Tarihte ve Günümüzde Ortadoğu'da Türkmenler
Yüklə 7,31 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- EBU‟L-FAZL el-BEYHAKÎ‟NĠN, TÂRÎHU‟L-BEYHAKÎSĠNDE TÜRKMENLERĠN (SELÇUKLULARIN) NÎġÂBUR‟A GĠRĠġLERĠ
- Anahtar Sözcükler
- THE ENTRANCE OF TURKOMANS (SELJUKS) TO NISHAPUR IN ABUL-FAZL AL BEYHAQI‟S TARIKH-E BEYHAQI ABSTRACT
- Key Words
Ortadoğu'da Türkmenler (Irak-Ġran-Suriye) Sempozyumu / 219
EBU‟L-FAZL el-BEYHAKÎ‟NĠN, TÂRÎHU‟L-BEYHAKÎ'SĠNDE TÜRKMENLERĠN (SELÇUKLULARIN) NÎġÂBUR‟A GĠRĠġLERĠ Aydın ÇELĠK
ÖZET Ebu‟l-Fazl Muhammed b. Hüseyn el-Beyhakî (ö.470/1077) Horasan‟ın güneydoğusunda bulunan Beyhak köyünde muhtemelen 385/995 yılında doğdu. Asıl eğitimini NîĢâbur‟da tamamlayan Beyhakî yirmi altı yaĢında Gazneliler devlet sarayında Divânu‟r-resâil‟e yardımcı kâtip olarak atandı (1021). Uzun süre bu görevde kalan el-Beyhakî‟nin hayatının sonlarına doğru saray entrikalarına maruz kaldığı ve bundan dolayı hapsedildiği belirtilmektedir. Bu cezadan kurtulan el- Beyhakî ömrünün son kısmını eser yazmakla geçirdi 1 .
2 , Gazneliler tarihi ile ilgili bilinen temel kaynaklar arasında en önde zikredilenlerden biridir. Dolayısıyla aynı dönemde Horasan‟a giriĢ yapan ve burayı ele geçirerek Selçuklular devletini inĢa eden Oğuzların tarihi açısından da temel kaynaktır. Tamamı otuz cilt olduğu belirtilen bu büyük eserden günümüze sadece - istisnaları olmakla birlikte - Sultan Mesud (421-432/1030-1040) dönemi hadiseleri ile ilgili kısmı ulaĢmıĢtır. Adı geçen bu kaynak eserde, Selçukluların -Dandanakan zaferinden önce- ciddi anlamda devlet statüsüne geçmesinde önemli olan baĢarılarından birisi de NîĢâbur‟u ele geçirmeleridir. Günümüz çalıĢmalarında daha çok özet mahiyetinde ele alınan bu konunun, Târîhu‟l-Beyhakî‟deki detaylı kayıtlarını bildiri olarak sunmak istedik. Anahtar Sözcükler: el-Beyhâkî, Selçuklular, NîĢâbur, Gazneliler.
Prof. Dr., Fırat Üniversitesi Ġnsani Sosyal Bilimler Fakültesi Tarih Bölümü, Ortaçağ Tarihi Anabilim Dalı. 1 el-Beyhakî, s. 5-6.; Tahsin Yazıcı, “Beyhakî”, DĠA, C. 6, s. 63-64. 2 Ebu‟l-Fazl el-Beyhakî, Târîhu‟l-Beyhakî(Arp. Çev., Yahya el-HaĢĢâb,SadıkNeĢ‟et), Beyrut, 1982.
