ ve Kızıl Beyler bulunuyordu. Öte yandan Karahanlı ve Harizm bölgesinde bulunan Selçuklular da pek de rahat yüzü görmeyince, Arslan Yabgu‟ya bağlı Türkmenlerin yaptığı gibi, Ceyhun nehrini geçmeyi düĢündüler 7 .
vermeye baĢlamasından dolayı yöre halkı Ģikâyetlerde bulundu. GazneliMahmud bu yağmalamaları durdurmak için Tus valisi Arslan Cazib‟e emir verdi. Eyalet kuvvetlerinin yeterli olmadığını bildiren Arslan Cazib, sultanın bizzat sefere çıkması gerektiğini haber verdi. Bunun üzerine 419/1028 yılında harekete geçen Sultan MahmudFerâve‟de gerçekleĢen muharebede Türkmenleri mağlup etti. Canlarını kurtaranlar ise Azerbaycan, Dihistan ve Kirman bölgelerine dağıldılar 8 . Sultan Mahmud‟un ölümünden (421/1030) sonra kardeĢiyle girdiği taht mücadelesi esnasında Sultan Mesud bir yandan yeni müttefikler ararken diğer yandan da Balhan dağlarına sığınmıĢ olan Türkmenleri kendi safına katmak üzere Horasan‟a dönüĢlerine izin verdi
9 . Ancak fazla bir zaman geçmeden Mesud‟un Irak sipehsaları TaĢ FerrâĢ ile Türkmenler arasında çeĢitli sorunlar yaĢanmaya baĢladı. ġehirdeki Türkmenlere kırsaldakiler destek verince sorun daha da büyüdü 10 . Bunun üzerine Sultan Horasan ve Rey civarlarındaki Türkmen isyanlarını bastırmak
7 Erdoğan Merçil, Gazneliler Devleti Tarihi, Ankara, 1989, s. 37-38; Osman G. Özgüdenli, Selçuklular, s. 54-60,63-64; Osman Turan, Selçuklular Tarihi ve Türk-Ġslam Medeniyeti, s. 91. 8 Erdoğan Merçil, Gazneliler, s. 38. Osman G. Özgüdenli, Selçuklular, s.64-65; Osman Turan, Selçuklular Tarihi ve Türk-Ġslam Medeniyeti, s. 91. 9 Erdoğan Merçil, Gazneliler, 53. Osman G. Özgüdenli, Selçuklular, s. 65. 10 Erdoğan Merçil, Gazneliler, s. 59-60. Ortadoğu'da Türkmenler (Irak-Ġran-Suriye) Sempozyumu / 223 için harekete geçti. Türkmenler Merv civarında yenilince çöllere sığındılar (1035)
11 . Bunu takip eden süreçte Selçukluların bölgedeki varlıkları her geçen gün Sultan Mesud için daha sıkıntılı bir hal almaya baĢlarken diğer yandan da Selçukluların Ceyhun nehrini geçip Nesâ‟ya gelmeleri ve ciddi bir güce ulaĢmaları, sultan Mesud‟u askeri önlemlere baĢvurmaya itti. 1035 yılı Haziran ayında HacibBeytoğdı komutanlığında Selçuklu üzerine sevkedilenGazneli ordusu Nesâ yakınlarında yenilgiye uğradı. Yenilginin ardından her iki taraf toplantı yapıp durum değerlendirmesi yaptılar. Gazneli gücünün farkında olan Selçuklular elçi göndererek barıĢ talebinde bulundular. GörüĢmeler sonucunda GaznelilerNesâ, Ferâve ve Dihistan illerinin her birini bir Selçuklu beyinin idaresine vermeye razı oldular. Buna mukabil Selçuklular Gazne sarayına bir rehin gönderecekti. Bu netice ile Horasan‟da bir yurt edinebilmeleri mümkün olduğu gibi ayrıca siyasi özgüvene de sahip oldular 12 . Ancak Türkmenler bir taraftan bölgeye akınlar halinde gelirken diğer taraftan da göçebe hayatına alıĢkın olan bu kabileler Horasan‟da yağmalamalarda bulunmaya devam ediyordu. Horasan Ģehirlerinden gelen raporlar muvacehesinde Selçukluların anlaĢmaya riayet etmediklerini anlayan sultan Mesud, Rebîülâhir 427/ġubat 1036‟da, yeniden Hacib SubaĢı komutanlığında bir orduyu yola çıkardı. Bu esnada gelen iki Selçuklu elçisi ise idarelerindeki mevcut illerin kendilerine yetmediğini, askeri hizmet karĢılığında, Merv, Serahs ve Bâverd‟in de ilave edilmesini talep ettiler. Bu teklifin sultan Mesud tarafından olumsuz cevaplanması Selçukluların bölgedeki tahribatını daha da artırdı. Türkmenlerin 429/1038 yılı kıĢ ve ilkbahar mevsimlerinde akınlarını daha da sıklaĢtırmaları üzerine Sultan MesudNiĢabur‟da bulunan HâcibSubaĢı‟ya zaman kaybetmeksizin sefere çıkmasını emretti. 1 Haziran 1038 tarihinde Serahs yakınlarında Talhâb denilen yerde yapılan savaĢta, Selçuklu kuvvetleri Gazneli ordusunu ağır bir yenilgiye uğrattı. Bu zafer ile birlikte Selçuklular Horasan‟ın merkezi NîĢâbur‟u ele geçirdiler 13 .
Beyhâkî‟nin, Talhâb savaĢı ve Horasan‟ın idare merkezi olan NîĢâbur‟un ilk kez Selçukluların eline geçmesiyle ilgili kaydettiği bilgileri aktaralım.
11 Erdoğan Merçil, Gazneliler, s. 62. 12 Osman Turan, Selçuklular Tarihi ve Türk-Ġslam Medeniyeti, s. 95-96; Osman G. Özgüdenli, Selçuklular, s. 67-70; Erdoğan Merçil, Gazneliler, 63-64. 13 Osman Turan, Selçuklular Tarihi ve Türk-Ġslam Medeniyeti, s. 96-98; Erdoğan Merçil, Gazneliler, s. 64-68; Osman G. Özgüdenli, Selçuklular, s.71-74. Yüklə 7,31 Mb. Dostları ilə paylaş:
|