«Tasdiqlayman» «Ijtimoiy fanlar» kafedrasi mudiri

Lekciya hám Seminar teması: Etika pániniń predmeti hám jámiyet turmısındaġı áhmiyeti

1.Kimler ádep-ikramlılıq haqqındaġı táliymattı ilim dárejesine kótergen hám qalay ataġan?

*A)Áyyemgi grekler, «Etika»

B)Áyyemgi rimlikler «Moral`»

C)Áyyemgi mısırlıqlar «Etika»

D)Arablar «Ádep-ikramlılıq»

2.Etika predmeti -

A) Ádep-ikramlılıq haqqındaġı danıshpanlar úgitleri

*B) Ádep-ikramlılıqtıń kelip shıġıwı hám mánis-mazmunı, insanıy jámiyettegi ádep-ikramlılıq múnásibetler

C)Insanlar ortasındaġı qarım-qatnasıq mazmunı

D) insannıń qarım-qatnasıq hám ruwxıy qásiyetleri jıyıntıġı, peyili, tábiyatı

3.«Etika» atamasınilimgekirgizgenalım -

A) Platon

B)TSitseron

*C) Aristotel`

D)Sokrat

4.«Moral`» atamasınilimgekirgizgenalım -

A) Sokrat

B)Platon

C) Aristotel`

*D) TSitseron

5.Insan haqqında jaġımlı tásir oyatatuġın, lekin jámáát, jámiyet hám insaniyat turmısında burılıs jasaytuġın day dárejede mańızlı áhmiyetke iye bolmaytuġın, milliy úrp-ádetlerge tiykarlanġan shıraylı is-háreketlerdi ózi shine aladı. Bul -

*A) Ádep

B) Qulıq

C)Moral`

D)Etos

6.Shańaraq, jámiyet, máhálle kóleminde áhmiyetli bolġan, biraq jámiyet hám insaniyat turmısına sezilerdi tásir kórsetpeytuġın jaġımlı insanıy is-háreketlerdin jıyıntıġı – bul:

A) Ádep

*B) Qulıq

C)Moral`

D)Etos

7.Jámiyet, zaman, geyde insaniyat tariyxı ushın úlgi bolaalatuġın ulıwma adamzatlıq áhmiyetke iye unamlı is-háreketler jıyıntıġı, insanıy kamalat dárejesin belgilewshi mánawiy qubılıs – bul:

A) Qulıq

B) Ádep

*C)Moral`

D)Etos

8.Búgingi kúnde etika filosofiyalıq pán sıpatında qaysı baġdarda is alıp baradı: 1) ádep-ikramlılıqtı bayan qıladı; 2) ádep-ikramlılıqtı túsindiredi; 3)ádep-ikramlılıqqa úyretedi?

A)1, 3

B)1, 2

C)2, 3

*D)1, 2, 3

9.Aristotel`diń pikirinshe, insan kamalatına, joqarı iygilik hám erkinlikke biliw iskerligi, reallıqqa belsendi múnásibeti arqalı, nápsiler ústinen húkimranlıq qıla alıwı arqalı erisedi. Bul bolsa insanda … bar ekenligin kórsetedi.

*A) Iqtıyar erkinliginiń

B) Erktiń

C)Zárúrliklerdiń

D)Ádep-ikramlılıq sananıń

10.Ne ushın Aristotel` qullardı ádep-ikramlılıqtan tısqarıdaġı janzat dep tán alġan?

A) Óytkeni qullar polis puqarası emes

*B) polis puqaralıġı huqıqına iye bolmaġan qullar adam esaplanbaydı

C)Óytkeni qullar aqıl jaġınan pás dárejege iye

D) Qul tek azatlıqqa eriskende ġana insanġa aynaladı

11.Epikurdıń túsindiriwinde pazıyletlerdiń mánis-mazmunı-

A) Insandı ádep-ikramlılıq erkinlikke jetekleytuġın ibarat

B)insandı ádalatlı jámiyetke qaray baġdarlawdan ibarat

*C) insandı lázzetlerge alıp barıwdan, qáterjamlıqqa hámde ruwxtıń iskerlikli halatına xızmet qılıwdan ibarat

D)Sociallıq múnásibetler sheńberin keńeytiwge baġdarlawdan ibaratdir

12.Qul menen azat adamnıń mánawiy teńligin atap ótken filosof kim?

