Tarihte ve Günümüzde Ortadoğu'da Türkmenler

232

 

  /  Ortadoğu'da Türkmenler (Irak-Ġran-Suriye) Sempozyumu 

Merçil, Erdoğan, Gazneliler Devleti Tarihi, Ankara, 1989. 

Özgüdenli, Osman Gazi, Selçuklular, C.I, Ġstanbul 2013.  

Turan, Osman, Selçuklular Tarihi ve Türk-Ġslam Medeniyeti, Ġstanbul 2005. 

---

Ortadoğu'da Türkmenler (Irak-Ġran-Suriye) Sempozyumu

  /   233 

 

 

 

 

 

 

KERKÜK EDEBĠYATININ VE FOLKLORUNUN TEBLĠĞĠNDE 

GAZANFER PAġAYEV‟ĠN ROLÜ 

Aynur GAZANFERGIZI* 

 

ÖZET 

Kerkük  edebiyatının  ve  folklorunun  (halk  edebiyatının)  öğrenilmesinde  ve 

tebliğinde  Gazanfer  PaĢayev‟in  hizmetleri  büyüktür.  Onun  IrakTürkmanları 

hakkında yazmıĢ olduğu kitap va makaleleri defalarca Azerbaycan‟da yayınlanmanın 

yanı sıra, ABD (2003), Irak (1996), Suudi Arabistan (2007), Hindistan (2012), Suriye 

(2008),  Türkiye‟de  (1998)  deyayımlanmıĢ  ve  bilim  adamları  değerli  kaynak  olarak 

onlardan yararlanmıĢlar. Azerbaycan‟da yayınlattığı«Kerkük bayatıları» (1968), «Arzu-

Gamber destanı» (1972), «Irak Kerkük ata sözleri» (1978), «Irak Kerkük bayatıları» 

(1984),  «Kerkük  tapmacaları»  (1984),  «Kerkük  folklor  antologiyası»  (1987), 

«Nesimi‟nin  Irak  divanı»  (1987),  «Irak  Türkman  folkloru»  (1982),  ve  b.  kitapları, 

onlarla  makalesi,  radyo  televizyondakiröpörtajları  ile  o,  adeta  bir  cereyan  yaratır. 

Türkman tarihini, edebiyatını, folkorunu araĢtıranlar kendilerini Gazenfer PaĢayev‟in 

devamcısı sayar. 

Gazenfer  PaĢayev  tek  bir  bilim  dalında  araĢtırma  yapan  bilim  adamı  değil. 

Yaratıcılığının  en  önemli  bölümü  Ġrak  Türkmanları‟nın  araĢtırılmasına  ve 

tanıtılmasına  yöneltilmiĢse  de,«Nece  yaĢayasan  yüzü  haglayasan»,  «Nostradamusun 

möcüzeli  alemi»ve  Aleksandr  (Baba)  Düma‟nın  «Kafkasya  seferi»  ve  b.  gibi  çeviri 

kitapları da vardır.  

Gazanfer PaĢayev‟eün kazandıra eseri gençliğinde yazdığı «Altı yıl Decle ve 

Ferat sahillerinde» kitabıdır. Nüfusu 7 milyon olan Azerbaycan‟da bu kitap 100 bin 

sayla, bir kaç kez yayımlanmıĢtır. 

O,1969  yılında  “Azerbaycan  dilinin  Kerkük  dialekti”  konusunda  doktora 

tezini,1993  yılında  “Irak  Türkman  folkloru”  konusunda  post  doktorasını 

                                                 

*

 Azerbaycan Milli Bilimler Akademisi, Doktora Öğrencisi 

---

234

 

  /  Ortadoğu'da Türkmenler (Irak-Ġran-Suriye) Sempozyumu 

savunmuĢtur.  

Bildirimizde  Gazanfer  PaĢayev‟in  IrakTürkmanları‟nın  edebiyatına  ve 

folkloruna sunduğu eĢsiz hizmetlerden söz edeceğiz.  

Anahtar  kelimeler:

  Gazanfer  PaĢayev,  Kerkük  edebiyatı  ve  folkloru, 

IrakTürkmanları 

ABSTRACT 

The role and care of Gazanfer Pashayev is great in research and popularize 

of Kerkuk Turks folklore and literaure. His books and articles was published in US 

(2003),  Irak  (1996),  Saudi Arabia  (2007), India  (2012),  Syria  (2008), Turkey (1998) 

and  researchers  benefit  as  source  of  these.  His  books  publishing  in  Azerbaijan  – 

«Kerkük bayatıları» (1968), «Arzu-Gamber destanı» (1972), «Irak Kerkük ata sözleri» 

(1978),  «Irak  Kerkük  bayatıları»  (1984),  «Kerkük  tapmacaları»  (1984),  «Kerkük 

folklor  antologiyası»  (1987),  «Nesimi‟nin  Irak  divanı»  (1987),  «Irak  Türkman 

folkloru»  (1982),  also  the  repotages  in  radio  and  TV  were  created  draft  in  the 

country.  The  researchers  of  Turkman  history,  language  and  literature  considered 

themselves as the follower of Gazanfer Pashayev.  

Gazanfer  Pashayev  researcher  not  only  in  one  branch  of  science..The 

obviously part of his activites is make to research and learning of Irak turkmans, but 

he has also translating books called «Nece yaĢayasan yüzü haglayasan» (How can live 

till  the  100  year),  «Nostradamusun  möcüzeli  alemi  (The  miracle  world  of 

Nostradamus)»and «Kafkasya seferi (Caucasian travelling)» of Alexander Duma.  

The book of «Altı yıl Decle ve Ferat sahillerinde (6 years around of Tigris 

and Ferat)» is made Gazanfer Pashayev famous writer. This book was published a 

few  times  a  100  thousand  number  of  copies  in  Azerbaijan  where  live  7  million 

people.  