220
THE ENTRANCE OF TURKOMANS (SELJUKS) TO NISHAPUR IN ABUL-FAZL AL BEYHAQI‟S TARIKH-E BEYHAQI ABSTRACT Abul-Fazl Muhammed ibn. Hoseyn El-Beyhaqi was born in Beyhaq village, in the south west of Khorasan, probably in 385/995 and died in 470/1077. Beyhaqi completed his basic education in Nishapur and then he was appointed as deputy clerk to the office of letters (Divan er-Rasael) in Ghaznavid Palace at theage of 26 (in 1021). It was stated that Beyhaqi worked at this job for a long time but he faced some palace intrigues and then jailed because of these intrigues towards the end of his life. After gettingrid of this penalty, Beyhaqi spent last part of his life by writing a book. This book is considered one of the most outstanding book among basic sources about Ghaznavid history. Thus, it is also a basic source for history of Oghuz Turks who constructed Seljuk State by seizing and occupying Khurasan at the same period. This book is said to be consists of thirty volumes –with some exceptions- but we could only reach one part of it which is about Sultan Mesud (421-432/1030- 1040) In this source book it is said that one of the most important achievements of Seljuks on the way of becoming a state – before the battle of Dandanaqan- is the conquest of Nishapur. We would like to present –if it is accepted- the detailed registers of this topic, which is taken in hand briefly nowadays, from the Tarikh-e Beyhaqi. Sincerely Yours. Key Words: Al Beyhaqi, Seljuks, Nishapur, Ghaznavids GĠRĠġ Adı geçen eserin giriĢ kısmında Ebû‟l-Fazl Muhammed b. Hüseyn el- Beyhakî hakkında verilen bilgilere göre, el-Beyhakî Horasan‟ın güneydoğusunda bulunan Beyhâk köyünde muhtemelen 385/995 yılında doğdu ve 470/1077 yılında vefat etti. Asıl eğitimini NîĢâbûr‟da tamamlayan el-Beyhakî, yirmi yedi yaĢında Divânu‟r-resâil‟in baĢkanı EbûNasrMiĢkân‟a yardımcı kâtip olarak atandı (1021). Sultan Mahmud ve Mesud dönemlerinde Gazneliler devlet sarayında uzun süre bu görevde kalan Beyhakî‟nin, Sultan Mesud döneminde gerçekleĢen Dandanakan dâhil bazı askeri seferlere bizzat katıldı. Sultan AbdurreĢîd (1049-1052) döneminde ise çalıĢtığı divanda baĢkanlık makamına atandı. Hayatının sonlarına doğru saray entrikalarına
Ortadoğu'da Türkmenler (Irak-Ġran-Suriye) Sempozyumu / 221 maruz kaldığı ve bundan dolayı hapsedildiği belirtilmektedir. Bu cezadan kurtulan el-Beyhakî ömrünün son yıllarını ise eser yazmakla geçirdi 3 .
zikredilenlerden biri olan Beyhakî‟nin bu eseri, aynı dönemde Horasan‟a giriĢ yapan ve burayı ele geçirerek Selçuklular devletini inĢa eden Oğuzların tarihi için çağdaĢ bir eserdir. Tamamı otuz cilt olduğu belirtilen bu büyük eserden günümüze sadece - istisnaları olmakla birlikte - Sultan Mesud (421-432/1030- 1040) dönemi hadiseleri ile ilgili olan altı ve yedinci cildini içeren kısmı ulaĢmıĢtır 4 . Bildiride bu kısmın Arapça çevirisinde, Türkmenlerin NîĢâbur‟a giriĢleri ile ilgili kaydedilen bilgileri ele almaya çalıĢtık. el-Beyhakî, çoğu tarihçinin yaptığı gibi olaylardan veya bu olaylarda yer alan Ģahısların bulunduğu ortamdan uzak kalarak değil, bizzat içlerinde yer alarak eserini kaleme aldı. O sadece hadiseleri yüzeysel bir seyirde aktarmakla yetinmeyip, aynı zamanda bu hususta en üst seviyedeki devlet ricalinin görüĢ ve düĢüncelerini de yansıtmaktadır. Kaldı ki resmi yazıĢmaları bizzat kaleme almak ve arĢivlemek gibi bir görevde bulunduğundan dolayı verdiği bilgiler devletin resmi vesikaları niteliğindedir. Onun aktardığı siyasi mektuplar “Ġslam siyasi mektupları” nın en önemlileri olarak itibar edilmektedir 5 . Târîhu‟l-Beyhakî ile ilgili olarak Barthold Ģu değerlendirmelerde bulunmaktadır: “Onun tarihi bilinen manasıyla bir ülke veya devletin tarihi değildir. O hükümdarlarla birlikte çalıĢmıĢ bir siyasi Ģahsiyetin sözleridir. el- Beyhâkî dahili ve harici iĢlerde yer alan birisiydi. Bunu bizzat kendisi söylemektedir. O halde elimizde sultan Mesud dönemi Gazneli sarayı, Sübüktekin ve Mahmud inĢa ettikleri devlette takip ettikleri idari usuller hakkında Ġslam Ortaçağı‟nda baĢka asırda benzeri olmayan bir surette güçlü bir nüsha bulunmaktadır” 6 .
önce- ciddi anlamda devlet statüsüne geçmesinde önemli olan baĢarılarından birisi de NîĢâbur‟u ele geçirmeleridir. Bu sunumda Selçuklular ya da
3 el-Beyhakî, Târîhu‟l-Beyhakî s. 5-6.; W. Barthold, “Beyhakî”, ĠA, C. 2, s. 582-583; Tahsin Yazıcı, “Beyhakî”, DĠA, C. 6, s. 63-64. 4 el-Beyhakî, Târîhu‟l-Beyhakî s. 6.; W. Barthold, “Beyhakî”, ĠA, C. 2, s. 582; Tahsin Yazıcı, “Beyhakî”, DĠA, C. 6, s. 64. 5 el-Beyhakî, Târîhu‟l-Beyhakî s. 10. 6 el-Beyhakî, Târîhu‟l-Beyhakî s. 10-11; Ayrıca bkz. W. Barthold, Ġslam Medeniyeti Tarihi, haz, M. F. Köprülü, Ankara, 1940, s. 176.
Yüklə 7,31 Mb. Dostları ilə paylaş:
|