A)Lukreciy Kar

B)Ciceron

C)Epikur

*D)Seneka

13.«Erkin insane tek ózi tosqınlıqsız húkimranlıq qıla alatuġın nárseler ústinen ġana húkimran boladı. Hesh qanday tosqınlıqsız bolsa jalġız óz ústinen húkimranlıq qılıwı múmkin.Sol sebepli óziniń emes, basqalardıń ústinen húkimran bolıwın qálegen adam, bilgin kim, erkin emes: ol óziniń adamlar ústinen húkim júrgiziw tilegine quldur» - bul pikirler kimdiki?

*A)Epiktet

B)Seneka

C)Lukreciy Kar

D)Ciceron

14.Temuriyler dáwirinde jaratılġan eń ájayıp hám ózine tán násiyhatnamalardıń biri, onıń ózine tánligi sonda, ondaġı qálemge alınġan barlıq pazıyletler bir ullı insan – Áliysher Nawayı kelbeti mısalında ashıp beriledi, túsindiriledi - bul:

A)Gulxaniydiń «Zarbulmasal» shıġarması

*B)Xondamirdiń «Makorimul-axloq» shıġarması

C)Saadiydiń «Guliston» shıġarması

D)Xondamirdiń «Turkiygulistonyohudaxloq» shıġarması

15.Filosofiyalıq-etikalıq aġımlar barasında musulman SHıġısında qaysı baġdar ayrıqsha orın tutadı: 1) diniy-hádisiy, 2) peripatetizm, 3) tasavvufetikası.

A)2, 3

B)1, 3

*C)1, 2,3

D)1, 2

16.Etikada ıqtıyar -

A) Erk

B)Zárúrlik

C) Qálew

*D) Erkinlik

17. Morallıq ańlaw, morallıq sezimler hám morallıq is-háreketler – bular:

*A)Moral` dúzilisi

B)Moral principleri

C)Moral kategoriyaları

D)Moral formaları

18.Moraldiń ózine tán ózgesheliklerin kórsetiń:1) qatań buyırıwshılıq, 2) normativlik, 3)bahalaw, 4)ulıwma insanıylıq, 5) regionallıq hám milliylik.

A) 1, 2, 3, 5

*B)1, 2, 3,4,5

C)1, 2, 3, 4

D) 2, 3, 4

19.Moral`diń tiykarġı wazıypaları – 1) tárbiyalıq, 2) kommunikativlik, 3)biliw, 4) basqarıw, 5) insanıylastırıw

A) 1, 2, 3, 5

B)1, 2, 3

*C) 1, 2, 3, 4, 5

D) 1, 2, 3, 4

20.Olar principlerge qaraġanda bir qansha ápiwayı, ulıwmalastırılmaġan, tar qamrawlı. Olardıkúndelikliturmısımızda belgili bir ádep-ikramlılıq pazıyletlerdi sáwlelendirgen túsinikler hám principlerdiń ámelge asırılıwı múmkin, olar morallıq talaplardıń eń ápiwayı, lekin keń tarqalġan forması sıpatında júzege shıġadı – bul:

A)Morallıq pazıyletler

B)Morallıq túsinikler

C)Morallıq ámeller

*D)Morallıq normalar

21.Muhabbattıń obyekti udayına -

*A) Gózzallıq, mánpáátsiz gózzallıq

B)Wapadaryar

C) Quday

D)Watan, ata-ana

22.Tómende etikanıń qaysı kategoriyası ańlatılġan: «ol insanıy mánis-mazmunınnıń erkin tárizde kórinis tabıwı, ol zorawanlıq yaki zorlıq penen shıġısa almaytuġın qubılıs. Ol ólshemler, dástúrler, nızamlarġa boysınbaydı, lekin joqarı ádep-ikramlılıq ańlatpası tárizinde insanġa úlken juwapkershilik júkleydi, onı mártlikke shaqıradı, ol insandı sırtqı hám transtendental álem menen baylanıstıratuġın, onı jalġızlıq tanalıp shıġatuġın ullı kúsh