G.Pashayev has defended the thesis of “The Kerkuk dialect of Azerbaijan 

language” in 1969 and “The Irak Turkman folklore” in 1993.  

We  will  talk  about  the  cares  of  Gazanfer  Pashayev  to  Irak  Turkamn‟s 

folklore and literature.  

Key Words:

 Gazanfer Pashayev, the literature and folklore of Kerkuk, Irak 

Turkmans 

GĠRĠġ 

IrakTürkmanları  ile  Azerbaycan  Türkleri  aynı  medeniyetin 

taĢıyıcılarıdır.  Tarihin  bazı  dönemlerinde  aynı  devletin  hükmranlığı  altında 

yaĢarlar.  Yüzyıllarca  her  sene  Azerbaycan‟dan  bınlerlekiĢiIrak‟ınKerbela 

kentine,  sevimli  peygamberimiz  Muhammed  Aleyhisselamın  torunu  Ġmam 

Hüseyin‟in  mezarını  ziyarete  gitseler  de,  dini  kimlik  milli  kimliği 

üstelediğinden onlar Irak‟ta yaĢayan Türkmanlar hakkında pek değerli eserler 

---

Ortadoğu'da Türkmenler (Irak-Ġran-Suriye) Sempozyumu

  /   235 

ortaya  koymaz.  Ġslam‟ın  güçlü  etkisi  altında  kaldıklarından,  dili,  dini,  kökeni 

bir  olan  IrakTürkmanları‟nı  umursamaz,  oradan  daha  çok  Muhammet 

Süleyman  oğlu  Füzuli‟nin  “Hakikatül  seda  eserini”  okur,  ve 

yayarlar.BolĢevikler  1917  yılıEkim‟in  25‟de  darbe  ile  hükumeti  ele  aldıktan 

sonra  1920  yılı  Nisan‟ın  28‟de  Azerbaycan  Halk  Cümhuriyetini  iĢgal  eder, 

sınırları kapatır, böylelikle, iki halk arasında medeni uçurum derinleĢir.  

Uzun 

süreli 

suskunluğun 

ardından 

Sovyet 

kuruculuğu 

dönemindeAzerbaycan  medyasındaIrak  Türkmanları‟nın  hoyrat  ve  manileri 

hakkında  ilk  ilmibilgi  veren  Emin  Abid  olur.  O,  1928  yılıEkim  ayında 

tamamladığı  “Türk  halgları  edebiyyatında  manı  türü  ve  Azerbaycan 

bayatılarının  hüsusiyyeti.  (BeĢ  bin  bayatı-mani  üzerinde  yapılmıĢ  bir 

tetebböname)”  makalesinde  Turfan,  Altay,  Özbek,  Mısır,  Kazan,  Kırım, 

Gagauz,  Anadolu,  Ġran,  Dağıstan‟dan  toplanmıĢ  dörtlüklerin  yanı 

sıra,IrakTürkmanları‟nın  hoyratları  hakkındayazar,  diğer  türk  halklarının 

bayatı, manileri ilekıyaslama yapar(Abid Emin, 1930). 1937 yılında Sovyetleri 

sarmıĢ repressiya Emin Abid ve onun gibi düĢünenlerin kurĢuna dizilmesi ile 

sonuçlanır. Bilim adamlarının, aydınların “pantürkçü” adlandırılarak kurĢuna 

dizilmesi toplumda bir korku yaratır(ġamil Ali, 1997:50). 

1960‟lı  yıllarda  bu  korkuyu  aĢmıĢ  azsayıda  kiĢilerden  biri  de  bu  gün 

aramızda olan Gazanfer PaĢayevdir. 

1960‟lı yıllarda Sovyetler sosyalizm düĢüncelerini Ġrak‟ta ve Ortadoğu 

ülkelerindeyaymak  için,özellikle,dedeleri  müslümanolan  kadroları  buraya 

yollar. Azerbaycan‟dan Ġrak‟a giden çevirmenler sırasına Gazenfer PaĢayevde 

katılır. Bu sefer Gazenfer PaĢayev‟e uğur kazandırmanın yanı sıra, Azerbaycan 

için de, Ġrak Türkmanları için de Allahın bir lütfuna dönüĢür. Milli köklerine 

sadıkkalan  Gazanfer  PaĢayevkısa  bir  zamanda  Irak‟la  Azerbaycan  arasında 

medeni, manevi köprü rolunu oynayarakher iki halk arasında birlik yaratmağı 

baĢarır(ġamil  Ali,  2000:111-118).Onun  sayesindeIrakTürkmanları‟na  sadece 

Azerbaycan‟da  deyil,  hatta  diğer  Türk  devletlerinde  de  ilgi  oluĢmaya  baĢlar. 

Belirtelim ki, onunla beraberIrak‟a Özbekistan, Türkmenistan, Kazakistan ve 

s. ülkelerden de kadrolar gönderilir. AncakGazanfer PaĢayev milli kimliği ile 

onların arasından seçilır veyıldız gibi parlar.  

Gazenfer PaĢayev Ġrak Türkmanları‟nı araĢtırdığı ve tanıttığı dönemde 

Türk halklarının çoğunluğu, Tatarlar, Özbekler, Kazaklar, Kırgızlar, BaĢkırtlar 

da  Sovyetler  Birliği‟nin  sınırları  içinde  idi.  Azerbaycan‟da  cumhuriyeti  olan, 

nufus sayısı Ġrak Türkmanların‟dan defalarca fazla olan hiç bir Türk halkı Ġrak 

Türkmanları kadar tanıtılmadı. Bu Gazenfer PaĢayev‟in büyük baĢarısı idi. 

---