A) Ar-namıs

*B) Muhabbat

C)Ideal

D)Juwapkershilik

23. Insanġa eń kushli mánawiy lázzet baġıshlaytuġın, onı sociallıq shaxsqa aynaldırıp, haqıyqıy baxıtqa alıp barıwshı pazıylet; shaxstı kámillikke, jámiyetti bolsa joqarı rawajlanıwġa jetkiziwshi joqarı qadiriyat. Ol insannıń morallıq iskerligi arqalı júzege shıġadı – bul:

A)Muhabbat

B)Juwapkershilik

*C) Jaqsılıq, iygilik

D) Ar-namıs

24. Tómende etikanıń qaysı kategoriyası sóz etilmekte: «Onıń ózi birer-bir qádiriyattı ańlatpaydı, lekin qádiriyatlar arasındaġı qatnastı belgileydi, olardı bahalaw statusına iye. Sol sebepli onda jámiyetti tártipke salıwshılıq qásiyeti bar; onda hám morallıq, hám huqıqıy talaplar jámlesken»?

A) Teńlik

B)Iygilik

C)Muhabbat

*D) Ádalat

25.Ádalattıń ólshemlilik qásiyeti, ásirese, qaysı tarawda dárhal kózge taslanadı?

*A) Huquq

B) Siyasat

C)Mánawiyat

D)Ekonomika

26. Iygilik hám jawızlıq jáne bir ózine tán tárepi sonda, bul juplıq túsinik insane iskerligin … ózgesheligine iye

A) O`zgertiriw

*B) Bahalaw

C)Jumsartıw

D)Tarbiyalaw

27. Qaysı juwapta bahalaw tábiyatına iye bolġan túsinikler sáwlelendirilgen?

A) Ideal, ómirmazmunı, baxıt, qádir-qımbat

B)Ideal, ómirmazmunı, baxıt

*C) Jaqsılıq hám jamanlıq, namıs, parız, hújdan, qádir-qımbat

D)Namıs, parız, hújdan, qádir-qımbat, ómirmazmunı, baxıt

28. Parız– bul:

A) Zigmund Freyd sózleri menen aytqanda, aġla men, men ústinen qadaġalaw ornatıp, onı basqarıp turıwshı ekin shibir, joqarı darejedegi men

B) insannıń sırtqı, jámiyetke baylanıslılıġı

C) shaxstıń oz qádir-qımbatın ańlap jetiwi, usı qádir-qımbattıń jámiyet tárepinen tán alınıwı yaki alınbawına qatnasta bolatuġın múnásibeti menen belgilenedi

*D) Jámiyet, mámleket hám shaxslarġa qatnasta belgili bir individtegi múnásibet, olar aldındaġı minnetleme.

29. Namıs – bul:

*A) shaxstıń oz qádir-qımbatın ańlap jetiwi, usı qádir-qımbattıń jámiyet tárepinen tán alınıwı yaki alınbawına qatnasta bolatuġın múnásibeti menen belgilenedi

B) insannıń sırtqı, jámiyetke baylanıslılıġı

C) Jámiyet, mámleket hám shaxslarġa qatnasta belgili bir individtegi múnásibet, olar aldındaġı minnetleme.

D) Zigmund Freyd sózleri menen aytqanda, aġla men, men ústinen qadaġalaw ornatıp, onı basqarıp turıwshı ekin shibir, joqarı darejedegi men

30. Tómende qays túsinik súwretlengen: «shaxstan óziniń basqa adamlarġa salıstırġanda kemsitilmesligin, átiraptaġılardan barlıq insannıń teń huqıqlılıġı principin ózine qatnastı qollanıwın talap etiwi»?

A) Namıs

*B) Qádir-qımbat

C)Abıroy

D)Ar

31. Qádir-qımbat insanıy … jámiyettegi sociallıq-morallıq múnásibetlerde sáwleleniw forması bolıp tabıladı.

A) Hújdannıń

B)Maqtanıshtıń

*C) Ar-namıstıń

D) Abıroydıń

32. Mashqalalılıq qásiyetleri menen ajıralıp turatuġın túsiniklerdi kórsetiń:

A)Ideal, ómirmazmunı, baxıt, qádir-qımbat

B) Jaqsılıq hám jamanlıq, namıs, parız, hújdan, qádir-qımbat

C)Namıs, parız, hújdan, qádir-qımbat, ómirmazmunı, baxıt

*D) Ideal, ómirmazmunı, baxıt

33. Ondaġı bar bolmaġan, qıyaldaġı insanġa ómirdegi real, bar insan, turmıstaġı qubılıslar qıyaslanadı, yaġnıy barnárse joq nárse menen ólshenedi– bul:

*A)Ideal

B)Maqset

C)Arzıw

D)Qálew

34.Insan idealġa qaray umtıladı, óz ómirin oġan qıyaslaydı, oġan elikleydi. Ol insan turmısındagı eń joqarı ádep-ikramlılıq talap bolıp, onıń orınlanıwı shaxstı … jetkizedi.

A) Ullılıqqa

*B) Kámillikke

C) Baxıt-saadatqa

D)Insanıylıqqa

35. Insan óz ómiri mánisin qay dárejede túsingeni hám usı mánisten ómiri dawamında qanaatlanıp barıwı – bul:

A) Muhabbat

B)Iygilik

*C) Baxıt

D)Maqtanısh

36. «Baxıt – hár bir insane umtılatuġın maqset, óytkeni ol belgili bir kámillik bolıp tabıladı», dep atap kórsetken filosof -

A) Ibn Sino

B)Aristotel`

C)Beruniy

*D) Farabiy

37.Etikada baxıt normative tusinikti ańlatatuġın baġday–bul

*A) Evdemonizm

B)Gedonizm

C) Utilitarizm

D)pragmatizm

38.Insannıń joqarı sociallıq wazıypasın belgileytuġın hám turaqlı ideyalar, kóz-qaraslar hám isenimler jıyıntıġı, shaxs erki, qádir-qımbatı, onıń baxıtlı bolıw huqıqın talap etiw imkaniyatınıń barekenligine jeńilmes isenim – bul:

A) Milletpárwarlıq

*B) Insanpárwarlıq

C)Erkpárwarlıq

D)Watanpárwarlıq

39.Insannıń eń joqarı huqıqı-erkin, azat jasaw huqıqın qorġay alıw – bul:

A) Insanpárwarlıq

B)Watanpárwarlıq

*C) Erkpárwarlıq

D)Milletpárwarlıq

40. Hár bir shaxstıń insanıy huqıqların támiyinlew ushın gúresiwi -

A) Insanpárwarlıqtıń tiykarġı wazıypası

B) Puqaralıq parız

C)Konstituciyalıq huqıqlardıń kórinis tabıwı

*D) Insan huqıqlarınıń kepili

41. Hár bir tarawdaWatan erisken tabıslardan quwanıw, tabıssızlıqlardan qayġırıw, Watan menen maqtanıw, onıń hárbir qarıs jerine, imaratınıń hár bir gerb ishine, áyyemgi esteliklerine, ilim-bilim, hám iskusstvodaġı tabıslar ınametir menen qaraw, olardı kóz-qarashıġınday asırap-abaylaw – bulardıń barlıġı

*A)Watanpárwarlıq

B)Insanpárwarlıq

C)Milletpárwarlıq

D)Erkpárwarlıq

42. Basqalardı kemsitpegen halda, óz milletiniń gúlleniwi ushın gúresiw,bul jolda, lazım bolsa, óz ómirinde pida qılıw– bul:

A)Erkpárwarlıq

*B) Milletpárwarlıq

C)Insanpárwarlıq

D) Watanpárwarlıq

43.Óz milletin ajıratıp alıp, oġan ullılıq statusın beriwge umtılıw– bul:

A) Insanpárwarlıq

B)Milletpárwarlıq

*C) Milletshillik

D) Watanpárwarlıq

44.Miynetten maqset-

A) Ózgelerge paydası tiyiw

B)rawajlanıw

C)Ózligin kórsetiw

*D) Zárúrlikti qanaatlandırıw

45.Adamlardaġı óz qáwimlesine ashınıw seziminen, oġan baxıt hám párawanlıq tilew tuyġısınan kelip shıġadı, mánis-mazmunına kóre biyminnet qayırxomlıq qa tiykarlanadı. Óz mápinen ózgeniń mápin ústin qoyıp, «óz awzındaġısın ózgeniń awızan tutıp» jasaw– bul:

*A)Jomartlıq

B)Insanpárwarlıq

C)Milletpárwarlıq

D)Ózbekshilik

46«...Meyli zulım menen alınġan bolsın (kúshisletip, satqınlarsha óndiriw hám basqınshılıq-urlıq jolları menen alınsın); meyli zawık hám oyın jolı menen alınsın (qumar hám soġan uqsaġan nárseler menen bolġanınday); meyli hiyle hámaldawlar jolı menen alınsın (tawlamashılıq hámaldawshılıq, táreziden jep qalıw kibi); óz malı hám baylıġın haram islerge (ishkilikpazlıq, qumar, jezókshelik)sarıplanıwı–barlıġı haram jewge kiredi» - usı qatarlar kimge tiyisli?

A)Imom Buxariy

*B)Imom Ġazzaliy

C)Imom at-Termiziy

D)Imom al Motrudiy

47.Rasgóylik -

A) insannıń keyinala payda etken pazıyleti

*B) insannıń mánis-mazmunında berilgen pazıylet

C)insannıń óz sanasına, ruwxına sińdirgen, sociallıq-turmıslıq ózgesheligi

D)insannıń dáwirlik-tájiriybelik qásiyeti

48.Bul ólshemler qulqı gózzalıqtıń tiykarġı belgilerinen esaplanadı. Ol, bir qarasta uyat sezimi menen uqsas bolsa-da, tiykarınan ózini kóbirek ándiyshe hám iybege jaqın páziylet tárizde sáwlelebdiredi, onda ádep-ikramlılıq mazmunı estetik ózgesheligi – nafasat benen úyġınlas ketedi.

A) Kemtarınlıq

B)Insaflılıq

*C) Iybelilik

D)Pákizelik

49.«Haya –dildi ráwshan qılatuġın bir nur bolıp, insan hár waqıt usı mánawiy nurdıń shuġlasına mútáj...Páklik perdesi, hújdannıń nıkabı hayadur» - bul qatarlar kimniń qálemine tiyisli?

A) A. Avloniy

*B) A.Fitrat

C)A.Nawayı

D)Kaykavus

50.Ol ózind ividual zárúrliklerin barlıq nárseden joqarı qoyatuġın morallıq illetti ańlatıwshı túsinik; birer-bir insannıń materiallıq-turmıslıq mápleriniń basqalardikinen ústin qoyılıwın bildiriwshi mápparazlıqtan hám óz shaxsın absolyutlestiriwge qaratılġan shaxsiyat parazlıġınıń bazı elementlerineni barat unamsız is-háreketler jıyıntıġı. Bul -

A) Dańqparazlıq

B)Joqarılıq

*C) Egoizm

D)Menmenlik

51.Ataq-dańq artınan quwatuġın hám bul jolda hár qanday ádepsizlikten qaytpaytuġın insanlar taypasınıń qásiyeti – bul:

A) Egoizm

B)Menmenlik

*C) Dańqparazlıq

D)Joqarılıq